Barok w Polsce możemy podzielić na następujące okresy:

  • Barok wczesny daty to lata 1580-1620 nastąpił w nich rozkwit literatury nurtu metafizycznego.
  • Barok dojrzały od roku 1620-1680 przewaga literatury sarmackiej i dworskiej
  • Barok schyłkowy od 1680-1740 jest to okres upadku całej niemal kultury, czasy panowania Sasów.

Tło historyczne w kraju i w Europie:

We Francji panuje absolutyzm oświecony, w Anglii rządzi burżuazja. Ustrój w Polsce to demokracja szlachecka.

Wiek XVII jest to okres nieustannych wojen, które prowadzi Polska ze swoimi sąsiadami.

Wojny prowadzono między innymi z Rosją, Tatarami, Turkami i ze Szwecją. Oprócz wojen z sąsiadami państwo osłabiają konflikty wewnątrz państwa. Ostatnia pamiętna data to rok 1683, w którym to po raz ostatni Rzeczpospolita Szlachecka odniosła sukces.

Ustrój jaki panował w państwie to rządy szlachty. Za jej sprawą kryzys dopada także parlament. Obowiązująca zasada liberum veto pozwalała na zrywanie obrad sejmu. Po raz pierwszy dokonano tego w roku 1652.

Gospodarka oparta na pańszczyźnie chłopów.

Twórczość Wacława Potockiego

Utwory napisane przez Wacława Potockiego zaliczamy do nurtu, który określamy mianem sarmacko-szlacheckiego. W swoich utworach porusza sprawy bardzo istotne. Są to głównie sprawy szlachty i sprawy państwowe. Krytykuje nie tylko wady rządzących, ale i wady samego narodu

Potocki był Arianinem. Napisał następujące utwory:

- Wiersz pt. "Nierządem Polska stoi". W utworze tym ukazuje wewnętrzny obraz państwa polskiego. Jest to obraz państwa, które chyli się ku upadkowi. Obywatele łamią i nie przestrzegają obowiązującego prawa. Potocki żartuje, że praw jest tak dużo, że w zasadzie mogły by służyć dzieciom do zabawy. Szlachta dba jedynie o własne dobro, sprawy ogółu i państwa w ogóle nie zaprzątają jej głowy.

  • Drugi wiersz tego autora to "Zbytki polskie". W tym dziele wytyka i wylicza Potocki wady społeczeństwa. Główne wady to:
    • myślenie o życiu w kategorii zabawy, balu i jak największej wygody
    • przejmowanie do kultury obcych wzorów
    • nie szanowanie polskiej kultury i tradycji

Potocki wytyka szlachcie że żyje dla samej siebie, nie dostrzega chylącej się ku upadkowi Polski. Ostrzega ją , że wraz z upadkiem Ojczyzny upadnie i ona sama.

  • Trzeci wiersz pt. "Kto mocniejszy ten lepszy" porusza ważny problem jakim jest dla niego nietolerancja religijna. Lew- takie określenie nadaje Katolikom. Arian zaś określa mianem malutkiego bezbronnego Lisa. Wypędzenie Arian z Polski było dal Potockiego bolesnym doświadczeniem, a także zachowaniem wbrew prawu.
  • Czwarty wiersz pt. "Pospolite ruszenie" to utwór o wojsku. Akcja toczy się w obozie wojskowym, na który nagle z rana napadają Kozacy. Nikt nie chce walczyć w obronie ani swojej ani obozu, gdyż zdaniem szlachty po prostu jest za wcześnie i należy dalej spać.
  • Piąty utwór to poemat pt. "Transakcja wojny chocimskiej". Jest to relacja z bitwy pod Chocimiem, która miała miejsce w roku 1621. Potocki opisuje samą bitwę a także rokowania. Wyraża w tym poemacie swój gorący patriotyzm. Wierzy, że dzięki bożej pomocy odniesie Polska zwycięstwo nad poganami. Najpełniejszy wyraz patriotyzmu ukazany został w przemówieniu wygłoszonym do żołnierzy przez Chodkiewicza. Dowódca prosi o wstawiennictwo i gotowość, przytacza w swojej mowie historię, wspomina Chrobrego.

Podsumowując Wacław Potocki w wyżej wymienionych utworach dokonuje syntezy obrazu państwa polskiego w wieku XVII. W obrazie tym znajdujemy gorzką i bolesną krytykę, która ma wywołać zadumę i pesymizm. Wszystko po to by zaczęły się zmiany na lepsze, zanim będzie za późno.

Jan Chryzostom Pasek i jego pamiętniki jako zwierciadło epoki.

Charakterystyka życia i zwyczajów drobnej szlachty:

  • chętnie pracują na swojej ziemi, uprawiają ją
  • uwielbiają biesiadowanie, zabawy, chętnie biorą udział w różnych uroczystościach
  • zamiłowanie do wygłaszania mów, pracowanie nad swoimi przemówieniami
  • są to osoby ceniące przepych i bogactwa
  • są bardzo rozrzutne, żyją ponad stan
  • mają charakter awanturników, często urządzają pojedynki, bójki,
  • dbanie o własny honor aż do przesady
  • są osobami religijnymi, jednak religia ta ma raczej charakter zewnętrzny, mniemanie o szczególnej opiece jaką Bóg obdarzył szlachtę
  • wiara także w zabobony, czary i cuda
  • niechęć do nauki i poszerzania swojej wiedzy

Szlachcic Sarmata pisał chętnie pamiętniki, w których opisywał swoje pełne przygód życie.

Jan Chryzostom Pasek jest XVII wiecznym przykładem typowego Sarmaty. Niestety nie świecił on dobrym przykładem. Jego zachowanie jest negatywne. Jego osoba pełna jest typowych sarmackich wad. Do tych wad zaliczamy przede wszystkim zacofanie, awanturniczy i kłótliwy sposób rozmawiania i rozwiązywania problemów. Także pijaństwo, samochwalstwo. Był osobą bardzo zadufaną i pewną siebie.

W swoich pamiętnikach opisuje swoje życie, które przedstawia w sposób idealny. Przekonany jest o tym że tylko szlachta ma prawa, jej należą się wszystkie przywileje. Dlatego uważa, że jak najdłużej powinna panować w państwie złota wolność szlachecka. Jest wyjątkowo mocno przywiązany do swoich przywilejów, nie dostrzega że wyrządzają one krzywdę państwu. Nie tylko bowiem Pasek ale i reszta sarmackiej szlachty była przeciwna reformom państwa.

Ucisk chłopów i ich złą sytuację uważają za jak najbardziej słuszną. Nawet zdarzają się przypadki nieludzkiego i okrutnego traktowania chłopów przez szlachtę.

Źle odnoszą się także do mieszczan jest to ich typowa wada wywyższania się ponad inne stany.

Negatywny stosunek i brak tolerancji wobec innych narodów i religii.

Przekonanie że Polacy i ich zwyczaje są jedyne i najlepsze. Pogardliwie nazywają inne narodowości np. Szwedzi to naród świński, Moskale to naród jaszczurczy , obyczaje duńskie są dla nich śmieszne.

Bardzo niechętni są do wszelkich nowości i do tego co płynie z innych państw.

Niestety wyżej wymienione cechy odzwierciedlają rozkład naszego XVII wiecznego społeczeństwa.

Szlachta jest nie tolerancyjna, zapatrzona w siebie, awanturnicza jednym słowem możemy ją określić jako zacofaną.

POJĘCIA

Epistolografia jest to inaczej sztuka pisania listów. Pisał on listy do swojej ukochanej Marysieńki.

Listy te mają bardzo kunsztowna budowę. Adresatka uczuć tytułowa Marysieńka ukazana jest jako ideał piękna i cech kobiecych. Jest ona dla niego ukochaną żoną, i towarzyszką życia. Określa ja następującymi epitetami:

  • pociechą duszy
  • jutrzenką,
  • żoneczką najśliczniejszą,
  • serca królewną

Jan III Sobieski pisał je przez 20 lat. Daty pisania tych listów to lata 1665-1683.

Jan III Sobieksi swoje listy zawsze zaczynał w jeden i ten sam sposób od słów:

"Duszy i serca pociecho albo, Moja śliczna panno" lub " Pierwsze moje i ostatnie na tym świecie kochanie"

Pamiętniki cieszyły w XVII wieku ogromną popularnością. Pisała je chętnie szlachta, umieszczano w nich wiele ważnych dla rodziny wydarzeń i dat. Upamiętniając w ten sposób wydarzenia. Spisywano w nich także historię i drzewo genealogiczne swojej rodziny.

Najbardziej znanym twórcą piszącym pamiętniki był Jan Chryzostom Pasek.

W epoce baroku bardzo chętnie pisano i czytano zarówno pamiętniki jak i dzienniki czyli tak zwane diariusze.

Najwybitniejszym twórcą "Pamiętników był barokowy twórca i reprezentant nurtu sarmackiego Jan Chryzostom Pasek.

Sarmatyzm - Sarmatyzm- to określenie używane w odniesieniu do polskiej kultury szlacheckiej od schyłku wieku XVI, aż do pierwszej połowy XVIII wieku. Źródło nazwy łączono z ludem starożytnych Sarmatów. Pojęcie sarmatyzmu używano także w celu uzasadnienia tak ogromnej władzy w Rzeczpospolitej jaka była w rękach szlachty. Szlachtę sarmacka cechowała ogromna swoboda osobista, konserwatyzm, i w szerokim znaczeniu nietolerancję zarówno polityczną, religijną jak i kulturową.

Rokoko- jest to kierunek w sztuce plastyce i architekturze. Zainteresowanie tego nurtu dotyczy takich sfer jak przeżycia osobiste. , erotyzm, elegancją życia środowisk dworskich. Sztuka jest to forma zabawy, ma ona głównie wartości estetyczne- wdzięk i smak, główne gatunki literackie stosowane w tym nurcie to anakreontyk, epigramat, salonowa komedia, rokokowa odmiana sielanki, powiastka fil., esej,

Marinizm- nazwa marinizm pochodzi od poety Jana Marina. Nowość tego stylu polegała na odrzuceniu renesansowej harmonii jaka panowała między treścią, a kształtem słownym. Główny nacisk kład na formę. Charakteryzował się ogromnym bogactwem środków stylistycznych. Twórcy piszący tym stylem najczęściej nie stosowali się do gramatycznych ani przepisów poetyckich. Ich utwory łączyły tragizm z komizmem, wzniosłość z prostactwem. Odnaleźć w nich można było nawet wulgaryzmy, stosowane w celu szokowania czytelnika. "Powinnością jest nauczać, chlubą podobać się, a koniecznością wzruszać"

Stosowane środki stylistyczne:

  • alegoria
  • anafora
  • gradacja ( inaczej stopniowanie)
  • hiperbola ( inaczej wyolbrzymienie)
  • antyteza ( inaczej przeciwstawienie)
  • koncept ( nietypowy pomysł zamysł dotyczący kompozycji , słowa lub obrazu)
  • oksymoron ( epitet sprzeczny przeciwstawne dwie cechy np. żywy trup, ognisty lód)

Konceptyzm- jest to jeden z głównych kierunków, odnajdowanych w poezji barokowej. Powstał i wykrystalizował się w poezji hiszpańskiej i włoskiej choć jego elementy odnaleźć możemy nawet w prozie. Czynniki i wyznaczniki konceptyzmu to : kunsztowna ornamentyka, dziwne metafory, paradoksy, puenty, koncepty. Język w utworach jest bardzo bogaty i niezwykły nie ma tu mowy o języku potocznym. Celem jest skupienie uwagi odbiorcy, czytającego utwór.

Klasycyzm francuski- nawiązywał do autorytetów starożytnych. Jest to kierunek który rozwinął się we Francji na dworze króla Ludwika .

Koncept- jest to pomysł na przede wszystkim nowe i zaskakujące ujęcie tematu, przykład - porównanie trupa i zakochanego,

Kontrast- jest to po prostu zestawienie ze sobą przeciwieństw.

Paradoks- jest to twierdzenie które jest sprzeczne z tym co przyjęte lub z rozumem Najczęściej jest ujęte w błyskotliwą wypowiedź, która odsłania prawdę, np. zestawienie cech wspólnych jakie są w stanie miłości i śmierci.

Oksymoron- jest to epitet, który w swoim założeniu jest sprzeczny. Zestawia ze sobą sprzeczne cechy lub właściwości przedmiotu czy osoby. Przykład np. żywy trup, ognisty lód.

Hiperbola- inaczej jest to metafora, która celowo wyolbrzymia i uwypukla pewne cechy lub uczucia podmiotu lirycznego np. morze łez, ocean zmartwień.

Inwersja- polega na przestawieniu kolejności wyrazów w zdaniu bądź wersie.

Antyteza- polega na zestawienie ze sobą sprzecznych, przeciwstawnych pojęć lub wartości w celu wywołania silnego wrażenia, bądź też zaskoczenia czytelnika.

Przerzutnia jest to chwyt który polega na przerzuceniu części wersu czyli na przykład wyrazu do wersu kolejnego czyli następnego.