BAROK jest to epoka która rozpoczęła się pod koniec XVI wieku i trwała do lat 30- tych wieku XVIII.

Nazwa barok wywodzi się z portugalskiego języka < barocca- perła o nieregularnym kształcie>, jest to także termin zapożyczony z historii sztuki.

1.Wizja świata i człowieka w literaturze tego okresu:

Nadrzędnym hasłem, które przedstawiało wizję świata była marność, przemijalność. Najpełniej oddaje to sentencja łacińska : "VANITAS VANITATUM, ET OMINA VANITAS"- w dosłownym tłumaczeniu "Marność nad marnościami i wszystko marność"

Światopogląd człowieka wyrażony był poprzez teocentryzm. Człowiek epoki baroku był pełen niepokoju religijnego, a także i filozoficznego. Negował świat doczesny. Patrzył na świat kategoriami religijnymi.

Kontrreformacja był to prąd powstały w Kościele katolickim. Była to odpowiedź na zagrożenie reformacją.

  1. Cechy stylu barokowego :
    • otwartość formy
    • niejasność
    • dynamiczność w ujęciu przestrzeni
    • kontrastowość
    • bogactwo efektów świetlnych i gestów
    • trójwymiarowość

Artyści :

    • Rubens
    • Rembrandt
    • Bernini
    • Boromini
  1. Style w literaturze:

Marinizm- innymi słowy "kwiecisty barok". Nazwa marinizm pochodzi od poety Jana Marina. Nowość tego stylu polegała na odrzuceniu renesansowej harmonii jaka panowała między treścią, a kształtem słownym. Główny nacisk kład na formę. Charakteryzował się ogromnym bogactwem środków stylistycznych.

Twórcy piszący tym stylem najczęściej nie stosowali się do gramatycznych ani przepisów poetyckich.

Ich utwory łączyły tragizm z komizmem, wzniosłość z prostactwem. Odnaleźć w nich można było nawet wulgaryzmy, stosowane w celu szokowania czytelnika. "Powinnością jest nauczać, chlubą podobać się, a koniecznością wzruszać"

Stosowane środki stylistyczne:

  • alegoria
  • anafora
  • gradacja ( inaczej stopniowanie)
  • hiperbola ( inaczej wyolbrzymienie)
  • antyteza ( inaczej przeciwstawienie)
  • koncept ( nietypowy pomysł zamysł dotyczący kompozycji , słowa lub obrazu)
  • oksymoron ( epitet sprzeczny przeciwstawne dwie cechy np. żywy trup, ognisty lód)
  1. Najwybitniejsi polscy twórcy:

a) JAN ANDRZEJ MORSZTYN był jednym z najbardziej znanych przedstawicieli nurtu baroku dworskiego, był także marinistą. Tematy przeważające w jego utworach to miłość, śmierć i cierpienie.

Najbardziej znane utwory to :

  • "O SOBIE" - w utworze tym poeta opisuje cierpienie jakie niesie za sobą niespełniona i nieodwzajemniona miłość do Katarzyny. Używając anafor, gradacji i wyliczeń poeta pragnie jak najpełniej odzwierciedlić uczucia, jakie go przepełniają.
  • "CUDA MIŁOŚCI"- przed miłością nie ma ucieczki, broniąc się rozumem wpadamy prosto w jej sidła. Stosowane środki stylistyczne w tym utworze to antytezy i paradoksy.
  • "NIESTATEK I" - tematem przewodnim jest niestałość kobiecej urody. Zastosował tu kontrasty, epitety, i porównania.
  • "NIESTATEK II" - nawiązanie do wcześniejszego utworu, w tym jednak skupia się na niestałości uczuć kobiety - wyliczenia, gradacja i anafory.
  • "DO TRUPA"- doskonały koncept zaproponowany przez poetę forma wiersza to pozorna rozmowa, swoisty monolog dramatyczny. Nieszczęśliwie zakochany prowadzi rozmowę z trupem. Opowiada mu o swojej niespełnionej miłości, zazdrości mu nawet, że nie żyje bo jedynie śmierć mogłaby mu dać ulgę w cierpieniu i rozpaczy jaka nim włada. Podstawowym środkiem jest w tym wierszu antyteza.

b) DANIEL NABOROWSKI- należy do przedstawicieli poetów metafizycznych. Odnaleźć w jego twórczości podobieństwo do twórczości Sępa-Sarzyńskiego. Tematy, które przeważały w jego twórczości to: śmierć, nicość, przemijanie, czas.

Człowiek epoki baroku szukał swojego miejsca w nietrwałym świecie, próbował znaleźć wobec niego jakąś postawę. Motywy barokowe, które składają się na światopogląd poetów barokowych to:

  • bieg czasu
  • wieczna niestałość bytu
  • śmiertelność ludzkiego ciała
  • poczucie nieśmiertelności duszy
  • przemijanie i duchowy głód wieczności

Motywy te wyznaczały różne postawy, które odzwierciedlają się w sztuce. Zdążali się także poeci, którzy rozumieli życie jako ciągłe umieranie. Śmierć oznaczała początek prawdziwego i nowego życia. Dla nich ludzkie starania nie mają żadnego sensu. Naborowski był wyjątkiem w tej grupie poetów zachował bowiem równowagę ducha.

Utwory Naborowskiego:

- "MARNOŚĆ"- utwór ten jest nawiązaniem do biblijnej księgi Koheleta. Człowiek dąży w życiu doczesnemu do zdobycia jak największej ilości wartości materialnych. Wartości te mają jednak charakter przemijający. Można zatem wg poety kochać i żartować, śmiać się i weselić. Trzeba jednak pamiętać, że trzeba żyć uczciwie i pamiętać o śmierci.

  • "KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA"- poeta stara się odpowiedzieć na pytanie czym jest życie, jakie jest?

Odpowiedź na to pytanie jest następująca: życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać . Życie zatem jest chwilą.

  • "CNOTA GRUNT WSZYSTKIEMU" - dobra ziemskie bogactwa nie dają człowiekowi szczęścia Jedyną godna i trwała wartością jest cnota. Cnota zapewnia szczęście i sens życia.
  1. WACŁAW POTOCKI jest przedstawicielem barokowego nurtu szlacheckiego. Był moralistą i kronikarzem. Interesował się tematyką patriotyczną i społeczną. Jego najbardziej znane utwory:
  • "NIERZĄDEM POLSKA STOI" - w utworze tym Potocki przedstawia Polskę jako kraj bezprawia. Zwraca uwagę na chaos polityczny. Prawo polskie jest niesprawiedliwe, zmieniane w zależności od potrzeb. Bogata część społeczeństwa w ogóle nie przestrzega praw i obyczajów. Jest to kraj anarchii szlacheckiej i nierówności obywateli.
  • "ZBYTKI POLSKIE" - wystawne i bogate życie, jakie wiedzie szlachta i duchowieństwo prowadzi do upadku ojczyzny. Ponad to poeta w tym utworze przepowiada szybki upadek Polski, przyczyna ma być owe życie jakie wiedzie ta część społeczeństwa . Co gorsze szlachta i duchowieństwo niepodległość ojczyzny traktują podrzędnie i w sposób lekceważący.
  • "POSPOLITE RUSZENIE" - utwór, ten jest swoistym obrazkiem z życia szlachty. Przedstawia niezdyscyplinowanie wojska szlacheckiego. Utwór ten ma charakter gorzkiej ironii. Wojna dla szlachty jest spotkaniem towarzyskim i dbaniem o własne interesy. Obraz ten jest dopełnieniem wcześniejszych utworów, które ukazują niechybny upadek Polski.
  • "WOJNA CHOCIMSKA" to obszerny poemat poetycki, którego tematem jest bitwa pod Chocimiem. przedstawiający historię bitwy pod Chocimiem. Celem tego utworu jest podniesienie na duchu Polaków. Zawarte jest w nim wiele podniosłych słów , mówi o miłości do ojczyzny a także o honorze rycerskim. Jest to utwór podnoszący Polaków na duchu w obliczu zagrożenia tureckiego.

d) JAN CHRYZOSTOM PASEK był typowym przedstawicielem sarmatyzmu. Jego najbardziej znanym dziełem są "Pamiętniki". Dzielą się one na 2 części:

Pierwsza część jest opisem przygód wojennych autora. Druga jest ukazaniem ziemiańskiego życia, jakie wiódł autor. Mówią o życiu, o obyczajach szlacheckich, są dokumentem dzięki którym możemy poznać życie szlachty.

SARMATYZM- to kult rycerski. Sarmaci był to ludy zasiedlające ziemie nad Wołgą.

Szlachta polska żyła w przekonanie o świetności polskiego ustroju. Sarmaci żyli zachowując tradycję rodową, byli także gorącymi katolikami. Niestety w wieku XVIII pojęcie sarmatyzmu zaczęto kojarzyć. Najczęściej była to samowola i zacofanie .

SZLACHCIC SARMATA - stał na czele kultury polskiej. Pamiętał o tradycji i obyczajach rodzinnych . Walczył w obronie swoje ojczyzny. Brał udział w sejmach, sejmikach i rokoszach, tylko w celu nie dopuszczenia do reform państwa. Był przeciwny wszystkiemu co mogło by osłabić tzw. "złotą wolność szlachecką". Szlachcic Sarmata chciał uchodzić za doskonałego mówcę. W swoich wypowiedziach wtrącał zatem zwroty i wyrażenia obcojęzyczne.

Dwa wzory kultury barokowej w Polsce:

  • pierwsza z nich to kultura ziemiański
  • drugi nurt to kultura dworska

Podział ten wynika z wewnętrznego podziału szlachty.

Barok w Europie:

MOLIERE był twórcą komedii klasycystycznej. Komedia ta wyposażona była w prawdę:

a. psychologiczną,

b. obyczajową

c. społeczną.

Napisał komedie pt. "Skąpiec" ośmiesza ona bezwzględność samolubstwo i wady ludzkie.

KLASYCYZM - był to prąd literacki który panował w XVIII wieku. Stawiał poezji cele utylitarne a oraz dydaktyczne i moralizatorskie. Poruszał także zagadnienia społeczne.