Aleksander Dumas, Stendhal, Honore de Balzac, Gustaw Flaubert, Emil Zola, Anatole France, Antoine de Saint-Exupery, Andre Gide, Andre Malraux, Marcel Proust.
Historia francuskiej powieści zaczyna się już w Średniowieczu od romansu, jednak jej rozwój nie jest przedmiotem tego opracowania, ponieważ dotyczy ono raczej sylwetek twórców. Przedstawiani tu powieściopisarze to wybitni twórcy, znani dziś na całym świecie. Chronologicznie najstarszym z nich jest Stendhal urodzony jeszcze w XVIII wieku.
Powieść romantyczna we Francji rozwijała się pod wyraźnym wpływem preromantycznej powieści gotyckiej i sentymentalnej, a także walterskotowskiej powieści angielskiej. Oprócz Dumasa, przedstawianego tu szerzej, ważną postacią francuskiej literatury tego okresu była George Sand i W. Hugo. W drugiej połowie XIX wieku na arenę literacką wkracza nowy rodzaj estetyki - naturalizm. Wpływ na tę przemianie mieli między innymi H. Taine oraz E. Renan, sugerujący powiązanie pisarstwa z innymi dziedzinami sztuki. Pisarze zwrócili się później w stronę, nie tyle innych dziedzin sztuki, co w stronę nauki. Korzystano szeroko z dorobku teorii ewolucji i dziedziczności, z psychoanalizy czy religioznawstwa. Za inicjatorów naturalizmu uważa się braci Goncourt, którzy tworzyli powieści ogromna dozą realizmu, zajmując się głownie tematyką społeczno-obyczajową psychologiczną. Ważnym przedstawicielem tego nurtu był G. Flaubert, natomiast za właściwego twórcę naturalizmu uważa się E. Zolę, który opracował założenia teoretyczne naturalizmu. Celem naturalistów było zbliżenie literatury do rzeczywistości.
XX wiek we Francji to lata wewnętrznych konfliktów ideowych i politycznych. W literaturze te niespokojne nastroje znalazły odzwierciedlenie, powieść jest mniej jednolita, pisarze poszukują nowych środków wyrazu, coraz większymi krokami do literatury wchodzą rozważania na tematy polityczne. Do drugiej wojny w literaturze francuskiej dominujący jest wpływ filozofii Bergsona. Do wybitnych twórców tego okresu należą przedstawieni tu szerzej A. France, A. Malraux, A. de Saint - Exupery, A. Gide i M. Proust. Dodać jeszcze należy jeszcze kilka słów o L. Aragonie autorze powieści realistycznych okresu międzywojennego i lat późniejszych ("Dzwony Bazylei", cykl powieściowy "Komuniści'. Inni twórcy współczesnej powieści realistycznej to m.in. G. Duhamel, J. Romans ("Ludzie dobrej woli"), R. Martin du Gard. Polityczny idealizm reprezentował R. Rolland ("Jan Krzysztof", "Dusza zaczaarowana"), a powieść katolicką F. Muriac ("Kłębowisko zmij") czy G. Bernanos ("Pod słońcem szatana", "Pamiętnik wiejskiego proboszcza").
Aleksander Dumas (ojciec) 1802 - 1870 bardzo poczytny pisarz francuski, sławny głównie dzięki swoim powieściom awanturniczym takim jak "Trzej muszkieterowie" i dalszego ciągu "Trzej muszkieterowie dwadzieścia lat później", "Królowa Margot", "Wicehrabia de Bragelonne" czy "Hrabia Monte Cristo". Dumas jest przedstawicielem romantyzmu, jego utwory (a jest też autorem wielu sztuk scenicznych) są wciągające, szybka akcja, wzruszające sceny i dowcip oddają koloryt dawnych epok, ponieważ Dumas chętnie osadza swoje powieści w odległych czasach. Był twórca bardzo płodnym, często pisał w celach czysto zarobkowych, nie dbając przesadnie o jakość takich utworów. Jednak jego powieści weszły do klasyki literatury, ciesząc się niegasnącą popularnością. Dumas, autor utworów dramatycznych, posiadał duże wyczucie sceniczności, nic wiec dziwnego, ze jego powieści były e XX wieku wielokrotnie filmowane.
Federic Stendhal (1783 - 1842) powieściopisarz epoki oświecenia, wyznawca racjonalizmu i materializmu. Wnikliwa obserwacja stosunków społecznych łączy się u niego z psychologicznym studium postaci. Do jego najwybitniejszych powieści zalicza się "Czerwone i czarne", oraz Pustelnię parmeńską". Był też Stedhal autorem nowel, studiów krytycznych i psychologicznych.
Honore de Balzac 1799 - 1850 przedstawiciel dziewiętnastowiecznej powieści francuskiej. Jego twórczość jest przejściem od romantyzmu do naturalizmu. Po pierwszych powieściach historycznych, podejmuje tematykę społeczno obyczajową. Tworzy cały cykl powieści zatytułowany "Komedia ludzka", składający się z 85 utworów. Powieści z tego cyklu pogrupowane są ze względu na dominującą w niech tematykę na obyczajowe, filozoficzne i analityczne. Najsłynniejsze z tego cyklu są: "Eugenia Grandet", "Ojciec Goriot", "Historia wielkości i upadku cezara Birotteau", "Stracone złudzenia", "Kuzynka Bietka". Romantyczna estetyka ujawnia się u Balzaca w pewnym przerysowaniu rzeczywistości, w ukazywaniu zjawisk idealnych jak idealna miłość, wyjątkowe poświecenie czy dobroć, jednocześnie jest Balzac naturalista, kiedy przedstawia analityczne studium społeczeństwa swojej epoki, drobiazgowo opisuje swoje postaci, czy wreszcie odwołuje się do naukowych teorii.
Gustaw Flaubert (1821 - 1880) powieściopisarz realizmu, mistrz naturalizmu. Wywodził się z zamożnego mieszczaństwa, przez pewien czas studiował w Paryżu na wydziale prawa, jednak zły stan zdrowia, skłonił go do osiedlenia się w Croisset, miejscowości niedaleko jego rodzinnego Rouen. Początkowo był zwolennikiem romantyzmu w sztuce, wiodąc jednocześnie żywot pasujący do wizerunku dziecięcia cierpiącego na "chorobę wieku". Największą sławę przyniosła mu powieść "Pani Bovary" (1957). Była to zapowiedź nowego nurtu przynależność powieści francuskiej, pogłębiona analiza psychiczna bohaterów i realne ukazanie stosunków społecznych dziewiętnastowiecznej Francji zmierzała już w kierunku naturalizmu. Odejściem od romantycznych ideałów i ich wyraźną krytyką jest powieść "Szkoła uczuć", wydana w 1869 roku. Flaubert przedstawia w niej anachronizm romantycznego wychowania. Flaubert jest również autorem licznych sztuk teatralnych i obszernej korespondencji. Część z tych zbiorów epistolarnych został opublikowana zbiorowym tomie "Listy (1957). Postulatem tej twórczości, a później całego kierunku naturalistycznego było ukazywanie prawdy obiektywnej o życiu, bez odautorskiego komentarza. Autor musiał unikać wyrażania własnych poglądów i przekonań, dzieło było rodzajem dokumentu epoki, fikcyjną historia opowiedzianą w sposób jak najbardziej obiektywny. Flaubert chętnie sięgał do autentycznych historii, by tym bardziej uwiarygodnić swoje powieści. Jednocześnie trzeba podkreślić, że wykazywał ogromną dbałość o formalną stronę pisarstwa. Przykładał dużą wagę do jasności harmonii i prostoty wyrazu. Do stylu wypracowanego przez Flaubert nawiązywali później inni naturaliści między innymi E. Zola czy G. de Maupassant.
Emil Zola (1840 - 1902) przedstawiciel francuskiego naturalizmu, w swojej twórczości odwołuje się do teorii naukowych, głównie biologicznych. Porusza zagadnienia fizjologii: "Medeline Ferat" (1686 r.) i dziedziczności. Właśnie problem dziedziczności i biologicznego determinizmu jest osią dwudziestotomowego cyklu powieściowego "Rougon -Macquartowie. Historia naturalna i społeczna rodziny za Drugiego Cesarstwa". Do owej serii, ukazującej losy wielu członków rodu, należą miedzy innymi takie powieści jak: "W matni", "Germinal", "Nana", "Bestia ludzka" czy "Pieniądz". Zola uważał swoje dzieło za rodzaj studium naukowego powołując się przy tym na prace z zakresu biologii, medycyny, a także filozofie H. A. Taine`Taine. Jednocześnie jest Zola teoretykiem powieści naturalistycznej, która sformułował w "Lae Roman experimental" i w późniejszej "Les romanciers naturalistes". Zola włączał się też w życie polityczne, był jednym z zagorzałych obrońców Dreyfusa (artykuł "J`accuse"). Został skazany na rok więzienia i karę grzywny za obrazę sądu wojskowego, wtedy zbiegł do Anglii. Po powrocie do Francji rozpoczął kolejny cykl powieściowy "Cztery ewangelie", jednak nie zdołał go ukończyć. Wpływ Zoli na dalszy kształt powieści objął nie tylko Francję, szczególnie duży okazał się w literaturze Amerykańskiej.
Anatole France (1844 - 1924) powieściopisarz francuski znany ze swojego sceptycyzmu i ironii. Był członkiem Akademii Francuskiej, w 1921 roku otrzymał nagrodę Nobla. Krytyk, znawca i wielbiciel literatury. Redagował stał rubrykę literacką w czasopiśmie "Le Temps", która później wydana w formie książkowej stanowi trafnie ukazaną epokę końca dziewiętnastego wieku. Do najwybitniejszych dzieł France`a zalicza się "Wyspę pingwinów" (1908), powieść kpiącą z religijnego fanatyzmu oraz powieść kpiącą z fanatyzmu politycznego "Bogowie łakną krwi" (1912), a także "Bunt aniołów" (1914). Po pierwszej wojnie autor opowiedział się po stronie socjalistów i wstąpił do Francuskiej Partii Komunistycznej.
Antoine de Saint-Exupery (1900 - 1944), wywodził się z rodziny arystokratycznej, studiował architekturę, pracował jako pilot linii Francja-Afryka, zginął w czasie drugiej wojny światowej w czasie lotu zwiadowczego nad Morzem Śródziemnym. Doświadczenie pilota jest stale obecne na kartach jego książek, jednocześnie jest to twórczość ukazująca godność człowieka, głęboko humanistyczna, głosząca wielkość przyjaźni, odwagi i ukazująca wagę obowiązku w ludzkim życiu. Najbardziej znane z niewielkiego w sumie dorobku pisarza są Nocny lot" (1931), "Ziemia planeta ludzi" (1939) oraz poetycka baśń "Mały Książę" (1943). W czasie wojny powstały też powieści "pilot wojenny" (1940), "List do zakładnika" (1943) i niedokończona "Twierdza", będąca rodzajem testamentu, przestrogą przed komercjalizacją i materializmem; ostatnim wołaniem do ludzi, by powrócili do najważniejszych wartości: miłości przyjaźni, poświęcenia…
"Dorośli sami nic nie rozumieją; jaki to męczące dla dzieci musieć im zawsze wszystko tłumaczyć" - A. de Saint-Exuprey "Mały Książę".
Andre Gide (1869 - 1951), początkowo związany z symbolizmem później pod wpływem filozofii Nietschego propaguje wolność od pęt narzucanych przez wymogi społeczne, moralne, rodzinne. W 1947 roku został wyróżniony nagrodą Nobla. Twórczość Gide`a jest silnie nacechowana pierwiastkiem osobistym, napisał kilka autobiografii ("Jeżeli nie umiera ziarno") i dzienniki. Sławę przyniosły mu "Pokarmy ziemskie" napisane poetycką proza, będące zerwaniem z symbolizmem. Dalsza twórczość podporządkowana jest zagadnieniu wolności. W "Immoraliście" (1902) odrzuca więzy zasad religijnych, prawo jednostki do samostanowienia porusza też w powieści "Lochy Watykanu" (1914). Najbardziej znany jest jako autor powieści "Fałszerze" (1925). Wielbiciel twórczości Dostojewskiego, jest także autorem monografii tego autora.
"Może największą korzyścią ze sławy, jest możliwość bezkarnego mówienia największych głupstw". - A. Gide "Dzienniki".
"Świat, jeśli może być uratowany, to tylko przez buntowników" - A. Gide "Dzienniki".
Andre Malraux (1901 - 1976), był pisarzem, politykiem, archeologiem, podróżnikiem i żołnierzem. Jego burzliwe życie dostarczyło mu wielu tematów do powieści. Zasłynął jako autor powieści "Zdobywcy" (1928). W 1933 roku ukazała się "Dola człowiecza", za którą przyznano mu nagrodę Goncourtów. W "Czasach pogardy" (1935) rozprawiał się z terrorem hitlerowskim we Francji. Ważną pozycje w jego bogatym dorobku stanowi powieść filozoficzna "Les noyers de l`Altenburg" (tj. drzewa orzechowe Altenburga, 1943). Twórczość Malaraux zapowiada początek egzystencjalizmu, jego bohaterowie to ludzie samotni i zbuntowani, którzy próbują udowodnić sobie własną godność. Autor przedstawia ich w decydujących chwilach ich życia, w warunkach najwyższego zagrożenia.
Marcel Proust (1871 - 1922) - często uznawany za najwybitniejszego przedstawiciela złotego wieku literatury francuskiej. W dzieciństwie chory na astmę, pielęgnowany z ogromną troską, wyrósł na człowieka przewrażliwionego, wyjątkowo subtelnego. W młodości bywalec salonów, dobrze poznał francuskie towarzystwo i jego obyczaje. Baczny obserwator ludzkich zachowań wykorzystał swoje spostrzeżenia z tego czasu w cyklu powieściowym "Poszukiwaniu straconego czasu". Proust zaczął pisać późno, jego dorobek sprowadza się przede wszystkim do wspomnianego cyklu, obejmującego siedem części: "W stronę Swanna", "W cieniu zakwitających dziewcząt", "W stronę Guermantes", "Sodoma i Gomora", "uwięziona", "Nie ma Albertyny" i "Czas odnaleziony". Całość cyklu jest nowatorskim potraktowaniem gatunku powieściowego, brak tu klasycznej akcji czy jakiejkolwiek intrygi. Głównym elementem powieściowym stała się refleksja, co było absolutnym novum w literaturze światowej. Powieść jest snującym się wspomnieniem, przypominaniem wrażeń, próba uchwycenia tych odczuć, które są najbardziej ulotne, trudne do uchwycenia i do nazwania. Proust mistrzowsko opisuje różne stany psychiczne, roztrząsając je do głębi. W tym celu posługuje się długimi wielokrotnie złożonymi zdaniami, wyszukanymi metaforami, odwołuje się do odległych porównań, wtrąca piętrzące się dygresje. U podstaw takiego potraktowania gatunku stało, wywodzące się z filozofii Bergsona, potraktowanie czasu w kategoriach wewnętrznych. Obiektywny czas przeszłości i przyszłości, został sprowadzony do subiektywnego odczuwania czasu. Czas odzyskany to indywidualny czas w którym przeszłość, przyszłość i teraźniejszość zlewają się w jedno, w wewnętrzny czas wspomnień i przeżyć. Od 1906 roku Proust nie utrzymywał już kontaktów towarzyskich, odizolował się od świata i zajął wyłącznie praca pisarską. Za jego życia ukazały się cztery pierwsze tomy cyklu, natomiast pozostałe trzy części wydano już po śmierci autora kolejno w latach 1923, 1925 i 1927. Ponadto w 1952 roku ukazała się drukiem, odnaleziona dopiero 30 lat po śmierci Prousta jego powieść autobiograficzną, zatytułowaną "Jean Santeuil". Proust, początkowo odbierany z dużą rezerwą, stał się wkrótce symbolem literatury francuskiej, a jego wpływ na dalszy rozwój literatury był ogromny i znacznie przekroczył granice kraju.
"Wszystko, co uważamy za wielkie, przyszło do nas od neurotyków. To oni i tylko oni zakładali religie i tworzyli wielkie dzieła sztuki. Świat nie wie ile im zawdzięcza i ile się nacierpieli, aby móc ofiarować nam swe dary" - M. Proust "Strona Guermantes"
"Niezmienne jest tylko to, że zawszenie wydaje, iż zaszły <
