1878 - 1957

Leopold Staff był poetą, dramatopisarzem i tłumaczem, jego twórczość obejmuje trzy epiki literackie (Młoda Polska, dwudziestolecie i po II wojnie - współczesność), stąd miano poety trzech pokoleń, i jest ważnym elementem w dorobku polskiej literatury.

Leopold Staff urodził się w 14 listopada1878 roku. Wychowywał się i kształcił we Lwowie. W 1897 roku zdał maturę w Gimnazjum Klasycznym i rozpoczął studia na wydziale filozofii i romanistyki na lwowskim Uniwersytecie im. Jana Kazimierza. Już w czasie studiów dał się poznać jako poeta i stał na czele młodzieży artystycznej. W 1899 jego odczyt "Rekonwalescencja końca wieku" został okrzyknięty manifestem artystycznym nowego pokolenia twórców. Pierwsze wiersze Staffa ukazywały się w prasie literackiej. W 1901 wydał swój pierwszy tom poezji (łącznie było ich dwadzieścia) "Sny i potędze". Był to zbiór wyrosły z prądów Młodej Polski, jednak zrywający z wszechogarniającym dekadentyzmem.

Staff lubił podróże, przez całe życie chętnie zwiedzał Europę, w czasie studiów był we Włoszech i Francji. Studiów nie ukończył, rzucił naukę akademicką i oddał się życiu twórczemu, związał się z pismem "Chimera" Zenona Przesmyckiego i prowadził własna działalność poetycka. W 1904 roku Staff pojawił się na deskach teatru Lwowskiego, gdzie wystawiano jego sztukę "Skarb". Jest to poetycki dramat ukazujący zderzenie marzenia z rzeczywistością. Skarb zawarty w tytule to ludzkie idee, marzenia i pragnienia, których wartość nie jest zależna od ich realizacji. Inne, późniejsze dramaty Staffa to np. "Godiwe" (1906 r.), poruszający podobną problematykę. "Igrzysko" (1909 r.) z kolei odnosi się do czasów starożytnych, ukazując pierwszych chrześcijan w antycznym Rzymie. W latach następnych powstały jeszcze: "Wawrzyny" (1912 r.), jako jedyny napisany prozą dramat "To samo" (1912 r.), i "Południca" (1920 r.).

Ważne miejsce w jego działalności twórczej zajmują liczne przekłady, przez lata redagował serię wydawniczą "Sympozjon", zamieszczając w niej starannie wybrane fragmenty dzieł filozoficznych i literackich. Znalazły się tam m.in. pisma Nietschego ("Z genealogii moralności", "Wiedza radosna", "Narodziny tragedii", "Ecce homo"), włoskiego pisarza G. d`Annuzia, czy teoria sztuki według Leonarda da Vinci i Michała Anioła, były też wiersze poetów francuskich i niemieckich ("Elegie rzymskie" Goethego), tłumaczył "Cierpienia młodego Wertera" Goethego. Wiele z przekładów dotyczyło starożytnych poetów greckich i rzymskich, przełożył "Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu" i nowele T. Manna. Jak widać dorobek translatorski Staffa był bogaty i zróżnicowany.

Lata pierwszej wojny światowej spędził w Rosji, w Charkowie, tam ukazał się jego ósmy tom poezji, "Tęcza łez i krwi", zamykający młodopolski okres twórczości artysty. Pozostałe tomiki młodopolskie to: "Dzień duszy" (gdzie motyw wędrowca łączy się z nastrojem afirmacją świata), "Ptakom niebieskim" (będący już zapowiedzią "poetyki codzienności"), "Gałąź kwitnąca", "Uśmiechy godzin" , "W cieniu miecza" i "Łabędź i lira". Jest to okres wzmożonej pracy poetyckiej, tomiki ukazywały się często i zawierały wiele utworów. Staff wyróżnia się tu na tle własnej epoki światopoglądem i technikami poetyckiego wyrazu. Staff, choć zasadniczo należący do modernistycznego nurtu poezji polskiej, odrzuca jej pesymistyczne podstawy filozoficzne. Egzystencjalizm i dekadentyzm Schopenhauera zastępuje filozofią mocy Nietschego, (choć odnosi ją tylko do życia wewnętrznego). I choć w "Snach o potędze" jest jeszcze sporo nastrojów zniechęcenia, wyraźnie przebija się ton przełamywania pesymizmu. Zachwyt nad czystym pięknem, ujawniający się w lirycznych opisach przyrody i stanów emocjonalnych oraz pochwał siły, mocy, autokracji ("Kowal"), nie mieszczą się już w postawie dekadenckiej. Dużą zmianę przynosi tom "Ptakom niebieskim" nawigujący do postawy św. Franciszka z Asyżu. Poeta wyraża zachwyt dal codziennego piękna małych rzeczy. Metafizyczny bunt modernistycznego twórcy, łagodnieje, aż osiąga łagodny ton chrześcijańskiej miłości i zgody na świat. Ta postawa, afirmacja piękna jako takiego, zainspirowana liryką antyczną sprawia, że Staff staje się poeta neoklasycznym.

Po wojnie wrócił do Polski i od 1918 roku mieszkał w Warszawie. Tam wrócił do pisarstwa i publicystyki, razem z Wacławem Beretem, Stefanem Żeromski i Kościerskim tworzył pismo "Nowy Przegląd Literatury i Sztuki.". Był to miesięcznik o dużych ambicjach artystycznych, skierowany do miłośników sztuki. W 1920 roku wstąpił w związek małżeński z Heleną Lindenbaum, nauczycielką geografii. W roku 1927 został nagrodzony za zbiór "Ucho igielne" państwową nagrodą literacką. Od roku 1933 sprawował funkcję wiceprezesa Polskiej Akademii Literatury. Twórczość Staffa, a także jego działalność publicystyczna cieszyły się dużym powodzeniem i przyniosły mu wiele nagród i odznaczeń, między innymi nagrodę miasta Warszawy (1938 r.), order Polonia Restituta (1934 r.) czy tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego.

Dwudziestolecie międzywojenne to kontynuacja nurtu codzienności. Pierwszym powojennym tomem Staffa były, wydane w 1919 roku, "Ścieżki polne". Wiersze z tego zbioru, podobnie jak wiele z dorobku poetów młodopolskich, dotyczą wiejskiej tematyki, jednak Staff zupełnie inaczej przedstawia życie ludu. Nie ma tu nachalnej chłopomanii, jest franciszkański ton zachwytu nad prostotą. Jest to poezja poniekąd religijna, afirmacyjna i utrzymana w klasycznych formach. "Ucho igielne" jest kolejnym krokiem w kierunku poezji religijnej, stanowi on wyjątek w latach powojennych. Staff wyraża pochwałę najprostszych wartości ludzkich. W tych latach też zostaje uznany za patrona młodych poetów z kręgu Skamandra. Rozwój poetyki Staffa zmierzał w stronę doprecyzowania formy, zwięzłości wypowiedzi, trafnego ujęcia sedna przy minimum słów ("Wysokie drzewa",1932), postulat jasności i zwięzłości określił poeta w programowym wierszu "Ars poetica" (z tomu "Barwa miodu"), pisząc, iż trzeba, by wiersz był: "Tak jasny jak spojrzenie w oczy […] I prosty jak podanie ręki". Ostatnim zbiorem tego okresu była "Martwa pogoda" (1946), zawiera też część utworów powstałych w czasie wojny.

Warszawskiego okresie drugiej wojny nadal mieszkał w Warszawie, gdzie prowadził działalność konspiracyjną, prowadząc wykłady na tajnych kompletach. Kompletach Warszawy wyjechał wraz z żoną po upadku powstania i przeniósł się do Starachowic, potem do Pławcowic, a w końcu do Krakowa. W Krakowie poznał Tadeusza Różewicz, młodego wówczas poetę, z którym się zaprzyjaźnił. Widać pewne podobieństwo w sposobie wyrazu obu poetów, którzy wojenne doświadczenia i powojenną rzeczywistość ujmowali w surowe słowa, zwięzłe, niemal prozatorskie formy ( zbiór "Wiklina" 1954r.)

Do Warszawy powrócił w 1949 roku, wtedy też wypadłą pięćdziesiąta rocznica jego pracy twórczej. Z tej okazji, dzięki inicjatywie Juliana Tuwima, zorganizowano obchody jubileuszu w Teatrze Polskim w Warszawie, a Uniwersytet Jagielloński przyznał poecie tytuł honoris causa. Po wojnie Staff został laureatem kolejnych wyróżnień m.in.: nagrody PEN - Clubu (działalność translatorska), Państwowej Nagrody Literackiej I stopnia (1951 r.), Sztandaru Pracy I Klasy (1955 r.). 1957 roku Staff, już po śmierci żony przeniósł się do Skarżyska -Kamiennej, gdzie zmarł 31 maja 1957 roku. Jego ciało złożono 3 czerwca na cmentarzu powązkowskim.

Po śmierci poety ukazał się jeszcze ostatni jego tom "Dziewięć muz" (1958), będące dowodem dalszego zmierzania do poetyckiej zwięzłości i dalszego rozwoju poety, który tworzył przez ponad pół wieku.

Ważne opracowania:

J. Kwiatkowski "U podstaw liryki Leopolda Staffa, 1966.

I. Maciejewska "Leopold Staff", 1965.

B. Mądra - Shallcross "Cień i forma. O wyobraźni plastycznej Leopolda Staffa", 1960.

H. Polańczyk "Ze studiów nad liryką Leopolda Staffa" 1962.

A. Sandauer "Leopold Staff" W: A. Sandauer "Poeci czterech pokoleń", 1977.

M. Wyka "Leopold Staff", 1985