Daty: Europa 1545-1563(sobór trydencki) - I poł. XVIII w. 

Polska 1584 (śmierć Kochanowskiego) - 1740 (reforma szkolnictwa)

kontrreformacja - prąd w Kościele katolickim kształtujący się w XVI - XVII w. będący reakcją na reformację; za początek i podstawę programową uważa się postanowienia soboru trydenckiego (definicje dogmatyczne dotyczące np. sakramentów, czy odpustów oraz rozporządzenia dyscyplinarna związane m.in. z obowiązkami biskupów.

libertynizm - ruch we francuskiej kulturze XVII i XVIII w. promieniujący na całą Europę, skierowany przeciwko autorytarności Kościoła katolickiego, ascetycznemu ideałowi życia i tradycyjnej obyczajowości; filozofia libertynizmu nawiązuje do hedonizmu i epikureizmu oraz renesansowego ideału używania życia; libertynizm intelektualny kładł nacisk na swobodę myśli i jej niezależność od autorytetów religijnych.

sarmatyzm - polski prąd kulturowy skrystalizowany w XVI wieku, rozprzestrzeniony i panujący w XVIII w. Przekonanie o świetności polskiego ustroju, utożsamianie się z potomkami mężnego starożytnego ludu (Sarmatów) . Dopiero w wieku XVIII ukształtowało się pejoratywnie nacechowane określenie sarmatyzmu utożsamianego z całokształtem obyczajów XVIII-wiecznej szlachty:

Klasycyzm, zasady:

  • podstawą jest talent i rozsądek
  • twórców przestrzega się przed frywolnością
  • wskazana jest życzliwość wobec krytyków i czytelników
  • w formie komediowej wzorem staje się Terencjusz
  • zasada prawdopodobieństwa
  • zasada typowości
  • zasada czystości gatunku
  • czystość języka

konceptyzm - styl w literaturze barokowej polegający na poszukiwaniu niezwykłego, wyrafinowanego pomysłu kompozycyjnego, operujący grą słów, paradoksami, antytezami, pomysł na stworzenie sytuacji zaskakującej czytelnika.

makaronizm - styl wypowiedzi, w którym pojawiają się wyrazy i związki frazeologiczne rodem z obcych języków; w baroku był on dowodem wykształcenia i wiedzy autorów.

hipokryzja - obłuda, zakłamanie, dwulicowość, nieszczerość, udawanie, przewrotność, fałsz

intryga - w utworze epickim dramatycznym zamierzone działanie postaci mające na celu pokrzyżowanie planu lub wprowadzenie w błąd innych postaci, co jest przyczyną konfliktu.

Panteizm - światopogląd religijny utożsamiający boga (bóstwo) ze światem przyrody. Panteista powiedziałby, że bóg jest ze światem w pełni tożsamy, nie jest jego stworzycielem, lecz nim samym (Inaczej: bóg jest światem - świat jest bogiem).

Racjonalizm - który zakłada możliwość dojścia do prawdy z użyciem samego rozumu i doświadczenia, bez odwoływania się do czynników irracjonalnych, takich jak wiara religijna czy emocje.

fideizm - ogólnie każde stanowisko teologiczne, które neguje bądź ogranicza funkcję rozumu w poznawaniu prawd wiary, wraz z przekonaniem, że są one wyłącznie sprawą tego, w co można wierzyć, ale czego nie sposób racjonalnie uzasadnić.

Manieryzmokreśla się jako kierunek w sztuce występujący w okresie późnego renesansu i wczesnego baroku (XV-XVI w.) zalecający tworzenie bez wzoru naturalnego, na podstawie wyobraźni.

Parodia to odmiana parafrazy, która spełnia funkcję humorystyczną (rodzaj zabawy literackiej) bądź satyryczną (używana jako element polemiki).

Hiperbola - rodzaj przenośni, w której dana rzecz opisywana jest celowo i jawnie w sposób wyolbrzymiony, w celu wywołania odpowiedniego nastroju.

Anafora - powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi. Stosowana w poezji i oratorstwie

Gradacja - w językoznawstwie jest to szeregowanie (w porządku rosnącym lub malejącym) słów lub wyrażeń powiązanych z sobą tematyką lub ekspresywnością według intensywności łączącej je cechy.

Oksymoron - (epitet sprzeczny) wyrażenie obejmujące dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy (antonimy), najczęściej rzeczownik i określający go epitet.

Paradoks to zdanie, które zdaje się prowadzić do logicznej sprzeczności, lub sytuacji przeczącej zdrowemu rozsądkowi. Rozpoznanie paradoksu opartego na pozornie prostych i rozsądnych pomysłach prowadziło często do znaczących postępów w nauce i filozofii.

Emblemat - kompozycja literacko-obrazowa, gatunek powstały w XVI w. Dojrzała postać emblematu (druga poł. XVI w. i wiek XVII ) składała się z

  • sentencji zwanej lemma lub motto (zazwyczaj ograniczona do 2-5 słów)
  • imago - ryciny przedstawiającej różne wyobrażenia
  • subskrypcji, która była zazwyczaj utworem wierszowanym (epigramat), wyjaśniającym i rozwijającym sens obrazu i jego związki z lemmą

Pamiętnik - gatunek autobiograficzny, dłuższy utwór pisany prozą, zawierający opis zdarzeń i zjawisk, których narrator był świadkiem lub uczestnikiem. W odróżnieniu od dziennika nie musi być pisany codziennie i może zawierać opis zjawisk z pewnej perspektywy czasowej.

Groteska - jest to ukazywanie rzeczywistości w literaturze, teatrze, filmie i dziełach plastycznych w sposób, w którym odbiorca uznaje go za nierealistyczny, obcy, absurdalny, komiczny, karykaturalny.

inwersja jest środkiem stylistycznym polegającym na zmianie szyku wyrazów wypowiedzi potocznej