TWÓRCY TRAGEDII GRECKIEJ

Tespis

Grecki aktor i poeta z gminy Ikaria. Uważany jest za twórcę tragedii. Wprowadził pierwszego aktora, dzięki temu, na scenie mógł rozgrywać się dialog z chórem. Objeżdżał ze swoimi sztukami teatralnymi całą Grecję, wystawiając je na wozie. Stąd wywodzi się powiedzenie, na określenie teatru objazdowego "wóz Tespisa". Nie zachowały się żadne oryginalne zapisy jego sztuk.

Ajschylos

Grecki poeta, uważany za jednego z najwybitniejszych twórców tragedii starożytnych. Był autorem około siedemdziesięciu tragedii i dwudziestu dramatów satyrowych. W całości zachowało się siedem tragedii: "Persowie", "Błagalnice", " Siedmiu przeciw Tebom", "Agamemnon", "Prometeusz skowany", "Ofiarnice i Eumenidy". Ajschylos uczestniczył w konkursach teatralnych odbywających się podczas Wielkich Dionizji, w teatrze greckim.

Trzynaście razy, wygrał te konkursy dramatyczne. W swoich sztukach przedstawiał los człowieka, jako zależny od fatum, ale również, że ludzie mogą sami decydować o swoim losie. Uważał, że jedna zbrodnia, będzie miała swoje dalsze konsekwencje i spowoduje dalsze zbrodnie, bowiem człowiek przestaje mieć zahamowania. Jeżeli człowiek, jest dobry i postępuje szlachetnie, to jego dobre czyny, będą owocowały następnymi dobrymi czynami.

Cierpienie i szlachetność, może spowodować odkupienie win i zmianę zdarzeń losowych.

W jego sztukach, pierwszy raz pojawił się drugi aktor. Pisał także rozbudowane dialogi.

Stosował stychomytię, czyli krótkie wypowiedzi spierających się postaci. Zmniejszył znaczenie chóru w rozwoju sztuki. Bohaterowie rozmawiając między sobą, informują widzów o wydarzeniach rozgrywających się poza sceną. Tematyka jego sztuk teatralnych, wiąże się z religijną, polityczną i moralną. Inspirowała go twórczość Homera.

Sofokles

Tragik grecki, uważany obok Ajschylosa i Eurypidesa, za największego twórcę okresu klasycznego. Brał czynny udział w życiu politycznym Aten. Sprawował urząd skarbnika Związku Ateńskiego. Wiemy, że powstało około 120 sztuk jego autorstwa, w tym, 90 tragedii i 30 dramatów satyrowych. Zachowało się siedem tragedii: "Antygona", "Edyp król", "Trachinki", " Elektra", " Filoktet", "Edyp w kolonie", oraz fragmenty utworu satyrowego "Tropiciele".

W swoich sztukach Sofokles opisuje losy bohaterów wojny trojańskiej, a także korzysta z mitów tebańskich i ateńskich. Autor tragedii ukazywał losy bohatera, który jest odpowiedzialny za swoje czyny. Wierzył także w opiekę boską i sprawiedliwość. W jego dramatach, pojawia się po raz pierwszy trzeci aktor. Liczba osób występujących w chórze wzrosła do piętnastu. Większa rola przypada przodownikowi chóru. Tragedie Sofoklesa, były bardzo popularne. Brał również udział w konkursach teatralnych w Atenach, podczas Wielkich Dionizji.

Eurypides

Grecki tragik, był autorem około 90 sztuk. Niestety zachowało się tylko 17, m.in. "Media", "Hipolit", " Ion", "Ifigenia w Aulidzie", dramat satyrowy "Cyklop". Wprowadzał również zmiany w tragedii greckiej. Umieszczał w swoich sztukach elementy doktryny filozoficznej sofistów. Zmieniał także elementy konstrukcji sztuki. Zwracał uwagę na atrakcyjność widowiska i pogłębiona charakterystykę bohaterów. Rozbudował monologi, które ukazywały uczucie i emocje, które kierowały bohaterami. Wprowadził elementy komiczne i arie, które były tylko luźno powiązane z tematem sztuki. Dzięki tym zabiegom, powstała tragikomedia.

Jako pierwszy wprowadził tzw. deus ex machina, czyli rozwiązanie trudnego konfliktu bohaterów, przez niespodziewaną ingerencję bogów.

Arystofanes - pisał komedie, tematykę do nich czerpał z życia politycznego miasta. Jego utwory to satyry społeczno-polityczne. Do nich, zaliczyć możemy, takie utwory jak "Osy", "Ptaki", "Lizystrata", "Chmury", "Żaby".

TRAGEDIA GRECKA

Powstał z obrzędów religijnych zwianych z kultem boga Dionizosa, który był opiekunem winorośli i wina. Święta te, nazywano dionizjami, czyli świętami winobrania.

Dzieliły się na dwie części. Pierwsza z nich zwana Małymi Dionizjami, związana była z uroczystościami, które odbywały się na wsi. Obchodzono je w związku z otwieraniem naczyń z młodym winem. W trakcie tych świąt, odbywały się zabawy ludowe, śpiewy i tańce na cześć boga Dionizosa. Występowały także grupy aktorów, które wystawiały sztuki teatralne.

Bardziej uroczyste były tzw. Dionizje Duże. Były obchodzone w miastach. W Atenach, były to najważniejsze święta w całym roku kalendarzowym. Trwały pięć dni. Pierwszego dnia składano ofiarę z kozła na cześć boga Dionizosa. Towarzyszyły jej pieśni religijne. Przenoszono także posąg boga ze świątyni na miejsce, w którym następnego dnia miały odbywać się występy. Drugiego dnia chóry męskie i chłopięce śpiewały pieśni na cześć Dionizosa. Trzeciego i czwartego dnia, następowało wystawienie sztuk teatralnych z jednoczesnym konkursem, który miał wyłonić najlepszego twórcę dramatu antycznego.

Piątego dnia ogłaszano wyniki i wręczano nagrody.

Za twórcę tragedii starożytnej uznano Tespisa. Do chórów dołączył pierwszego aktora.

Uważa się, że złoty wiek kultury greckiej nastąpił za czasów Peryklesa. Wtedy rozwija się także teatr grecki. Ajschylos wprowadza drugiego aktora, a Sofokles trzeciego.

W Grecji wybudowano pierwszy teatr, czyli miejsce, gdzie widzowie mogli oglądać sztuki teatralne. Początkowo konstrukcja była drewniana, jednak nie była trwała i doprowadziła do nieszczęśliwego wypadku. Zginęło kilkadziesiąt osób, przywalonych konstrukcją.

Teatr umieszczono na wzgórzu, gdzie widownie wykuto w kamieniu, a aktorzy grali na dole, u stóp wzgórza. Widzowie mieli doskonałą widoczność, a aktorzy i chór, doskonałą akustykę.

Teatr składał się z orchestry tanecznej, czyli odpowiednio przygotowanego miejsca, na którym tańczył i śpiewał chór. Wytyczony był na kształcie koła lub elipsy. Widownię nazywano theatronem. Na samym dole ustawiono marmurowe fotele, gdzie zasiadali najważniejsi ludzie w państwie, oraz znamienici goście. Na środku siedział zawsze kapłan ze świątyni Dionizosa, a po jego prawej stronie kapłan z wyroczni delfickiej.

Proskenion, następna część starożytnego teatru, to podest, na którym występowali aktorzy.

Skene, to barak, w którym przygotowywali się do sztuki aktorzy. Ubierali się w nim w kostiumy i maski. Jego część (frontowa ściana), służyła jako tło akcji wystawianego dramatu. Skene posiadało dwa skrzydła boczne tzw. paraskenia.

Dekoracje zaczęły być stosowne dopiero w V w. p.n.e. Wcześniej informowano widzów o zmianie akcji, za pomocą napisów na tablicach, zwanych pinakes.

Aktorami byli tylko mężczyźni. Grali w maskach, które przedstawiały uczucia, np. strach, gniew, miłość, rozpacz. Pokazywały również czy postać jest kobietą, czy mężczyzną. Aktorzy zakładali na głowę peruki. Nosili jaskrawe kostiumy i stali na koturnach, po to, aby być bardziej widocznymi dla widza. W dramacie kostiumu, były zawsze długie i sięgały do kostek, w komediach stroje aktorów były krótkie.

Role kobiece odgrywali chłopcy. Aktorzy trzymali rekwizyty. Berło było atrybutem króla. Laska to symbol, podróżnika lub posłańca, bóg trzymał ten atrybut, z jakim był utożsamiany, np. Posejdon trzymał trójząb, Apollo instrument muzyczny.

Często zdarzało się, że rolę głównego bohatera odgrywał sam twórca sztuki teatralnej.

Używano także specjalnie skonstruowanych maszyn, które mogły podnosić bohaterów. Pokazywać nagłe pojawienie się bóstwa, które miało zakończyć, toczący się między bohaterami spór.

Styl, jaki stosowano w tragedii był wysoki, a bohaterowie należeli do królewskiego rodu. W satyrze, styl był bardziej prosty, a bohaterowie wywodzili się z niższych warstw społecznych.

Recytacja monologu lub dialogu, przypominała śpiew.

Sztuka miała za zadanie oczyścić z emocji duszę widza. Chodziło o katharsis, czyli oczyszczenie wewnętrzne. Widz, oglądając sztukę, mógł zastanowić się nad własnym życiem, wyciągnąć wnioski i wyrzucić nagromadzone emocje. W trakcie świąt dionizyjskich, wszyscy w państwie mieli dni wolne od pracy. Nie pracowali nawet niewolnicy. Teatr mógł pomieścić od 12 000 do 17 000 tysięcy widzów.

Sztuki dzielono na tragedię. Jest to gatunek, który wywodzi się z pieśni religijnych zwanych dytyrambami.

Komedia, to gatunek, którego źródłem są satyryczne pieśni, śpiewane w zabawach ludowych. Jest to dramat, o charakterze pogodnym, z wesołym zakończeniem. Występuje w nim duża ilość wątków komicznych. Do nich należał komizm sytuacyjny, słowny, charakteru. Tematyka były sprawy aktualne, dobrze widzom znane. Dotyczyły życia codziennego lub politycznego.

Dramat satyrowy, to odmiana komedii, w którym chór występował w kostiumach satyrów. Wystawiany był zawsze po trzech tragediach, z którymi tworzył tzw. Tetralogię, czyli cztery utwory.

Sztuki teatralne wystawiane podczas Wielkich Dionizji, odgrywały niezwykłą rolę w Atenach. Twórcy sztuk, byli bardzo popularni i cieszyli się dużym szacunkiem społeczeństwa.

Organizowanie wystawienia sztuk teatralnych zajmowało się trzech choregów. Dramaty oceniało pięciu sędziów, którzy typowali najlepszego twórcę.

Teatr grecki zapoczątkował również budowę teatrów rzymskich, które są wzorowane na przykładach greckich.

KONSTRUKCJA UTWORÓW

Klasyczny dramat, miał ustalone stałe zasady i reguły.

PROLOGOS - pierwsza scena, aż do wystąpienia chóru, zapowiedź nadchodzących wydarzeń.

PARADOS - wejście chóru

EPEISODIA - są to partie utworu, między śpiewem chóru, wypełnione monologami i dialogami bohaterów sztuki

STASIMON - komentarz akcji, śpiewany był przez chór stojący na orchestrze

EXODOS - ostatnia pieśń śpiewana, kiedy wychodzi chór

Dramat grecki łączył się także z zasadą trzech jedności

Miejsca - miejscem akcji, jest tylko jedno określone miejsce np. plac przed pałacem królewskim

Czasu - czas akcji, musiał mieć sztywne ramy czasowe. Należało ograniczyć się do 24 godzin

Akcji - występował tylko jeden, główny wątek

W tragedii istniał także, konflikt tragiczny, czyli istnienie dwóch równorzędnych racji, pomiędzy którymi bohater nie może dokonać wyboru.

Istniało również pojęcie ironii tragicznej. Bohater, pomimo prób ucieczki przed swoim przeznaczeniem, przez swoje postępowanie, jeszcze bardziej przybliża się do niego.

Przykładem tragedii antycznej, jest "Antygona" Sofoklesa.

ELEMENTY AKCJI

EKSPOZYCJA - wprowadzenie widza w treść utworu. Antygona mówi siostrze, że chce pochować zwłoki swego brata Polinejkesa.

ZAWIĄZANIE AKCJI - strażnik informuje Krona - władcę Teb, że ktoś pogrzebał zwłoki Polinejkesa.

ROZWÓJ AKCJI - Antygona, zostaje złapana na dokończeniu ceremonii pogrzebowej swego brata. Rozmowa Kreona z synem Hajmonem.

PUNKT KULMINACYJNY - Widz zastanawia się, czy król Teb złamie swoje postanowienie, czy go dopełni.

PERYPETIE - Wieszcz Terezjasz mówi Kreonowi, o jego przyszłości i tragedii, jaka na niego spadnie

SPADEK NAPIĘCIA - Król Teb postanawia uwolnić Antygonę

ZAKOŃCZENIE - następuje śmierć bohaterów, pokazana jest klęska Kreona

ZASADA TRZECH JEDNOŚCI W "ANTYGONIE".

CZAS - akcja toczy się w ciągu jednego dnia

AKCJA - występuje jeden główny wątek, konflikt Antygony z Kreonem

MIEJSCE - plac przed pałacem zamkowym

Na scenie jednocześnie występują tylko trzy osoby, w tym rozmowa następuje między dwiema

Ukazana jest rola chóru, który informuje o wydarzeniach.

W tragedii, występują postacie z rodu królewskiego, królewskiego styl sztuki jest wysoki.

Następuje katharsis, czyli wewnętrzne oczyszczenie.

W późniejszych epokach, klasyczne reguły zostaną złamane. Odstępstwem od nich, był dramat romantyczny, w którym bardzo widoczne są odstępstwa od zasad starożytnej tragedii.

Przykładem może być III cz. "Dziadów" Adama Mickiewicza.

ZASADA TRZECH JEDNOŚCI

MIEJSCA - akcja toczy się w różnych miejscach np. więzienie, dom senatora, plac królewski

CZASU - akcja trwa cały rok, a nie 24 godziny. Rozpoczyna się w 1823 roku, a kończy w 1824 roku.

AKCJI - występuje kilka wątków, osoba Konrada, Nowosilcow, wywózka na Sybir, bal u senatora

Na scenie występuje więcej niż trzech aktorów, np. spotkanie w celi Konrada wszystkich więźniów, więźniów czasie Wigilii. Goście, którzy bawią się na balu u senatora.

Nie ma zakończenia utworu, sceny są niedokończone, występują luźne wątki.

W dramacie, istnieją także inne gatunki literackie. Włączono lirykę i epikę. Liryka to "Wielka Improwizacja", epika opowieść o Cichowskim.

Występują sceny realistyczne i fantastyczne. Występuje główny bohater, zwany bohaterem romantycznym, który jest postacią charakterystyczną dla tej epoki.

Charakteryzuje go niezrozumienie świata, walka o idee, chęć poświęcenia się dla innych ludzi. To człowiek bardzo wrażliwy, który nie potrafi nawiązać kontaktu z innymi ludźmi. Ma do spełnienia misję, której musi się poświęcić bez reszty.

Jednak należy podkreślić rolę teatru starożytnego na rozwój tragedii. Tematyka podejmowana w sztukach, jest interesująca również dla współczesnych ludzi. Problematyka władzy, moralności czy religii, jest zawsze aktualna. Sztuki starożytne, SA wystawiane również w teatrach współczesnych.