Znaczenie wyrazu "apokalipsa"
W języku greckim słowo "apokalypsis" oznacza objawienie, odsłonięcie przyszłości. Biblijna apokalipsa ma charakter proroctwa na temat końca świata, końca ludzkości, Sądu Ostatecznego i losu grzeszników oraz ludzi pobożnych. Apokalipsę można różnie traktować. Dla jednych stanowi ona pokrzepienie, bo przecież ostatecznie dobro triumfuje w tej księdze nad złem, a bestia zostaje strącona w otchłań. Dla innych jednak jest to makabryczna wizja dnia Sądu Ostatecznego, poprzedzonego licznymi katastrofami na ziemi, której nie oszczędzone są głód, zaraza, atak żywiołów (pożary, huragany, powodzie), wojna.
Wątki apokaliptyczne w innych księgach Biblii
Wątki apokaliptyczne pojawiają się także w innych księgach Biblii:
- w Księdze Izajasza został przepowiedziany dzień bożego gniewu i sprawiedliwego sądu na ludzkością;
- w Księdze Ezechiela pojawia się z kolei zapowiedź ogołocenia ziemi z wszelkiego życia, masakry ludzkości, już tu występują groźni aniołowie z ognistymi mieczami, którzy sieją na ziemi spustoszenie;
- w Księdze Daniela również pojawia się zapowiedź kary, która nadejdzie jako odpłata za liczne nieprawości, których dopuścili się Izraelici wobec Pana.
Okoliczności powstania Apokalipsy św. Jana.
Zgodnie z tradycją księga ta powstała ok. 64 r., za czasów panowania cesarza Nerona, na wyspie Patmos. Napisał ją zesłany tam przez prześladowców chrześcijan, ukochany uczeń Jezusa, św. Jan. Prawdopodobnie powstała dla pokrzepienia chrześcijan prześladowanych za wiarę i była adresowana do wyznawców Chrystusa z Azji Mniejszej.
Symbolika księgi
Apokalipsa jest księgą, w której pojawiają się liczne symbole. Są one wieloznaczne i właściwie trudno jest tę księgę interpretować. Zwłaszcza, że zachowała ona swoją aktualność do naszych czasów i również dla nas pozostało w niej wiele tajemnic. Treść apokalipsy to dzieje walki dobra ze złem. boga i Szatana, ostateczny triumf dobra nad złem, sąd Chrystusa nad ludzkością, oddzielenie grzeszników od ludzi pobożnych, strącenie jednych do otchłani i wprowadzenie pozostałych do Jeruzalem Niebiańskiego, w którym wszyscy będą żyć w nieustającym szczęściu i jedności z Bogiem.
Przykładowe symbole apokaliptyczne:
- symbolika zwierząt:
lew - triumf
wąż - szatan
wół - siła
orzeł - zręczność
4 zwierzęta - 4 strony świata
smok - zło
zwierze z ludzką twarzą - śmierć
- symbolika liter i cyfr
Alfa i Omega - początek i koniec
4 - liczba ziemska, wymierna, materialna
7 - liczba mistyczna i tajemnicza
7 gwiazd - Aniołowie 7 kościołów - kapłani
7 świeczników - 7 kościołów
7 pieczęci - symbol wyroków Bożych
7 czaszek - plagi zesłane na świat
7 głów szatana - pełnia zła
7 lamp - 7 darów Ducha św.
12 gwiazd - 12 pokoleń Izraela
666 - znak szatana
3 - Trójca Święta
44 - liczba mistyczna
12 - Apostołowie
24 starców - 24 świętych ze Starego Testamentu
Czterej jeźdźcy Apokalipsy
jeźdźca na białym koniu - symbolizuje zwycięstwo ewangelii
jeździec na koniu barwy ognia - symbolizuje wojnę
jeździec na czarnym koniu z wagą w ręce - symbolizuje głód
jeździec na koniu trupio białym - śmierć
Nawiązania do apokalipsy św. Jana
Cz. Miłosz "Piosenka o końcu świata"
Odwrócenie motywu. Kojarząca się z masakrą ludzkości apokalipsa została ukazana w scenerii sielankowej. Koniec świata następuje w pogodny letni dzień i nie zakłóca naturalnego porządku życia. Widać spacerujące kobiety, latające motyle, pijaka śpiącego na brzegu trawnika. Koniec świata według Miłosza rozgrywa się w każdej chwili, bo to zdarzenie, które ma tylko wymiar indywidualny. Dla każdego umierającego człowieka, zwierzęcia chwila śmierci jest jego własnym końcem świata.
J. Kasprowicz "Hymny" - "Dies irae"
Hymn ten został poświęcony opisowi końca świata, w którym najważniejsze jest to, że Bóg pozostaje głuchy na jęki ludzkości gnębionej zarazą, głodem, wojną. Po świecie płyną rzeki krwi, mnożą się pożary, ludzie giną w męczarniach, a Bóg patrzy na to wszystko obojętnie. w tej sytuacji ludzie rozpoczynają wstrząsającą modlitwę do szatana, który powinien wysłuchać próśb o litość, skoro Stwórca pozostaje na nie obojętny.
Z. Krasiński "Nie-Boska Komedia"
W kategoriach apokalipsy został tu opisany obóz rewolucjonistów: makabryczny taniec wokół szubienicy, święcenie sztyletów, makabryczne obrzędy nowej wiary pod przewodnictwem Leonarda - wszystko to motywy o apokaliptycznym charakterze. W obozie rewolucjonistów panuje wielki chaos, jedynym pragnieniem tej grupy jest zagłada starego świata, śmierć arystokratów i zniszczenie wszystkiego, co dotąd zostało stworzone. Dopiero na gruzach tego świata mogą oni zacząć budować swój świat. Ich zapędy niweczy pojawienie się Chrystusa Mściciela.
S. Żeromski "Przedwiośnie"
Makabryczny obraz rewolucji w Baku też zawiera wiele motywów apokaliptycznych. W mieście płyną chodnikami rzeki krwi, na ulicach rozgrywają się sceny okrutnych mordów, gwałty. Zło dotyka wszystkich, najlepszym przykładem jest degeneracja młodziutkiego Cezarego Baryki, który jest zachwycony wolnością, samowolą i brutalnością jakie niesie ze sobą rewolucja.
Poezja K. K. Baczyńskiego
Pojawiają się tu licznie motywy:
- krwi
- zagłady
- tortur, męczeństwa
- śmierci w męce
- panicznego strachu, przerażenia, paniki.
Okres wojny to czas zezwierzęcenia. Ludzie zaczynają się zachowywać jak bestie, potwory. Ich działania są absurdalne. Wojna nabiera wymiaru kosmicznego zła, przed którym nie ma ucieczki.
K. Moczarski "Rozmowy z katem"
W kategoriach apokalipsy została tu opisana zagłada warszawskiego getta. Autor tej powieści - dokumentu spędził jakiś czas w celi z hitlerowskim zbrodniarzem wojennym, Jurgenem Stroopem, który kierował akcją likwidacji getta w Warszawie. Jego opowieści mrożą krew w żyłach, zwłaszcza, że Niemiec mówi o całym przedsięwzięciu spokojnie, jest pewien, że postępował słusznie i że Żydzi powinni zginąć. Mówi o płonących ludziach, wyskakujących z okien podpalonych kamienic, o dzieciach wyrzucanych z okien, by nie umierały w męczarniach w ogniu, o panicznym przerażeniu żydów wyciąganych z piwnic na ulicę, by ich rozstrzelać, o pochodach sunących do wagonów, które miały jechać wprost do obozów zagłady. Te opowieści są przerażające, świat tamtych czasów jawi się jako świat z apokalipsy, pogrążony w cierpieniu i męce.
H. Krall "Zdążyć przed Panem Bogiem"
Tematem tej książki jest życie w warszawskim getcie. Opowiada Marek Edelman, człowiek który przeżył piekło w getcie, ostatni przywódca powstania Żydów. Mówi także spokojnie, ale to spokój człowieka, który stracił sens życia, bo zetknął się z makabrą, bestialstwem i trudno mu odzyskać równowagę. Opisuje skrajne wyczerpanie, głód, poniżenie, upokorzenia, strach, przeżycia związane ze śmiercią najbliższych.
T. Różewicz "Ocalony"
Podmiot liryczny tego wiersza to człowiek, który przeżył apokalipsę, udało mu się przetrwać okres wojny, ale okazuje się, że tylko w wymiarze cielesnym. Owszem, nie zginął, ale jego życie jest nie do zniesienia. Nie wierzy w boga, nie wierzy w jakiekolwiek wartości moralne, bo żadne nie uchroniły ludzkości przed katastrofą wojny światowej. Nie ma nic, co dałoby mu oparcie, co pozwoliłoby zbudować jakiś kanon wartości, którym mógłby się kierować. Dlatego szuka "nauczyciel i mistrza", który "oddzieli światło od ciemności", bo dla niego cały świat już na zawsze pogrążył się w mrokach.
A. Camus "Dżuma"
Świat w wymiarze apokaliptycznym został tu sprowadzony do jednego miasta - Oranu. Jego mieszkańcy żyją szczęśliwie, w której wybucha epidemia dżumy. Zaczyna się niewinnie - na ulicach pojawiają się martwe szczury. Z czasem zaczynają chorować ludzie - nie ma dla nich ratunku, wszyscy umierają w męce. Najstraszniejszym obrazem jest śmierć dzieci. Ludzi ogarnia panika, każdy czuje się zagrożony. Ludzie różnie reagują, jedni pogrążają się w rozpaczy, inni w orgiach, by zapomnieć o zagrożeniu.
