Za wydarzenie inicjujące stalinizm na ziemiach powojennej Polski, uważa się powszechnie, założenie poprzez zjednoczenie PPS i PPR, Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR).

Dnia 14 grudnia 1948 roku w stolicy kraju, odbyły się: Zjazd PPR oraz XXVIII Kongres PPS. W toku wspomnianych obrad, obie partie poczyniły postanowienie o potrzebie zjednoczenia, oraz utworzenia jednej wspólnej partii politycznej, tj. PZPR. Obie też partie, swoje postanowienia ujęły w formie rezolucji programowych. Już kolejnego dnia, 15 grudnia, swoje obrady zainicjował kongres Zjednoczeniowy PPS i PPR. Tym samym Kongres Zjednoczeniowy, stał się I Zjazdem PZPR. Doprowadzenie do takiego obrotu wypadków oznaczało, że w kraju zwyciężyła komunistyczna, a dokładniej stalinowska, opcja polityczna. Jej wyrazicielem i sztandarową postacią był zaś Bolesław Bierut.

Kolejnym krokiem na drodze do całkowitego i ostatecznego podporządkowania sobie kraju przez komunistów, było uchwalenie nowej Konstytucji. W dniu 26 maja 1951 roku, decyzją Sejmu Ustawodawczego przeforsowano Ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej. Ostatecznie Konstytucję PRL uchwalono w dniu 22 lipca 1952 roku. Mówiąc bardzo ogólnie, Konstytucja z roku 1952, zrywała z demokratycznymi zasadami II Rzeczpospolitej i tworzyła podstawy prawne dla ugruntowania w Polsce ustroju socjalistycznego. W swych założeniach ustrojowych, była ona oparta na konstytucji radzieckiej z roku 1936. Obok opisu podstaw ustrojowych, ustawa zasadnicza z lipca 1952 roku, wprowadzała dużą ilość elementów deklaratywno-programowych. Stanowiła ona o: 1) tzw. Zasadach Naczelnych, 2) o Sejmie, 3) o Radzie Państwa, 4) o radzie Ministrów i wreszcie 5) o Prawach i Obowiązkach Obywateli.

Na skutek dokonanych zmian prawnych, partii (PZPR) podporządkowano prokuraturę, dezaktualizacji uległa zasada, że prawo nie działa wstecz, sędziowie nie zdawali już stosownych, merytorycznych egzaminów, a czas odbywania aplikacji uległ skróceniu.

Dokonując zmian w prawie, komuniści doprowadzili do likwidacji Ustawy o terenowych organach jednolitej władzy państwowej, rozwiązując urząd wojewody, starosty, burmistrza i wójta.

Zgodnie z brzmieniem nowego Kodeksu Rodzinnego, za pełnoletniego uznawano człowieka, który ukończył 18 rok życia, a nie jak dotychczas 21.

Podstawowym narzędziem polityki totalitarnej, komunistycznej, stalinowskiej, była partia. Swoistym szkieletem organizacji partyjnej, była niezwykle precyzyjnie dobrana, hermetyczna, a jednoczenie na swój sposób hegemoniczna - "grupa sekretarzy". Sekretarzami PZPR mogli być jedynie polityczni decydenci, którym podlegali działacze partyjni szczebli niższych. Sami zaś sekretarze, byli bacznie obserwowani, a nawet inwigilowani przez przełożonych (łącznie z samym Stalinem) z Moskwy. O istnieniu na scenie politycznej innych ugrupowań politycznych, nie mogło być mowy.

W okresie stalinowskim, tuż po wojnie, szczególnego napiętnowania ze strony komunistów doświadczyli: działacze Wojennego Państwa Podziemnego, żołnierze Arami Krajowej i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, ziemianie, inteligencja, przedstawiciele wolnych zawodów, osoby posiadające rodziny za granicą. Każdego dnia, stawiano ich przed obliczem sądów wojskowych. Tym samym, w ciągu 10 latach na wszelkiego rodzaju kary, skazano blisko 45 tysięcy cywilów.

Organizowano pokazowe procesy sądowe, w których dowody były sfałszowane, a świadkowie podstawieni. W toczących się postępowaniach przygotowawczych, podczas przesłuchań, stosowano wyszukane i niehumanitarne metody śledcze. Przesłuchiwanych poddawano torturom fizycznym, a nierzadko także psychicznym. W dobie stalinowskiej, na ziemiach polskich wydano 37 wyroków, skazujących oskarżonych na śmierć. Aż 19 z nich zostało wykonanych.

Należy także pamiętać o tych ofiarach ustroju, którzy skazani zostali na śmierć poza sądowymi salami. Ludzie ginęli przecież w katowniach Urzędu Bezpieczeństwa i w więzieniach. Ilu ich było? Nie wiadomo po dziś dzień.

Aresztowań nie uniknęli także prominentni działacze partyjni. W roku 1950 uwięziono Mariana Spychalskiego oraz Władysława Gomułkę. Tego ostatniego zwolniono z aresztu dopiero po czterech latach (koniec 1954 roku).

Stalin zmarł w dniu 5 marca 1953 roku. W ZSRR reaktywowano ustrój oparty na zasadzie kolegialnego kierownictwa, w PRL zaś, intensyfikowano polityczne szykany i partyjny terror.

Przejawem postępującej stalinizacji kraju, było przystąpienie komunistów do kolektywizacji rolnictwa. Tworzyli więc oni spółdzielnie rolnicze, PGR-y (czyli Państwowe Gospodarstwa Rolne), nie bacząc zupełnie na spadek w produkcji i szerzący się kryzys w rolnictwie. Grunt, że tworzono z rolnictwa narzędzie komunistycznej propagandy.

Swoim oddziaływaniem objęto także kulturę i sztukę. Selekcjonowano i cenzurowano informacje podawane opinii publicznej. Wszechobecny był przekaz o dokonaniach Związku Radzieckiego tak na forum gospodarki, kultury jak i sztuki. A propos sztuki. Nowym obowiązującym kierunkiem w twórczości artystycznej był realizm socjalistyczny. Monumentalne dzieła obfitowały w wulgarne detale mające na celu propagowanie socjalistycznej idei. Z kolei, w szkolnictwie, w roku 1951, wprowadzono jako obowiązkowe nauczanie języka rosyjskiego.

Rosyjskiego marszałka Konstantego Rokossowskiego, uczyniono w roku 1949, dowódcą polskiego wojska. Dokonał on personalnych czystek w armii, powierzając najwyższe stanowiska dowódcze, Rosjanom.

Usprawniono działanie Głównego Zarządu Informacji, powołanego w roku 1945.

Komuniści usiłowali także zniszczyć polski kościół katolicki. Zdawali sobie sprawę, że istnienie niezależnego kościoła, nie pomoże im w złamaniu narodu polskiego, a co za tym idzie niemożliwa będzie jego pełna komunizacja. Narzędziem walki z kościołem stał się między innymi list papieża z marca 1948, stanowiący o wypędzeniu 12 milionów ludzi z domu.

Po śmierci prymasa Polski, kardynała Augusta Hlonda, przywództwo polskiego kościoła, powierzono biskupowi lubelskiemu, księdzu Stefanowi Wyszyńskiemu (rok 1948). Nie udało się więc komunistom wykorzystać śmierci kardynała Hlonda do dezorganizacji życia społecznego w kraju, jak również nie udało się im doprowadzić do podważenia znaczenia religii katolickiej.

Symbolem epoki stalinowskiej w gospodarce, było przygotowanie i uchwalenie w lipcu 1947 roku, założeń tzw. planu 6-letniego. Ustawa o Sześcioletnim Planie Rozwoju Gospodarczego i Budowy Podstaw Socjalizmu, bo tak w istocie brzmiał tytuł aktu prawnego powszechnie nazywanego planem 6-letnim, miała być realizowana w latach 1950-1955. Przygotowanie oraz uchwalenie wytycznych planu 6-letniego, wynikało z wielkiego entuzjazmu polskich władz komunistycznych, spowodowanego wykonaniem w ogólnym zarysie wcześniejszego planu gospodarczego, tzw. 3-letniego (lata 1947-1949).

Plan 6-letni miał przekształcić polską gospodarkę powojenną w niezwykle intensywnie się rozwijającą, a tym samym przeciwstawić ją dotychczasowej - ekstensywnej. Filarem planu 6-letniego, była idea uprzemysławiania państwa. Założenie w tej materii było następujące: w roku 1955 Polska miała osiągnąć 90% wzrost produkcji przemysłowej w odniesieniu do roku 1949. W sektorze rolniczym wzrost ten miał być 40%. Stopa życia pojedynczego obywatela także miała ulec zwiększeniu. Mówiono nawet o 50% lub 60% zwyżce w stosunku do przywołanego już, roku 1949.

Założenia planu 6-letniego zmieniano kilkakrotnie. Po raz pierwszy w roku 1950, w lipcu. Było to spowodowane tarciami w polityce międzynarodowej pomiędzy blokiem wschodnim i zachodnim, wywołanymi wybuchem konfliktu zbrojnego w Korei. Podczas gdy zwiększono środki na inwestycje związane z potrzebą zbrojenia się kraju oraz z potrzebą rozbudowy jego potencjału obronnego, środki na rolnictwo i leśnictwo, zmniejszono do 12%. W największym stopniu wprowadzone zmiany, oraz przesunięcie priorytetów gospodarczych państwa z konsumpcji na przemysł zbrojeniowy, odczuło polskie społeczeństwo. Nastąpił bowiem znaczny spadek stopy życiowej obywateli.

Planu 6-letniego nie udało się zrealizować ani w sektorze przemysłowym, ani w rolnictwie.

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że tak w Polsce, jak w innych krajach bloku wschodniego, priorytetem gospodarczym było dążenie do samowystarczalności. Starano się także w stopniu maksymalnym ograniczać eksport towarów z zagranicy. Założenia te korespondowały z przesłankami politycznymi lansowanymi przez ZSRR oraz przez jego państwa satelickie. Należy pamiętać, że blok wschodni, na czele z ZSRR pozostawał w stanie Zimnej Wojny z krajami bloku zachodniego (na czele z USA). Był on także blokowany ekonomicznie przez państwa Europy Zachodniej oraz Stany Zjednoczone. Już z nadejściem listopada 1949 roku miały, miejsce pierwsze blokady handlowe skierowane przeciwko państwom wschodnim, a wprowadzone przez kraje członkowskie NATO. W styczniu roku 1952, decyzją Stanów Zjednoczonych, komunistyczna Polska pozbawiona została klauzul tzw. najwyższego uprzywilejowania. Co to oznaczało dla naszego kraju w praktyce? Otóż po pierwsze, gospodarczy byt Polski na rynkach państw zachodnich został maksymalnie podważony. Bądź usunięto Polskę z wymiany handlowo-gospodarczej w sektorze zachodnim, bądź wprowadzono ograniczenia oraz trudności tę wymianę uniemożliwiające w praktyce. Po drugie, Polska zablokowana ekonomicznie na Zachodzie, musiała niemal całkowicie w tej materii polegać na Wschodzie. Co za tym idzie, industrializacja kraju, została niemal w 100% uzależniona od dostaw surowców, maszyn i środków z ZSRR. W konsekwencji na fundamencie radzieckich dostaw oraz przestarzałych technologii, w Polsce wzniesiono aż 27 przedsiębiorstw produkcyjno-przemysłowych. Wśród nich, powstały takie molochy jak: Huta im. W. Lenina w Nowej Hucie, Huta w Warszawie, fabryki na Żeraniu i w Lublinie (produkujące samochody). Nowe ośrodki przemysłowe, powstałe w dobie stalinizacji Polski to: ośrodek białostocki, częstochowski, krakowski i lubelski.

W dobie realizacji planu 6-letniego, jednym z najbardziej poszkodowanych sektorów polskiej gospodarki było rolnictwo. Naznaczone piętnem kolektywizacji, nie mogło się rozwijać (szczytowy okres kolektywizacji rolnictwa przypadał na lata 1950-1954). Chłopów zobowiązano do obowiązkowego skupu zboża, ziemniaków, trzody chlewnej oraz mleka. Wprowadzając podatek progresywny, komuniści przyczynili się do destrukcji gospodarstw rolnych tzw. średnich i większych. Poza tym, ogólne zaniedbania branżowe, doprowadziły do stagnacji i niemożności zwiększenie przez rolników produkcji.

W latach realizacji planu 6-letniego, a więc w latach 1950-1955, struktura społeczna także uległa wyraźnej zmianie. Tak bowiem oto, większość społeczeństwa znajdując zatrudnienie bądź w przemyśle, bądź w rolnictwie, nadała Polsce charakter kraju przemysłowo-rolniczego. Rozrastała się klasa robotnicza, powstawały robotnicze osiedla i miasta. Rolnicy porzucali pracę na wsi by móc zatrudnić się w miejskiej fabryce lub miejskim przemysłowym molochu.

W dobie wdrażania planu 6-letniego odbudowano zniszczoną podczas wojny - Warszawę.

Okresowi stalinowskiemu w Polsce, położyło kres wystąpienie Nikity Chruszczowa, podczas XX Zjazdu KPZR, w roku 1956.