Mianem stalinizmu określa się okres rządów Józefa Stalina w Związku Radzickim oraz czasy od zakończenia II wojny światowej do 1956r. w państwach, w których została wprowadzona demokracja ludowa. Ogólnie rzecz ujmując, jest to określenie ustroju oraz metod jakie wprowadzi Stalin w ZSRR a potem w zależnych od Związku państwach. Sam termin zaczął funkcjonować w latach 30-tych XX w., chociaż wtedy nie był jeszcze powszechny. Dopiero po śmierci Stalina zyskał on negatywne zabarwienie. Pojęcie stalinizm przeciwstawiano pojęciu leninizm, a pod samym terminem kryło się po prostu hasło kult jednostki.
Trudno jest podać dokładne daty rozpoczęcia i końca stalinizmu. Przyjmuje się, że w ZSRR był to okres od 1926r., kiedy to Stalin objął pełnię władzy w państwie po rozprawieniu się z opozycyjnymi konkurentami (m.in. Zinowiewem i Kamieniewem) do 1956r. Właśnie w 1956r. w Związku Radzieckim odbył się XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR), na którym doszło do skrytykowania całej polityki prowadzonej przez towarzysza Stalina.
Początek stalinizmu w ZSRR traktuje się jako odejście od realizacji Nowej Ekonomicznej Polityki (NEP), której realizację w 1921r, rozpoczął Lenin. Pojawiła się wówczas również teoria Lwa Trockiego dotycząca permanentnej rewolucji. Władza Stalina byłą praktycznie niczym nieograniczona, a jego samego otoczono kultem. Stalin doprowadził do znacznej rozbudowy aparatu bezpieczeństwa (od 1934r. działało NKWD), który posługiwał się często zakazanymi w demokratycznym państwie środkami działania. NKWD uciekało się do przemocy fizycznej, tortur i psychicznej manipulacji. Ludobójstwo było wręcz cechą charakterystyczną dla Związku Radzieckiego w tamtych latach. W ten sposób eliminowano opozycję wewnątrzpartyjną, starych bolszewików, a także chłopów. Wyroki śmierci zapadały podczas pokazowych procesów, w których często oskarżano niewinnych ludzi, a dowody zbrodni były po prostu sfingowane.
Na początku lat 30-tych Stalin wprowadził politykę uprzemysłowienia kraju, która oznaczała, że cała gospodarka miała zostać podporządkowana przemysłowi ciężkiemu i zbrojeniowemu. Charakterystyczne dla całego systemu komunistycznego były kilkuletnie plany gospodarcze. Od 1928r. w ZSRR obowiązywały tzw. pięciolatki. U schyłku lat 20-tych doszło do kolektywizacji rolnictwa, a następnie zaczęto stosować prace przymusową, którą od 1930r. wykonywano w Gułagach. Powszechny był również wyścig w pracy, znany jako ruch stachanowski. Polegał on na tym, że robotnicy musieli wykonywać swoją pracę ponad przeciętną normę, ale niestety za taką samą pensję. W 1932r. ograniczono wolność poruszania się po obszarze kraju, a także utrudniono zmianę miejsca zamieszkania. Ograniczenia te były spowodowane wprowadzeniem tzw. wewnętrznych paszportów. To zaowocowało stworzeniem scentralizowanej administracji w Związku Radzieckim, która oparta była na rozbudowanej biurokracji. Oprócz ograniczeń w wewnętrznych podróżach, mieszkańcy ZSRR stracili również kontakt z mieszkańcami innych państw, gdyż granic były otwarte tylko dla wybranych.
Co ciekawe przez cały okres trwania stalinizmu władza zapewniała, że w ZSRR obywatele mają zapewnione prawa obywatelskie, które są respektowane. Także zasady demokracji były rzekomo przestrzegane. Formalną gwarancją realizacji powyższych praw miała być Konstytucja ZSRR z 1936r., która do 1956r. była określana oficjalnie mianem stalinowskiej. W treści tej ustawy zasadniczej znalazły się oczywiście zapisy przyznające obywatelom wolności obywatelskie, w tym wolność słowa ora zgromadzeń.
Stalinizm ukształtował się ostatecznie po okresie tzw. wielkiego terroru, który miał miejsce w latach 1936-39. W tym czasie Stalin przeprowadził wielkie czystki, w trakcie których zlikwidowano instytucje nie podlegające do tej pory dyktatorowi. Czystki dotknęły wojsko (podaje się, że rozstrzelano ok. 35 tys. oficerów , a w tym trzech marszałków), partię (śmierć poniosło ok. 70% członków KCWKP (b)) i policję polityczną, w której życia pozbawiono kierownictwo NKWD i szefów- Jagodę i Jeżowa.
Pomiędzy 1936 a 1938r. odbyły się trzy pokazowe procesy - procesy moskiewskie, w których oskarżonymi byli członkowie bolszewickiej partii. Zarzuty wobec nich były wręcz nieprawdopodobne. Pierwszy z procesów odbył się w sierpniu 1936r., a skazano wówczas Zinowiewa i Kamieniewa. Drugi proces miał miejsce w styczniu1937, a na ławie oskarżonych zasiadł Piatakow. Ostatni proces odbył się w marcu 1938r., a skazano w nim Rykowa, Bucharina Jagodę. Dzięki pozbyciu się wrogów politycznych do władzy doszło zupełnie nowe pokolenie, które nie zło rządów Lenina. Wśród nich był Chruszczow, Breżniew, Susłow i Gromyko.
Jeżeli chodzi o kwestie zagraniczne, to Stalin dążył do rozszerzenia granic Związku i rozprzestrzeniania się jego wpływu na świecie. Co prawda po rewolucji bolszewickiej władze Związku zapowiedziały, że nie będą wikłać się w politykę prowadzoną przez państwa, które zwarły traktat wersalski, to w latach 30-tych odnotowano wzrost aktywności Stalina na arenie międzynarodowej. Po pierwsze w 1934r. ZSRR przystąpił do Ligii Narodów, a po drugi podpisał pakty o nieagresji z wieloma państwami (z Polską w 1932r.). Stalin chciał również zawrzeć sojusz z III Rzeszą i Hitlerem. W sierpniu 1939r. ZSRR i Niemcy zawarły pakt o nieagresji, do którego dołączony był również tajny protokół zawierający podział między oba kraje Europy Środkowo - Wschodniej. To właśnie na jego podstawie do terytorium ZSRR włączono wsch. obszary Polski, Litwę, Łotwę i Estonię, północną Bukowinę i część Besarabii. Po zakończeniu II wojny światowej zgodnie z postanowieniami konferencji jałtańskiej Związek Radziecki otrzymał wpływy w wielu wschodnioeuropejskich krajach (m.in. Polsce, Czechosłowacji i NRD). Stalin dążył podporządkowania sobie kolejnych krajów. Poparł m.in. komunistów w wojnie domowej, która miała miejsce w Grecji (1846-49r.) oraz w Korei (1950-53r.). Stalin otwarcie mówił o antysemityzmie, co znalazło przejaw w sprawie dotyczącej lekarzy kremlowskich i syjonistów, których oskarżono o zamiar otrucia wielkiego wodza. Również w partii ponownie przeprowadzono czystki, a wielu członków zostało rozstrzelanych.
Po zakończeniu wojny stalinizm dotarł również do krajów satelickich ZSRR, gdzie władzę przejęli komuniści. Rządzący tymi państwami tak jak Stalin zyskiwali wielkie uznanie wśród obywateli. Równocześnie rozpoczęły się czystki w krajach satelickich oraz procesy polityczne m.in. w Czechosłowacji (1952r. - Slanski) i na Węgrzech (1949r. Rajko). Władze wprowadziły także represje wobec opozycjonistów (prawdziwych lub tylko rzekomych) komunistycznego reżimu. Podobnie jak wcześniej w Związku Radzieckim wprowadzono kolektywizację w rolnictwie oraz przystąpiono do rozbudowy ciężkiego przemysłu. Władza starała się indoktrynować społeczeństwo i narzucać im ideologię komunistyczną. Jednocześnie zamknięte zostały granic, utrudniono przemieszczanie się wewnątrz kraju, co spowodował zamknięcie tych krajów na świat.
W 1956r. podczas XX Zjazdu KPZR i w 1961r. podczas XXII Zjazdu potępiono oficjalnie stalinizm. W 1964r. władzę w ZSRR przejął Leonid Breżniew, który częściowo zrehabilitował Stalina. Podczas jego rządów powstało wiele filmów, który wychwalały talent dyktatora, który objawił się zwłaszcza w czasie trwającej wojny niemiecko-sowieckiej. Całkowita rehabilitacja miała miejsce w początkach lat 80-tych. Gdy władzę sprawował Czernienko, to w Moskwie została przywrócona dzielnica imienia Stalina.
W 1985r. gdy do władzy doszedł Michaił Gorbaczow system komunistyczny stopniowo zmierzał do upadku. Gorbaczow wprowadził pierestrojkę, a w Związku Radzieckim zaczęto przeprowadzać niewielkie reformy. ZSRR stopniowo odchodziło od stalinowskich standardów.
