Zgodnie z wolą Stalina początkiem tworzenia władz komunistycznych na terenie Polski było zainstalowanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) w Chełmie Lubelskim w lipcu 1944 roku. PKWN będący komunistycznym rządem składał się z Edwarda Osóbki-Morawskiego premiera, wicepremierów - Wandy Wasilewskiej i Andrzeja Witosa. Za obronę odpowiedzialny był generał Michał Rola-Żymierski, a za bezpieczeństwo publiczne Stanisław Radkiewicz. Zgodzili się oni na ograniczenie swej niezależności a jako granicę wschodnią uznali linię Curzona. Do Polski udali się w sierpniu, zaś 22 lipca ogłoszono Manifest PKWN, w którym określał się jako legalny rząd tymczasowy dążący do wywalczenia niepodległej ojczyzny, podstawą na jakiej działał miała być konstytucja marcowa, zapowiedziano reformę rolną i nacjonalizację majątku poniemieckiego. Za gwarancję bezpieczeństwa Polski uznano sojusz z ZSRR. Miano walczyć o Pomorze, Śląsk Opoli i część Prus Wschodnich.

PKWN musiał przede wszystkim zająć się organizacją powstałego z połączenia Armii Polskiej w ZSRR i Armii Ludowej w kraju Wojska Polskiego. PKWN zarządził powszechną mobilizację i nakazał przejście ze wszystkich organizacji konspiracyjnych i podziemnych do Wojska Polskiego. Oczywiście żołnierze AK nie kwapili się ze wstępowaniem do Wojska Polskiego, czego zakazywała im dyrektywa wodza naczelnego, ukrywali się po lasach, złapanych siłą wcielano do WP. Wprowadzony we wrześniu 1944 roku Kodeks Karny służył do sankcjonowania mordów sądowych na członkach AK.

NKWD służyło pomocą w tworzeniu aparatu bezpieczeństwa i milicji. Dekret PKWN dotyczący ściągania zbrodniarzy hitlerowskich i ich pomocników był podstawą do aresztowań członków AK. Wtrącano ich do więzień, zamykano w obozach albo wywożono w głąb ZSRR. Sytuacja członków AK stała się szczególnie niebezpieczna po przekroczeniu przez Armię Czerwoną linii Wisły w styczniu 1945 roku. Postępujące za woskiem NKWD i UB tropiło, aresztowało i mordowało członków AK. W zagrażającej egzystencji żołnierzy AK sytuacji naczelny wódz generał Leopold Okulicki "Niedźwiadek" rozwiązał AK w styczniu 1945 roku. Z rozwiązanej AK utworzono organizację "Nie" i Ruch Oporu Armii Krajowej. Widząc w niepodległościowym podziemiu niebezpiecznego przeciwnika NKWD postanowiło pozbyć się problemu. W marcu 1945 roku podstępnie na spotkaniu z generałem Sierowem w Pruszkowie aresztowano szesnastu czołowych przywódców podziemia polskiego. Zostali oni aresztowani i wytoczono im proces w Moskwie. Uniewinniono trzy osoby a trzynaście uznano winnych zarzutów organizowania dywersji na tyłach Armii Czerwonej.

Najwyższą władzą była pełniącą rolę sejmu Krajowa Rada Narodowa na czele z Bolesławem Bierutem. Bierut pełnił funkcję marszałka sejmu, prezydenta i zwierzchnika sił zbrojnych. PKWN działający jako rząd zaczął tworzyć własną administrację doprowadzając w ten sposób do powstania dwuwładzy ponieważ ciągle działały struktury Delegatury Rządu Na Kraj.

Dla stworzenia pozorów pluralizmu politycznego zezwalano na działanie przedwojennych partii takich jak PPS, SL czy SD były one jednak kontrolowane przez władze komunistyczne i nie działały w pełni niezależnie.

Trudna była sytuacja gospodarcza ze względu na ogrom zniszczeń, w obiegu były trzy waluty, w niektórych miastach zaczął pojawiać się głód, społeczeństwo nie było w stanie ogromnej liczby wojska mimo przymusowych dostaw. We wrześniu 1944 roku wprowadzono reformę rolną. Parcelacji podlegały majątki o powierzchni stu hektarów powierzchni ogólnej i pięćdziesięciu hektarów powierzchni ornej. W ten sposób miano powiększyć gospodarstwa poniżej pięciu hektarów i utworzyć nowe dla bezrolnych chłopów. Wpłata miała wynosić wysokość jednorocznych zbirów a resztę płatności rozkładani na dziesięć, dwadzieścia lat. Reforma rolna w swym zamierzeniu miała pozyskać PKWN sympatię ludności chłopskiej. Tymczasem tempo realizacji reformy rolnej było bardzo słabe, chłopi z rezerwą podchodzili do rozdawanej przez komunistów ziemi. W tej sytuacji PKWN zaczął realizować reformę rolną przymusowo z pomocą wojska i milicji. Ziemię nadano 110 tysiącom chłopów. W styczniu 1946 roku przeprowadzono nacjonalizację przemysłu, banków, transportu i handlu.

Na skutek postanowień konferencji jałtańskiej odbywającej się w lutym 1945 roku, zażądano od Stalina, by PKWN został poszerzony o działaczy rządu emigracyjnego. Nowy rząd miał przeprowadzić w jak najszybszym czasie wolne wybory parlamentarne. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej powstał w czerwcu 1945 roku. Jego premierem został Osóbka-Morawki a wicepremierami Władysław Gomułka i ludowiec Stanisław Mikołajczyk. Z kolei konferencja w Poczdamie w lipcu i sierpniu 1945 roku zadecydowała o przebiegu polskich granic. Granica wschodnia miała biec linia Curzona a na zachodzie opierać się o Odrę i Nysę Łużycką. Granice Polski miały zostać ostatecznie zatwierdzone na konferencji pokojowej, do której nigdy nie doszło. Granica zachodnia została zatwierdzona z NRD w układzie zgorzeleckim w 1950 roku a z RFN w 1970 roku. Granica z Czechami ostatecznie została ustalona w 1958 roku, kiedy to stornie czeskiej przyranno Zaolzie a Polakom Kotlinę Kłodzką. Państwo polskie objęło obszar 312 tysięcy km² z 24 milionami mieszkańców.

W czerwcu 1946 roku TRJN przeprowadził referendum w którym społeczeństwo miało odpowiedzieć na pytania: czy jest za zniesieniem senatu, czy jest za ustrojem gospodarczym Polski z przeprowadzoną reformą rolną i nacjonalizacją przemysłu, czy jest za utrwaleniem istniejących granic państwowych. W wyniku fałszerstw i nadużyć wyborczych władza ogłosiła wyniki referendum, które stwierdzały, iż większość społeczeństwa odpowiedziała "tak" na wszystkie trzy pytania. Po referendum w styczniu 1947 roku odbyły się wybory do sejmu ustawodawczego. W warunkach zastraszania i fałszerstw tworzące Blok Demokratyczny PPR, PPS, SL i SD uzyskały w wyborach 80% głosów, niezależny PSL ponad 10%.

W 1947 roku prezydentem został Bolesław Bierut a premierem Józef Cyrankiewicz. W tym też roku przyjęto tzw. Małą Konstytucję, która rozszerzała uprawnienia prezydenta i rządu. KRN została zastąpiona Radą Państwa. Natomiast konstytucja została uchwalona 22 lipca 1952 roku. Określała ona Polskę jako kraj demokracji ludowej i szczególną opieką otaczała własność państwową i spółdzielczą. W grudniu 1948 roku utworzono Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, która powstała w wyniku zjednoczenia PPR i PPS. Odtąd o wszystkim w państwie miała decydować PZPR a pozostałe partie były jedynie dekoracją w systemie typowym dla całej ówczesnej Europy Środkowo-Wschodniej.