Według encyklopedii PWN totalitaryzm to system rządów (oraz wspierającą go ideologię) charakterystyczny dla XX-wiecznych państw, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe szły w parze z rozczarowaniem do demokracji, jej kryzysem lub niedostatkiem; w tym sensie totalitaryzm jest uważany za skrajną i specyficzną postać rządów autorytarnych, nowoczesną odmianę tyranii i despotyzmu zapewniającą rządzącym o wiele skuteczniejszą kontrolę nad społeczeństwem. Które to z państw?

Państwem o ustroju totalitarnym był niewątpliwie Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Utworzony został na mocy konstytucji z grudnia 1922 roku. W myśl tego dokumentu ustrój opierał się na tzw. radach. W rzeczywistości władza w ZSRR należała do Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików), która w 1925 roku została przemianowana na Wszechzwiązkową Komunistyczną Partię (bolszewików) - WKP(b). Wcześniej, bo w 1922 roku stanowisko sekretarza generalnego partii objął Józef Stalin. Dwa lata później zmarł Włodzimierz Lenin i rozpoczęła się walka o przywódcze stanowisko. Rywalizowali o nie Lew Trocki i wspomniany już Stalin, który ostatecznie wyszedł zwycięsko z tego starcia. Zaczął też organizować państwo radzieckie.

Gospodarka indywidualna została praktycznie zlikwidowana. Podobnie czyniono z własnością prywatną. Ponadto rządzący starali się zlikwidować klasy społeczne. Niezwykle ważne miejsce w kształtowaniu ustroju zajmował terror. Używano go zarówno wobec przeciwników politycznych jak i poszczególnych klas społecznych. W latach 1935-1938 przeprowadzono tzw. Wielką Czystkę. Szacuje się, że w trakcie jej trwania aresztowano w sumie około 7 milionów osób (z czego część zmarła), a zamordowano około miliona. Organizowano procesy mające charakter pokazowych rozpraw. Celem było także zwalczanie dawnych współpracowników Lenina czyli przedstawicieli partii bolszewickiej. Im stawiano zarzuty szpiegostwa, dywersji czy sabotażu. Ponadto rządzący chcieli, aby społeczeństwo było ślepo oddane ustrojowi komunistycznemu.

Kolejnym przykładem państwa totalitarnego są Włochy. Faszyzm wyrósł na gruncie niezadowolenia Włochów przejawiającego się przede wszystkim strajkami i buntami robotniczymi. Od 1919 roku Benito Mussolini zaczął tworzyć Związki Walki (Fasci di combattimento). Z czasem uformował już paramilitarne oddziały - tzw. czarne koszule. W październiku 1922 roku wraz ze swoimi zwolennikami zorganizował marsz na Rzym. Wtedy to król Włoch Wiktor Emanuel III powierzył Mussoliniemu urząd premiera. Ten bardzo szybko umacniał swoją władzę i wyeliminował opozycję. Już w 1926 roku wszystkie partie polityczne (oprócz oczywiście faszystowskiej) zostały rozwiązane. Celem było stworzenie silnego państwa na czele którego będzie stał dyktator (wódz - duce - stojący ponad prawem).

Dla Mussoliniego niezwykle ważne były sprawy związane z wojskiem. W okresie jego rządów armię przygotowywano do kolejnych podbojów.

Odmianę faszyzmu stanowił narodowy socjalizm. Ta ideologia panowała w III Rzeszy czyli państwie rządzonym przez Adolfa Hitlera. 30 stycznia 1933 roku został on kanclerzem. Podobnie jak Mussolini niezwykle szybko umacniał swoją pozycję i miał decydujący wpływ na kształt niemieckiego państwa i jego ustroju.

Hitler stał na czele partii NSDAP (Narodowo-Socjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza) i swoje polityczne wizje opublikował na łamach książki "Mein Kampf" (Moja walka). Zawarto w niej hasła antykomunistyczne oraz rasistowskie. Hitler atakował przede wszystkim Żydów oraz Słowian. Ponadto głosił wyższość rasy nordyckiej. Poddani mieli być ślepo zapatrzeni w wodza.

Podobnie jak we Włoszech niezwykle ważną rolę w Niemczech odgrywały kwestie dotyczące oddziałów wojskowych. Istniało SA (oddziały szturmowe - tzw. brunatne koszule), którego zadaniem było szerzenie terroru. Ponadto jako gwardię przyboczną Hitlera określało się SS (drużyny ochronne). Od 1929 roku na czele SS stał Heinrich Himmler. To właśnie on doprowadził, że liczba członków gwałtownie wzrosła. Początkowo wynosiła około 500 osób, a później doszła do 50 tysięcy osób.

Adolf Hitler przejął władzę w państwie w sposób legalny, ponieważ funkcję kanclerza powierzył mu ówczesny prezydent Paul von Hindenburg. Szybko Hitler umocnił swoje rządy, bo w 1934 roku zmarł Hindenburg i postanowiono nie wybierać nowego prezydenta. Zakres jego obowiązków przekazano właśnie kanclerzowi. W efekcie Hitler zdobył władzę dyktatorską (tytuł Fűhrer und Reichskanzler czyli wódz i kanclerz Rzeszy).

Z czasem administracja państwowa została powiązana z hierarchią partyjną. Narzędziem, którym często posługiwał się kanclerz był terror. W ten sposób likwidował przeciwników politycznych umieszczając ich w obozach koncentracyjnych. Rozbudowano aparat paramilitarny - obok SA i SS powołano Gestapo (czyli Tajną Policję Państwową) oraz SD (czyli Służba Bezpieczeństwa).

Ponadto wprowadzono tzw. ustawy norymberskie, które były przejawem rasizmu. Mowa w nich była o wyższości rasy aryjskiej nad pozostałymi rasami. Od tego momentu ludność pochodzenia żydowskiego była stopniowo pozbawiana praw obywatelskich i wyraźnie nasilał się proces jej dyskryminowania. Sprawiło to, że z Niemiec wyjechało wiele osób mających korzenie żydowskie - m.in. Albert Einstein.

Kraj rządzony przez Hitlera podporządkował swoją gospodarkę celom wojennym. Siłą napędową przemysłu była produkcja zbrojeniowa. Spore środki poświecono na odbudowę lotnictwa wojskowego, choć oficjalnie zakazywał tego traktat wersalski. W efekcie liczba bezrobotnych zmniejszyła się przez kilka lat z sześciu do jednego miliona. Wprowadzono też obowiązkową służbę wojskową.

Olbrzymie nakłady wynikały z dalekosiężnych planów kanclerza. Hitler dążył bowiem do tego, aby zdobyć tzw. "przestrzeń życiową" (tzw. Lebensraum) na wschodzie Europy. Konflikt zbrojny z sąsiednimi państwami był więc jedynie kwestią czasu.