Lata osiemdziesiąte XX wieku to okres schyłkowy polskiego komunizmu, naznaczony falami strajków, powstaniem Solidarności, niespełnionymi obietnicami władzy komunistycznej danymi robotnikom, półtorarocznym stanem wojennym, okresem marazmu, kolejek i ogólnej beznadziei i znowu falami strajków w 1988 roku. U schyłku dekady stało się jasne, że sytuacja wymaga zmian, że władza komunistyczna przestała mieć pomysł na Polskę.
Obie strony: władza i opozycja, spotkały się, by omówić przyszłość kraju, podczas obrad tak zwanego Okrągłego Stołu. Propozycja spotkania wyszła od ministra spraw wewnętrznych Czesława Kiszczaka (z upoważnienia władz państwa i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej). W pracach Okrągłego Stołu, trwających od szóstego lutego do 5 kwietnia 1989 roku, uczestniczyło kilkaset osób. Ze strony rządu byli to działacze PZPR oraz podporządkowanych jej stronnictw politycznych i organizacji społecznych (m.in. Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Demokratycznego, "Paxu", Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych), ze strony opozycji: przedstawiciele "Solidarności". W roli obserwatorów wystąpili reprezentanci Kościoła katolickiego i Kościoła ewangelicko-augsburskiego. Efektem obrad była decyzja o stopniowej zmianie ustroju politycznego i systemu gospodarczego Polski w kierunku demokracji i wolnego rynku. Zdecydowano się na utworzenie nowych organów państwowych: senatu i prezydenta. Zaplanowano również przeprowadzenie częściowo wolnych wyborów parlamentarnych. Obiecano zalegalizować "Solidarność".
I rzeczywiście: w 1989 roku sąd zarejestrował NSZZ "Solidarność" i NSZZ Rolników Iwidualnych "Solidarność"; odbyły się też wybory do parlamentu (4 czerwca 1989 roku). PZPR poniosły w niej klęskę, jednak zgodnie z umową Okrągłego Stołu otrzymały 65% mandatów w sejmie. Ten zaś przewagą jednego głosu w lipcu 1989 roku wybrał na prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego. Wyłoniony został również rząd, na którego czele stanął Tadeusz Mazowiecki. Wkrótce sejm przywrócił tradycyjną nazwę państwa polskiego: Rzeczpospolita Polska oraz godło: orła białego w koronie. W jesieni 1989 roku został przygotowany program zasadniczych przemian gospodarczych i społecznych, nazwany od jego głównego twórcy planem Balcerowicza.
W 1990 roku rozwiązano PZPR. Formacją, która powstała w jej miejsce, była Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP). W wyborach prezydenckich w grudniu 1990 roku zwyciężył Lech Wałęsa. Zaraz potem prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski przekazał mu insygnia władzy prezydenckiej. W 1991 roku w wyborach parlamentarnych największe poparcie uzyskała Unia Demokratyczna (później przekształcona w Unię Wolności). We wrześniu 1993 roku terytorium Polski opuściły ostatnie oddziały armii rosyjskiej. W tym samym czasie po trzyletnim sprawowaniu władzy przez ugrupowania wywodzące się z "Solidarności" większość w parlamencie uzyskały Polskie Stronnictwo Ludowe i SdRP. Po zakończeniu kadencji przez Lecha Wałęsę nowym prezydentem wybrano wywodzącego się z postkomunistów Aleksandra Kwaśniewskiego. W 1996 roku powstała Akcja Wyborcza "Solidarność" (AWS). W 1997 roku zakończono pracę nad nową konstytucją, która weszła w życie po zaakceptowaniu jej przez społeczeństwo w referendum. Umożliwiła ona przeprowadzenie później reformy samorządowej i administracyjnej (utworzenie 16 województw w miejsce 49). W lipcu 1997 doszło do katastrofalnej powodzi na południu i zachodzie kraju. Winą za chaos podczas akcji ratunkowej obarczono rząd, co doprowadziło do zmiany ekipy rządzącej: jesienią do władzy powróciła AWS, która zawiązała koalicję z Unią Wolności.
Na początku 1999 roku krajem wstrząsnęły strajki służby zdrowia (spowodowane nieudaną reformą tego sektora życia społecznego). Ale marzec przyniósł lepsze wiadomości: Polska stała się członkiem Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).
