1. Przyczyny rewolucji.
Rewolucje francuską podzielić można na następujące etapy:
etap od czerwca 1789 roku do września roku 1791 - to okres, w którym tworzy się monarchia konstytucyjna (czas tzw. Konstytuanty)
etap od września 1791 roku do sierpnia roku 1792 - to czas funkcjonowania monarchii konstytucyjnej (czyli okres legislatywy)
etap od września 1792 roku do lipca roku 1794 - to czas kształtowania się zarówno republiki jak i dyktatury Jakobinów (czyli czas Konwentu)
etap od lipca 1794 roku do końca roku 1975 - to czas rządów termidoriańskich.
Francuskie społeczeństwo było prawnie podzielone na trzy poniższe stany: duchowieństwo, szlachtę i tak zwany stan trzeci. Chociaż panowała tam monarchia absolutna to w zasadzie, władzę sprawowano zgodnie ze średniowieczną doktryną, że źródłem królewskiej władzy jest łaska pochodząca od Boga, że każdy ze stanów ma swoje powinności oraz uprawnienia, a na straży tej całości stoi król. Monarcha był więc źródłem prawa oraz pierwszym wykonawcą wszelkich praw królestwa. Królewskie prawa kończyły się na prywatnej własności. Celem królewskiej władzy ma być doczesne, jak również wiekuiste dobro wszystkich poddanych. Prawna struktura monarchii w drugiej połowie XVIII w. przestała zarówno odpowiadać stanowi faktycznemu oraz poziomowi świadomości. Przeważającą większość (96 %) społeczeństwa reprezentował stan trzeci, był on także głównym źródłem ściąganych podatków. W ramach stanu trzeciego wykształciły się następujące grupy: drobnomieszczaństwo, burżuazja, chłopi, inteligencja, ludzie najemnej pracy, urzędnicy. Pozostałe dwa stany były zwolnione od podatków, a wszystkie najważniejsze godności duchowne oraz oficerskie zastrzeżone były dla przedstawicieli szlacheckiego stanu. Francuską monarchię podkopywały takie czynniki jak: szerzenie się oświeceniowych idei (głoszono, że lud jest źródłem władzy, on to przekazuje tą władzę na mocy społecznej umowy) - to teoria społecznej umowy według Jana Jakuba Roussoue. Władca powinien się kierować racjonalnymi czynnikami, natomiast religia stanowi przejaw zabobonów.
Przyczyną bezpośrednią niezadowolenia stał się wysoki deficyt w budżecie państwa, bardzo niekorzystna handlowa umowa z Anglią, jak również drożyzna żywnościowych artykułów w momencie poprzedzającym wybuch francuskiej rewolucji. Elity tamtejszej Francji były zaopatrzone w angielskie wzorce, czyli parlamentarno-gabinetowe rządy, a także doświadczenia amerykańskiej rewolucji, co więcej jeszcze elity te były zorganizowane w literackich salonach oraz lożach masońskich.
Powszechnie krytykowana była rozrzutność dworu. Znaczy to, że monarchia traciła coraz bardziej wszelki autorytet. W momencie gdy król musiał uzyskać nowe środki dla utrzymania państwa, podpowiedziano mu, aby zgromadził na obrady stany generalne. Była to instytucja, której nie zwoływano od 1614 roku. Wybory wówczas były prawie, że powszechne. Podczas wyborów spisywano tak zwane zeszyty skarg oraz postulatów, ludzie spisujący oczywiście stawali się w pewien sposób kandydatami na reprezentantów. Badanie zeszytów świadczy o tym, że musiała funkcjonować jednolita jakaś organizacja, mówi się o organizacji masońskiej, która to organizowała elektorat trzeciego stanu. Wszystkie postulaty pochodzące ze wszystkich francuskich prowincji jednakowo brzmią. Zdecydowaną większość wśród deputowanych stanowili tzw. ludzie pióra czyli urzędnicy, literaci.
Stany generalne posiadały uprawnienia podatkowe, jednak obowiązywała zasada, że jeden stan dysponuje jednym głosem.
Stan trzeci uzyskał prawo tzw. reprezentacji podwójnej posłów, natomiast reprezentacja stanu trzeciego ogłosiła siebie w 17.VI.1789 roku reprezentacją całego narodu francuskiego.
Monarcha podejmował usilne próby rozpędzenia (rozwiązania) zgromadzenie poprzez zamykanie sali obrad. Posłowie dnia 20.VI.1789 roku zgromadzili się już w innej sali i wtedy sobie wzajemnie przysięgli, że dopóki nie podejmą konstytucyjnej uchwały to się nie rozejdą. Tym sposobem zgromadzenie narodowe zostało przekształcone w Konstytuantę. Podstawa prawną do tego były słowa: "My jesteśmy reprezentantami ludu, a lud jest suwerenny". Monarcha ustąpił ale jednak szykował się do odwetu. Zgromadził wokół siebie odpowiednią ilość wojska oraz wydał zarządzenie, że z dniem 9 lipca Konstytuanta ma zostać rozwiązana. W wyniku tej wiadomości w Paryżu doszło do wystąpień, zakończyły się one 14.VII.1789 roku zdobyciem Bastylii, będącej symbolem królewskiej władzy. Załoga Bastylii złożona była z weteranów. Zaś upadek Bastylii stał się symbolem upadku całej monarchii. Wówczas też powołana została gwardia narodowa, a jej dowódcą został Marie Joseph La Fayette. Równocześnie zgromadzenie uchwaliło pewne znaczące ustawy. Przede wszystkim zniesiono stanowe przywileje, pańszczyznę i poddaństwo a także wszelkie osobiste powinności wypełniane dotychczas przez chłopów. Powszechnie mówiono o równości wszystkich obywateli wobec prawa. Zniesiono też dziesięcinę i jurysdykcję szlachty.
Jednak do najważniejszych postanowień zgromadzenia należała "Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela" (z sierpnia 1789 r.). Projekt tejże deklaracji opracowany został przez La Fayette'a. Stwierdzano w niej, iż ludzie w naturalnym stanie rodzą się całkowicie wolni oraz równi, a celem związku politycznego jakim jest państwo ma być zagwarantowanie równości, wolności, własności a także prawa oporu przeciwko wszelkiemu uciskowi. Następnie deklaracja stanowiła o tym, że każdy człowiek ma prawo do poszanowania wolności słowa, zgromadzeń, druku, religijnych przekonań, każdy też jest równy wobec prawa. Twierdzono też, iż wszelka własność stanowi nienaruszalne i święte prawo.
Latach 1789-1791 to czas rządów Konstytuanty oraz opracowywania francuskiej konstytucji. Bardzo gwałtowne kontrowersje wzbudzała tak zwana cywilna konstytucja kleru.
Polegała ona na skonfiskowaniu dóbr kościelnych. Dobrami tymi chciano pokryć budżetowy deficyt królestwa. Duchowni odtąd mieli się stać funkcjonariuszami państwa pozbawionymi możliwości odwoływania się do Rzymu. Duchownych mieli wybierać wszyscy mieszkańcy parafii, również nie katolicy. Wzbudziło to poważny opór tak króla jak i zdecydowanej większości wśród duchowieństwa. Król nawet próbował uciekać ale został rozpoznany a następnie z powrotem sprowadzony do Paryża. Podczas obrad zgromadzenia zaczęły się tworzyć grupy polityczne: KONSTYTUCJONALIŚCI czyli Stowarzyszenie roku 1789, JAKOBINI czyli Towarzystwo Przyjaciół Konstytucji, KORDELIERZY czyli Towarzystwo Przyjaciół Praw Człowieka.
Każda przeprowadzona rewolucja powinna skończyć się konstytucją, czyli na miejscu porządku, który jest oparty na starych zasadach zaczyna się tworzyć porządek, który jest oparty na zasadach nowych. Zasadą najistotniejszą w rewolucji francuskiej stało się wprowadzenie terminu suwerenności ludu, zamiast terminu suwerenności monarchy. Prawodawcze zgromadzenia miały być jedynie ustami ludu, natomiast wykonawcze władze sługą ludu.
Bardzo istotnym elementem francuskiej rewolucji było też wprowadzenie przez jej twórców praw człowieka, natomiast celem państwa czyli związku politycznego miało się stać strzeżenie wolności oraz równości wszystkich ludzi. Każda własność być miała świętym i nienaruszalnym prawem, wolność natomiast rozumiano w taki sposób, że robić wolno wszystko, co nie podlega zakazowi.
Rolę kluczową w zrozumieniu francuskiej rewolucji odgrywa pojęcie powszechnej woli jako czegoś nadrzędnego w stosunku do woli każdego, tym samym w imię powszechnej woli zniszczyć można było niemalże każdą jednostkę.
Wrogiem powszechnej woli był egoizm. Jesienią we Francji odbyły się wybory do Zgromadzenia Prawodawczego, a dnia 3 września 1791 roku uchwalona została konstytucja. Zgodnie z nią władza wykonawcza miała należeć do króla, był on głową państwa oraz szefem rządu, mógł używać prawa veta, oraz mianował ministrów, którzy odpowiedzialni byli przed zgromadzeniem. Natomiast władza ustawodawcza należała do Zgromadzenia Prawodawczego czyli LEGISLATYWY, wybieranego co dwa lata. Wśród jego członków przeważali liberałowie tzw. FELIANCI.
Obywateli podzielono na grupę czynnych oraz biernych. Czynni byli to ci, którzy płacili podatki, dlatego mieli uprawnienia co do orzekania w sprawie podatków i stanowienia prawa. Zgromadzenie było uważane za reprezentację całego ludu oraz wyraz tak zwanej powszechnej woli, która to miała być nadrzędną w stosunku do woli każdego.
Monarcha musiał złożyć następującą przysięgę: "Być wiernym narodowi i prawu, władzy używać do utrzymania konstytucji". W konstytucji zostały zachowane wszystkie obywatelskie postanowienia z Deklaracji Praw Człowieka.
Wyborcze prawo oparte zostało o cenzus majątkowy. Wysokość płaconych podatków miała świadczyć o przynależności do tzw. obywateli czynnych, którzy posiadali wyborcze uprawnienia. Takie prawo uzyskało 4 mln osób z 7 mln (kobiety natomiast nie miały prawa głosu). Odtąd Francja miała pozostać monarchią konstytucyjną. Z lewej strony zgromadzenia zasiadali zwolennicy radykalnych społecznych przemian, zmierzających w kierunku republikanizmu (Jakobini) i równości, zaś po środku zasiadali ludzie o chwiejnych poglądach. Natomiast na stronie prawej w sali siedzieli zwolennicy konstytucyjnej monarchii, którzy wychodzili z założenia, iż moralne prawo musi realizowanym być przez prawo stanowione. Byli to zwolennicy hierarchii, dyscypliny społecznej, autorytetu. Podział ów wszedł potem do europejskich ogólnych kategorii politycznego myślenia wymieniających prawicę, lewicę oraz centrum.
2. Ówczesne czasy we Francji.
Rok 1792 okazał się okresem bardzo burzliwym w historii Francji. Nadal szalała ogromna drożyzna, kwestie socjalne pozostawały nie rozwiązane, dawny model sprawowania władzy utracił autorytet, zaś nowy nie potrafił go uzyskać. Chcąc odwrócić uwagę obywateli od wewnętrznych trudności ówczesne rządzące sfery wplątały ojczyznę w konflikt zbrojny z Austrią począwszy od kwietnia 1792 r., potem do tego konfliktu przystąpiły również Prusy. Rewolucyjne armie odniosły klęskę, oficerowie wywodzący się z arystokracji przechodzili na stronę nieprzyjaciela, a o wszelkie niepowodzenia oskarżany był król. Jakobini w końcu doprowadzili do wzniecenia powstania w Paryżu a dnia 10.VIII.1792 r. zaatakowano pałac. Monarcha został aresztowany i pozbawiony władzy. A po przeprowadzonych nowych wyborach 21 września ogłoszono dekret dotyczący zniesienia królewskiej władzy. Nowym prawodawczym ciałem został tzw. Konwent. Wprowadzona ordynacja wyborcza znosiła cenzus majątkowy, jednak uczestniczyło w wyborach zaledwie 20% uprawnionych do oddania głosów ludzi. Na pewno okolicznością pomyślną dla rewolucji stało się zwycięstwo rewolucyjnej armii pod Valmy 10 września oraz kolejne pod Jemappes (6.XI.1792 r.). W międzyczasie zmianie uległa sytuacja we wnętrzu samej legislatywy. Lewicą byli tam Jakobini, zaś prawicą deputowani wywodzący się z parlamentu Garronne. Prawdę mówiąc różnice pomiędzy Żyrondystami i Jakobinami specjalnie nie były zbyt wielkie. Obie grupy posiadały republikański charakter. Jedyne co ich różniło to fakt, że Jakobini opowiadali się za władzą zcentralizowaną, zaś Żyrondyści za autonomią dla każdego z istniejących departamentów. Dużą rolę tutaj odegrały osobiste ambicje przywódców. Dnia 18.I.1793 roku Konwent Narodowy wydał na króla Ludwika XVI wyrok śmierci. Został on wykonany 21 stycznia. Bardzo charakterystyczne wydaje się tu uzasadnienie tego wyroku. Bowiem Ludwik XVI skazany został nie za swoje czyny, ale za bycie królem: "nie ważne jest czy Ludwik XVI był dobrym królem czy złym królem, ważne jest, że w ogóle był królem i jako taki winny jest tyranii wobec swego ludu". Tym samym pierwszy raz w dziejach ludzkości odstąpiono od terminu winy jednostkowej i zastąpiono go pojęciem wroga mianowanego. Teoria taka znajdzie swoje rozwinięcie w różnych krwawych totalitarnych systemach XX wieku pod postacią klasowego lub rasowego wroga.
Wykonanie kary śmierci na Ludwiku XVI wywołało moralny wstrząs w całej ówczesnej Europie. Przeciwko Francji powstała potężna koalicja, wchodziły w jej skład Austria, Anglia oraz inne kraje. Równocześnie we Francji miały miejsce powstania ludności na terenie prowincji Bretonia oraz Wandea. Też wtedy (5-6.IV.1793r.) powołany został Komitet Ocalenia Publicznego, który sprawował funkcję rządu, jak również Komitet Bezpieczeństwa Publicznego (policyjne siły) i Trybunał Rewolucyjny będący instrumentem terroru. Trybunał ów miał sądzić opierając się o tzw. rewolucyjne sumienie, zaś mogły być jedynie dwa wyroki: uniewinnienie albo śmierć.
Dnia 2.VI 1793 r. rząd Żyrondystów upadł i pełnię władzy przejęli Jakobini, a do Komitetu Ocalenia Publicznego wszedł teraz Maksymilian Robespierre. Chcąc uzyskać poparcie najuboższych warstw społecznych Komitet przyczynił się do uchwalenia prawa do oświaty, do pracy, do opieki społecznej oraz ustanowienia maksymalnych cen. Równocześnie wprowadzona została obowiązkowa służba wojskowa (były to tzw. "rekwizycje osób do obrony republiki"). Ojcem rewolucyjnych armii stał się Łazarz Cornot. Wszystkie armie dawały nieograniczoną możliwości awansu, komisarze republiki znajdowali się w każdej armii. Jednocześnie wprowadzano na wielką skalę terror w stosunku do każdego podejrzanego. Wszelkie siły jak również środki skupione zostały na zaopatrzenie tej armii. Na skutek takiej mobilizacji rewolucyjne wojska zaczęły zwyciężać, ale zarazem z odnoszonymi sukcesami zaczęły wygasać przyczyny, przez które wprowadzony został terror i nawet żądano wyrzeczeń. W Klubie Jakobinów na wiosnę 1794 roku miał miejsce rozłam, a w jego wyniku jeden z ojców rewolucji Danton stracił życie na gilotynie. Przywódcy włączyli się również do niepotrzebnej walki z religią i ogłosili kult tzw. bogini rozumu. Równocześnie od rewolucji odwracać się zaczęły posiadające klasy zaś całe społeczeństwo miało już dość terroru. W zaistniałej sytuacji zawiązano spisek przeciwko Robespierrowi i dnia 27 lipca czyli 9 termidora miał miejsce zamach.
Cała grupa Robespierra pozbawiona została władzy a następnie stracona. W roku następnym Francja podpisała z Prusami pokój, a w sierpniu 1795 roku uchwalona została nowa Konstytucja, w której prawo wyborcze oparte zostało na podatkowym cenzusie.
Ta konstytucja gwarantowała pewne zdobycze dotyczące obywatelskich swobód oraz wolności, równość wszystkich wobec prawa, a jednak wyborcze uprawnienia uzyskali jedynie ci, którzy płacą bardzo wysokie podatki. Wprowadzone wybory były dwustopniowe. Początkowo wybierane było Zgromadzenie Notabli we wszystkich prowincjach, te zgromadzenia zaś wybierały z kolei przedstawicieli do francuskiego parlamentu. Ustawodawcza władza złożona była z dwóch izb to jest: Rady Pięciuset oraz Rady Starszych.
Dyrektoriat składający się z 5 osób sprawować miał władzę wykonawczą.
Rewolucja społeczna w zasadzie była już zakończona, utrwalone zostały nowe zasady, najważniejszą z nich było twierdzenie, iż " wszelka własność jest prawem nienaruszalnym i świętym". Francuzi integrowali się wokół wartości takich jak: duma narodowa, patriotyzm. Jednostki, które posiadają ambicję, talent oraz energię awansować mogły poprzez armię albo administrację, zaś te jednostki, które miały zacięcie do interesów bogacić się mogły np. przez wykupywanie skonfiskowanych wcześniej dóbr.
Wielka Rewolucja Francuska nie tylko wprowadziła zmiany w samej Francji, jak również w całej politologicznej terminologii. Była to rewolucja, która odbywała się pod racjonalistycznymi hasłami, nie zaś jak dotąd w teologicznych kategoriach. Wprowadziła ona takie pojęcia jak: prawa człowieka oraz obywatela, suwerenność ludu, nienaruszalne i niezbywalne, wprowadziła także świętość prywatnej własności - bowiem wszelką własność określa się prawem nienaruszalnym a także świętym. Zostało też wprowadzone nowe pojęcie do opisywania politycznych zjawisk: ludu jako suwerena.
Również powstały takie nowe pojęcia jak: prawica oraz lewica. Prawica jako wolnościowa, lewica zaś równościowa. Wolnością dla prawicy jest posiadanie własności, oraz zróżnicowanie naturalne ludzi, wychwalanie autorytetu, podporządkowania, hierarchii. Dla lewicy zaś: popieranie wszelakich roszczeń, równość, obowiązek opieki socjalnej. Jeżeli chodzi o model rządów lewica ucieka się bardziej chętnie do dyktatury dla wspólnego dobra.
Na tym właśnie kończy się najburzliwszy okres francuskiej rewolucji, który według jednej z historycznych szkół trwał od 1789 roku do roku 1795.
Podsumowanie czyli kto zyskał a kto stracił podczas rewolucji francuskiej?
Chłopi - zostały zniesione wszelkie powinności względem wyższych klas, chłopi mogli odtąd nabywać ziemię z wcześniej skonfiskowanych majątków. Chłopscy synowie mieli przed sobą otwartą drogę do wielkiej kariery przez armię.
Mieszczaństwo - posiadające klasy uzyskały znaczny wpływ na rządową politykę. Własność jako prawo nienaruszalne i święte. Szerokie kręgi francuskiej burżuazji bogaciły się podczas wojny jako producenci a także dostawcy dla wojska.
Burżuazja również sporo skorzystała podczas wykupienia kościelnych majątków a także przez wyeliminowanie z francuskiego rynku angielskich towarów.
Do francuskiej burżuazji zaliczamy: kupców, bankierów, dostawców armii, fabrykantów. Można tutaj także zaliczyć wysokich urzędników państwowej władzy.
Drobnomieszczaństwo - byli tu rzemieślnicy, sklepikarze, francuskie praczki. Posiadali wpływ na miejskie władze, przede wszystkim na Komunę Paryża.
Klasy pracujące uzyskały dostęp do szkolnictwa, opieki społecznej, prawo do podjęcia pracy, ustalono ceny maksymalne (tylko za czasów dyktatury Jakobinów).
Podczas Rewolucji Francuskiej miał miejsce olbrzymi awans klasy inteligenckiej, publicystów, ludzi pióra, prawników, dziennikarzy. Natomiast znaczne straty odniosło duchowieństwo, szlachta i arystokracja.
Rewolucja wprowadziła nowatorskie spektrum polityczne oraz pojęcie kluczowe: suwerenności ludzi, a z niego wyodrębniły się dwa ideologiczne nurty: lud w rozumieniu społeczeństwa i lud w rozumieniu narodu. Pojawia się też wtedy socjalizm.
