Ustrój państw-miast greckich.

W starożytnej Grecji obecny był wyjątkowy ustrój zwany polis. Bylo to miasto z przyległymi obszarami, ograniczone często wzgórzami za którymi znajdowała się następna polis. Takie miasto - państwo charakteryzowało się niedużymi rozmiarami, a mieszkańcy mieli obowiązek walki i obrony swego państwa. Wyjątek stanowiły tu Ateny oraz Sparta, które były dwoma największymi polis w starożytnej Gracji. W każdej polis istniała własna władza, występował system oligarchii, tyranii i demokracji. W oligarchii rządy sprawowała silna grupa wywodząca się z najbogatszych rodzin. Tyranię charakteryzowały rządy silnej osobowości, natomiast w ustroju demokratycznym decydowali wszyscy obywatele. W Sparcie występował ustrój monarchii z dwoma królami, którzy byli dowódcami armii i pełnili funkcje sakralne. Podział społeczeństwa był kilku warstwowy. Pełnoprawni obywatele (Spartiaci) mieli władzę, ziemię i zakaz pracy zarobkowej. Tworzyli oni Zgromadzenie Ludowe, gdzie głosowano nad ustawami przedstawianymi przez geruzję. Do funkcji zgromadzenia należało także podjęcie decyzji o rozpoczęciu wojny, wybieranie urzędników i dyskusja nad wnioskami. Takie zgromadzenie liczyło od 8 tysięcy do 9 tysięcy członków. Istniała także rada starszych zwana geruzją, która kierowała sprawami państwa, uchwalała ustawy i wydawała wyroki w sprawach przestępstw. Geruzja zwoływała posiedzenie zgromadzenia. W jej skład wchodziło dwóch królów oraz 28 gerontów, czyli pełnoprawni obywatele mający więcej niż 60 lat. Ich wybór był dożywotni. W miarę upływu czasu kompetencje należące do geruzji przejęli eforowie, którzy przewodniczyli obradom geruzji i zgromadzenia, kierowali finansami i polityką zagraniczną i wewnętrzną, zajmowali się wychowaniem młodzieży i sądownictwem. Pięciu eforów powoływano na jednoroczną kadencję. W praktyce stali się organem kontrolującym działalność królów, którzy z czasem pełnili tylko funkcje wojskowe. W kompetencjach eforów leżało przyjmowanie posłów i przedstawicieli obcych krajów, decydowali o zwołaniu apelli. Kolejnym jednym z największych miast - państw w starożytnej Gracji były Ateny. Władzę sprawowali tu ludzie z bogatych rodzin. Najwyższym urzędnikiem wybieranym na jednoroczną kadencję był archont. Obradowała też rada państwa zwana areopag. Czuwała nad wszystkimi sprawami państwa, wybierała archontów, kontrolowała urzędników i była najwyższym sądem. Na czele państwa stał król, ale z czasem jego władza słabła i arystokracja skupiła rządy w swoich rękach. Rządy arystokratyczne cechowało bezprawie, nadużycia oraz przekładanie interesów grupy rządzącej nad innymi. Pierwszą próbą ograniczenia ich wpływów było spisanie prawa zwyczajowego przez Drakona. Sytuacja jednak nie uległa poprawie. Dopiero powierzenie funkcji archonta Solonowi w 594 roku p.n.e. zapoczątkowało reformy ustrojowe. Zniósł on zadłużenie w państwie i wydał zakaz niewoli za długi. Nadał wolność niewolnym chłopom, ale nie doprowadził do darowania im na własność dotychczasowo gospodarowanej ziemi. Nie przyznano chłopom praw obywatelskich. Solon dokonał podziału społeczeństwa na 5 klas majątkowych od których zależały prawa i obowiązki obywateli. Rządy arystokracji zostały ukrócone, bowiem dostęp do urzędów państwowych mieli najbogatsi obywatele niezależnie od pochodzenia rodowego. Za jego czasów powstała Rada Czterystu, czyli rada państwowa składająca się z 400 członków. Powołano Sąd Ludowy (heliaja) i Sąd Przysięgłych. Po wprowadzeniu reform sytuacja nie uległa zmianie. Dalej występowały wewnętrzne problemy związane z obsadzaniem stanowisk przez zaufanych ludzi. Część społeczeństwa niezadowolona z reform Solona poparła dojście do władzy Pizystrata, który zapoczątkował okres tyrani. Rządy Pizystrata i jego synów Hippiasza i Hipparcha to okres rozkwitu i wzmocnienia Aten, ale rosło niezadowolenie z rządów tyranów. Stanowiska obsadzano zaufanymi ludźmi, co osłabiało silną pozycję arystokracji. Funkcjonowało Zgromadzenie Ludowe i Rada Czterystu. W czasach rządów tyranów umiejętnie pogodzono silną władzę z normalnym funkcjonowaniem organów państwowych. Klejstenes, ateński polityk, doprowadził do obalenia tyrani i wprowadzenia demokracji ateńskiej. Wprowadził szereg nowatorskich reform zastępując podział rodowy podziałem terytorialnym. Dokonano podziału administracyjnego na 10 fyl, co spowodowało, że wielkie rodziny arystokratyczne przestały odgrywać dominujący wpływ na politykę. Attyka została podzielona na trzy części składowe: miasta, strefę wybrzeża oraz wnętrze. Każda część składowa została podzielona na dziesięć mniejszych trittyes. Fyle tworzono przez łączenie trzech części trittyes pochodzących z tych trzech różnych części składowych. Zwracano uwagę aby nie były one ze sobą w sąsiedztwie. Głównym celem było wymieszanie obywateli wszystkich warstw społecznych. Z każdej fyli wybierano corocznie 50 osób, którzy reprezentowali fylę w powołanej Radzie Pięciuset. Rada Pięciuset była najwyższym organem władzy państwowej. Zajmowała się polityką zagraniczną, kierowała administracją i pracami zgromadzenia przygotowując jego obrady i ustalała porządek jego obrad. Kontrolowała urzędników, sądziła niektóre przestępstwa i przyjmowała skargi. Jej członkowie byli przewodniczącymi eklezji - zgromadzenia. Ważne decyzje podejmowano tylko za zgodą większości obywateli. Rada była podzielona na dziesięć grup. Z początku sprawowanie urzędów wiązało się tylko z zaszczytem i honorem. Potem przedstawiciele społeczeństwa za pełnione funkcje polityczne otrzymywali wynagrodzenie finansowe, dzięki czemu ludzie ubodzy mogli uczestniczyć w polityce państwa. Zgromadzenie Ludowe podejmowało decyzje we wszystkich ważniejszych sprawach państwa. Było nie tylko organem sądowniczym, ale także mogło odwołać urzędnika z piastowania danego urzędu. W Zgromadzeniu Ludowym każdy wniosek był omawiany, a każdy obywatel mógł przyjmować i zgłaszać uchwały. Zgromadzenie powoływano dziesięć razy w każdym roku. Znaczenie areopagu w okresie demokracji ateńskiej malało, a większość jego dotychczasowych kompetencji wypełniała Rada Pięciuset. Pełnił on funkcję kontrolną wobec pozostałych organów. Pełnoprawnym obywatelem Aten był tylko wolny z urodzenia mieszkaniec Attyki, syn Ateńczyka. Klejstenes dokonał reform w prawie obywatelskim, ponieważ przyznano je Metojkom, którzy reprezentowali warstwę cudzoziemców i niewolników. Po ukończeniu 18 roku życia każdy obywatel wpisywany był na listę pełnoprawnych mieszkańców Aten. Wśród reform Klejstenesa obecne było wprowadzenie procedur chroniących przed systemem tyranii. W specjalnym głosowaniu można było skazać na 10 letnią banicję wybrane osobistości, które wydawały się niebezpieczne dla ustroju państwowego. Mienie wygnanego obywatela nie podlegało konfiskacie, a po 10 latach nadal miał on pełnię praw politycznych. Ustrój polityczno - społeczny wykształcony w starożytnych Atenach począwszy od VI wieku p.n.e. i w V wieku p.n.e. potocznie nazywa się demokracją ateńską. Razem ze zmianami ustrojowymi podążały zmiany w kulturze i światopoglądzie Greków. Rozbudziły się odczucia narodowe, zaczęto interesować się polityką, nawet wykształciła się grupa zawodowych polityków (demagogów) oraz mistrzów oratorskich, którzy znakomicie władali mową.