Wyprawy krzyżowe zachodniego chrześcijaństwa

Wyprawy krzyżowe, nazywane również (z łaciny): "krucjatami" były uświęconymi przez Kościół rzymskokatolicki wojnami z tak zwanymi "niewiernymi" (Saracenami), poganami (różnych narodowości) lub przeciwnikami Kościoła rzymskokatolickiego. Wyprawy krzyżowe inicjowane były przez papiestwo w celu przywrócenia lub rozszerzenia panowania wiary katolickiej.

Krucjatami nazywano też różne wyprawy wojenne podejmowane w wiekach XI - XIII (w imię wiary chrześcijańskiej i Jezusa Chrystusa) przez zachodnich rycerzy chrześcijańskich w celu wyzwolenia świętych dla zachodniego chrześcijaństwa miejsc spod panowania muzułmanów, odzyskania chrześcijańskiego dziedzictwa, albo w obronie wiary chrześcijańskiej przed jej wszelkimi wrogami, tak zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi (za takich uznawano heretyków).

Oprócz względów czysto religijnych, do popularności wypraw krzyżowych przyczyniły się: zachłanność i chęć zdobycia bogatych łupów oraz nowych ziem (przez biorących udział w wyprawach krzyżowych rycerzy i książąt), ucieczka przed biedą, głodem i panującym w Europie wyzyskiem (to z kolei motyw częsty wśród chłopów), oraz powszechna wśród społeczeństw europejskich nadzieja na zbudowanie królestwa w Palestynie.

Uczestnicy krucjat (czyli tzw. "krzyżowcy") korzystali też ze specjalnych przywilejów - poza odpustami, Kościół katolicki zapewniał im opiekę nad pozostawionymi w kraju rodzinami i majątkiem.

Wynikiem pierwszej krucjaty (lata: 1096 - 1099) było utworzenie kilku państewek, między innymi: hrabstwa Edessy (założonego przez Baldwina z Bouillon), i (po zdobyciu terenów Jerozolimy) wymarzonego Królestwa Jerozolimskiego (którego pierwszym władcą został Godfryd z Bouillon). W obronie tego właśnie Królestwa Jerozolimskiego podejmowano potem kolejne wyprawy krzyżowe, których w sumie było siedem.

Krucjaty przeciw niewiernym prowadzili niekiedy osobiście znani władcy europejscy, np.: Fryderyk Barbarossa, Filip August, Ryszard Lwie Serce, czy Ludwik IX. Przy okazji organizowania krucjat tworzono też zakony, tzw. "zakony rycerskie" (np. joannitów, templariuszy, czy krzyżaków).

Stopniowo wyprawy krzyżowe traciły jednak swój pierwotny, szczytny z punktu widzenia wiary chrześcijańskiej, cel - rezultatem czwartej z nich (1202 - 11204) stało się np. zdobycie i złupienie Konstantynopola oraz utworzenie Cesarstwa Łacińskiego. Wyprawy krzyżowe, coraz bardziej też odchodziły od międzynarodowej etyki - bezskuteczne próby odbicia Królestwa Jerozolimskiego doprowadziły np. w roku 1212 do zorganizowania krucjaty, w której brały udział wyłącznie dzieci, z których większość zginęła, a reszta została sprzedana w niewolę.

Upadek Akki w roku 1291 położył ostatecznie kres krucjatom organizowanym w celu odzyskania "Ziemi Świętej".

Wyprawy krzyżowe nie osiągnęły założonych na wstępie celów, ale - paradoksalnie - - pogłębiły europejską znajomość Wschodu i wywarły wpływ na rozwój gospodarki i kultury Europy. Ich bezpośrednim skutkiem było także przejęcie handlu lewantyńskiego z rąk Bizancjum i Arabów przez włoskie miasta (Genuę, Wenecję i Pizę).

Epoka wypraw krzyżowych w Europie

W XI wieku w Europie miał miejsce szereg zmian gospodarczych, społecznych i politycznych. Do wynalazków tej epoki należy np. chomąto, które pozwoliło zaprzęgnąć konia do pługa, co znacznie poprawiło technikę uprawy roli. Uprawę można było rozpocząć więc również na glebach cięższych do zaorania. Zwiększyła się więc ilość żywności, a to obniżyło wśród ludzi śmiertelność i zwiększyło ich liczbę. Nagły wzrost liczby ludności spowodował tzw. "kryzys wzrostu" - ilość ludności przewyższała możliwości jej zatrudnienia i podziału ziemi. Dotyczyło to także młodszych synów rycerskich, wyłączonych z możliwości dziedziczenia majątku poprzez obowiązującą zasadę primogenitury (dziedziczenia całego majątku przez najstarszego syna).

W tym samym czasie pomiędzy cesarstwem i papiestwem trwała walka o autorytet i prymat nad chrześcijańską Europą.

Wykształciło się też pojęcie "stanu" w teologii. Odtąd każdy stan miał swoje własne, odrębne powołanie, wypełnienie którego dawało mu godność i było dla niego drogą do wiekuistego zbawienia. Również w tym czasie, ogłoszono, że pomimo iż Bogu najbardziej miły jest pokój, to wojny w obronie wiary są "wojnami sprawiedliwymi" i nie powodują u chrześcijanina grzechu. Naturalnym sposobem na wypełnienie godności swego stanu, stały się więc dla rycerstwa uświęcone przez papiestwo walki z niewiernymi.

Plan walki z innowiercami dotyczył głównie obszarów półwyspu pirenejskiego, opanowanego przez Arabów. Zwłaszcza, że szczególnie popularne w tym czasie były pielgrzymki do grobu świętego Jakuba di Compostella i do grobu Chrystusa w Jerozolimie. Gdy na Bliskim Wschodzie, na ziemiach arabskich pojawili się Turcy Seldżuccy, którzy (w przeciwieństwie do Arabów) te pielgrzymki utrudniali, chrześcijaństwo europy zachodniej postanowiło więc działać.

Początek wyprawom krzyżowym dał synod zwołany przez papieża Urbana II do Clermont (w roku 1095). Poprzedziła go skierowana do papiestwa prośba posłów bizantyjskich o wojskowe posiłki. Papież poselstwo przyjął życzliwie i postanowił zachęcić rycerzy zachodniej Europy do walki. Na synodzie przemówił do nich i gorąco zachęcił do wyprawy przeciw niewiernym, obiecując im odpusty i przekonując, że ziemia, na której znajduje się grób Chrystusa należy do chrześcijan, a władanie tą ziemią przez niewiernych, dla całego chrześcijaństwa jest obelgą. Zagwarantował im też, że każdy, kto zginie w walce o odzyskanie pańskiego grobu, dostąpi wiekuistego zbawienia, a każdy, kto taką wojnę przeżyje, będzie mógł się zaopatrzyć w bogate łupy i nadania majątkowe. Jednocześnie, majątek rycerza przebywającego na krucjacie miał zostać objęty szczególną kościelną ochroną. Przemówienie papieża Urbana II wzbudziło ogromny entuzjazm zgromadzonych w Clermont rycerzy, którzy natychmiast przyjęli apel i odpowiedzieli papieżowi okrzykiem "Bóg tak chce".

"Święta wojna"

Termin "świętej wojny" długo był pojęciem obcym chrześcijaństwu. W IX wieku przyjęło go możnowładcze i kościelne środowisko bizantyjskie, stosujące to hasło do określania starć z arabskimi emiratami w Syrii i w Mezopotamii. Ideologia "świętej wojny" równocześnie rozwijała się w królestwach płn. Hiszpanii, które od wieku VIII ciągle toczyły walki z Arabami - najpierw o swoje własne istnienie, a potem o odebranie niewiernym (Saracenom) okupowanej przez nich części płw. Pirenejskiego. Już w 1063 roku papież Aleksander II ogłosił do wszystkich narodów chrześcijańskiej Europy apel, aby wsparły Hiszpanów w bojach toczonych z wrogami chrześcijaństwa.

Wojny krzyżowe prowadzone przeciwko muzułmanom na Sycylii i w Hiszpanii, uzasadniane powszechnie w świecie rzymskokatolickim teologiczną tezą świętego Augustyna o przemocy dokonywanej "za boskim przyzwoleniem", stały się także wzorem i impulsem do rozpoczęcia krwawych walk o odzyskanie Ziemi Świętej, od połowy wieku XI znajdującej się pod panowaniem Turków seldżuckich.

Hasło podjęcia wojen krzyżowych rzucone głośno w Clermont, spotkało się z entuzjazmem i szerokim odzewem wśród prawie wszystkich warstw społecznych. Oprócz aspektów czysto religijnych, bardzo silnym bodźcem skłaniającym ludzi do udziału w tego rodzaju wyprawie były bowiem czynniki ekonomiczne - chęć bogacenia się (młodsi synowie rycerscy, pozbawieni możliwości odziedziczenia ojcowizny, w ten sposób otrzymali możliwość zdobycia cennych łupów i zagarnięcia nowych ziem); rozpowszechniona wśród chłopów nadzieja na korzystne zmiany stosunków społecznych, (do czego miało doprowadzić utworzenie królestwa wszelkiej sprawiedliwości w odzyskanej Palestynie); obawa przed wielkim głodem, realnie zagrażającym Europie w początkach 1096 roku (na przednówku); oraz chęć przejęcia hegemonii w handlu bizantyjskim i arabskim (motyw głównie miast włoskich).

Oprócz wypraw krzyżowych do samej Ziemi Świętej i chętnie przez papiestwo popieranych krucjaty przeciw Maurom w Hiszpanii (które to wyprawy nazywano "rekonkwistą"), wojny krzyżowe prowadzono także przeciw poganom - Słowianom połabskim (wyprawa dowodzona przez Henryka Lwa i Albrechta Niedźwiedzia w roku 1147) oraz przeciw Prusom. W późniejszym czasie (XIII - XV wieku) na wezwanie i apel papiestwa rycerstwo zachodniej Europy podejmowało także krwawe krucjaty przeciw wszelkim heretykom w obrębie Kościoła rzymskokatolickiego - między innymi przeciw albigensom, husytom i katarom.

Skutki prowadzonych wypraw krzyżowych:

Pierwszym ze skutków prowadzenia przez zachodnie chrześcijaństwo wypraw krzyżowych było powstawanie zakonów rycerskich: templariuszy (w roku 1118), joannitów, czyli zakonu szpitala św. Jana i krzyżaków (zakon utworzony pod koniec XII wieku). Zakon templariuszy stał się wkrótce ogromną potęgą finansową, prowadzącą między innymi operacje bankowe.

Dzięki krucjatom wzrósł również autorytet samego papiestwa.

Nastąpił także rozwój handlu lewantyjskiego, na którym znacznie wzbogaciły się szczególnie włoskie miasta (Wenecja, Genua i Piza). Wraz ze wzrostem bogactwa tych miast, wzrosła również potęga i zamożność zamieszkującego je stanu mieszczańskiego.

Doszło też do rozwoju kulturalnego i wzajemnego przenikania się wzorców obyczajowych z kultur: europejskiej i arabskiej.

Podczas wypraw krzyżowych, ukształtowała się także kultura rycerska i tzw. "etos rycerski" (zespół obyczajów i norm postępowania obowiązujących rycerzy zachodniej Europy).

Wyprawy krzyżowe były pierwszym chrześcijańskim kontruderzeniem europejskiego zachodu wobec ekspansji Islamu. Spowodowały też wiele cierpień i kosztowały życie wielu ludzi.