Przesłanki zjednoczenia państwa polskiego.

Od połowy XIII wieku, a więc od okresu w którym rozbicie dzielnicowe Polski doszło do szczytu, zaczynały narastać tendencje do odbudowy i zjednoczenia państwowego. Miały one swe źródło w sytuacji gospodarczej, politycznej i kulturalnej. Rozwój gospodarczy doprowadził do wzmocnienia kontaktów między poszczególnymi dzielnicami Polski. Wielkie majątki ziemskie (latyfundia), zarówno świeckie jak i duchowe wykraczały już poza granice księstw dzielnicowych i kazały tym samym zerwać możnowładztwu z polityką partykularyzmu. W procesie zjednoczeniowym ważną rolę odegrały także czynniki polityczne. Zjednoczone państwo mogło lepiej przeciwstawić się obcym najeźdźcom. Przeważyły więc względy bezpieczeństwa. Oprócz czynników gospodarczych i politycznych, pewną rolę odegrały także przesłanki kulturowe. Napływ licznych osadników niemieckich, rodził niechętny do nich ludności mówiącej po polsku i na tym tle coraz wyraźniej zaczęło się odczuwać odrębność od swych sąsiadów. To właśnie z XIII wieku pochodzą najstarsze zabytki piśmiennictwa w języku polskim, a mianowicie tak zwane "Kazania świętokrzyskie".

W procesie rozbudzania świadomości narodowej bardzo ważną role odegrało duchowieństwo oraz przekonanie o wielkiej przeszłości państwa polskiego. Poczynając od kroniki mistrza Wincentego Kadłubka, widoczna jest bardzo pewna gloryfikacja przeszłości kraju. Już w ostatnim ćwierćwieczu XIII wieku, ogół społeczeństwa wyraźnie dążył do zjednoczenia państwa, choć były różne jego koncepcje. Po katastrofie z 1241 roku w grę wchodziły trzy: północna - a więc zjednoczenie w oparciu o Wielkopolskę, południowa, inaczej zwana krakowska - a więc zjednoczenie w oparciu o Małopolskę i trzecia - w oparciu o Czechy.

Walka Władysława Łokietka o jedność państwa.

Władysława Łokietek był synem księcia kujawsko-łęczyckiego Kazimierza I. Po śmierci swego przyrodniego brata Leszka Czarnego w 1288 roku zaangażował się on w walkę o Małopolskę. Najpierw rywalizował z księciem wrocławskim Henrykiem IV Probusem, a później z księciem wielkopolskim Przemyłem II. Przemysł II, które miała także szerokie ambicje polityczne w sensie zjednoczeniowym państwa, został w 1295 roku koronowany na króla Polski w Gnieźnie przez Jakuba Świnkę (arcybiskupa gnieźnieńskiego). Po jego zamordowaniu w Rogoźnie w 1296 roku, Małopolskę zajął Wacław II (król Czech), który w 1300 roku koronował się w Gnieźnie na króla Polski Wobec takiej sytuacji Władysław Łokietek był zmuszony udać się na emigrację na Węgry. Po upływie niespełna czterech lat, powrócił on do Polski i w latach 1304-1305 przy pomocy węgierskiej opanował Małopolskę, a po śmierci Wacława III w 1306 roku, stał się najpotężniejszym księciem polskim. Popierany przez Jakuba Świnkę, a później przez jego następcę na stanowisku arcybiskupa gnieźnieńskiego oraz po uzyskaniu zgody z Awinionu przez papieża Jana XXII, koronował się on na króla Polski w styczniu 1320 roku w Krakowie. Okres rządów nowego władcy, zarówno przed jak i po koronacji, to z jednej strony pasmo sukcesów, z drugiej zaś pasmo porażek, zarówno w polityce wewnętrznej jak i zagranicznej.

Jednak zanim doszło do zjednoczenia państwa polskiego Władysław Łokietek napotkał na swej drodze licznych przeciwników. Najważniejsza była jednak opozycja wewnętrzna. Przeciw niemu występowały liczne rody wielkopolskie. Opozycja ta zorganizowała spisek w Wielkopolsce i na Pomorzu, a w 1311 roku bunt patrycjatu krakowskiego pod wodzą wójta Alberta i przy poparciu biskupa krakowskiego Jana Muskaty. Bunt ten wykorzystał król Czech Jan Luksemburski, który rościł sobie pretensje do polskiej korony. Kraków został zajęty przez księcia opolskiego Bolko (Bolesław I). Po rocznej okupacji Bolko opuścił Kraków, zabierając ze sobą przywódcę buntu - wójta Alberta. Władysław Łokietek innych uczestników buntu ukarał śmiercią, zniósł urząd wójta oraz wprowadził język urzędowy - łacinę zamiast dotychczasowego języka niemieckiego. Nadal jednak mimo stłumienia buntu sytuacja w kraju była niepewna. Łokietek musiał się liczyć z możliwością nowych wystąpień opozycji, a także prowadzić walkę z innymi "kandydatami" do tronu polskiego.

Tak więc na przykład cała niemal Wielkopolska została opanowana przez Henryka głogowskiego, który aż do swej śmierci w 1309 roku, występował jako rywal Łokietka do korony. Dopiero w 1314 roku udało się Łokietkowi pobić stronników książąt głogowskich i zająć całą Wielkopolskę.

Oprócz powyższego poważne niebezpieczeństwo stanowili również Brandenburczycy, którzy już w czasach rządów czeskich starali się uzyskać Pomorze Gdańskie. Na przełomie XIII i XIV wieku margrabiowie Brandenburgii opanowali zachodnie i północno-zachodnie tereny Wielkopolski. W 1308 roku weszli oni w układ z pomorskim rodem możnowładców Święców i uderzyli na Gdańsk. Broniący Gdańska stronnik Łokietka - Bogusz, zgodnie zresztą z życzeniem swego władcy, zwrócił się o pomoc do Zakonu krzyżackiego. Krzyżacy wykorzystali to wezwanie. Pokonali oni Brandenburczyków, ale sami zajęli Pomorze Gdańskie. Natychmiastowe protesty Łokietka na nic się zdały. Jako tylko na razie książę krakowski był on zbyt słaby, aby móc, czy to na drodze dyplomatycznej, czy zbrojnej dowodzić swych praw. Pomocą były jednak pewne sojusze zagraniczne, zawarte przede wszystkim z wrogiem czeskich Luksemburczyków - Karolem Robertem, królem Węgier, z książętami Rusi oraz w pewnym stopniu z papieżem.

W pierwszym okresie swego panowania wykorzystał też Łokietek antagonizmy między wielkimi domami niemieckimi - Habsburgami i Wittelsabachami. W walkach z Brandenburgią w latach 1315-1317 popierali Łokietka królowie państw skandynawskich i książęta zachodniopomorscy, Wojny te, mimo iż nie przyniosły żadnych korzyści terytorialnych, utwierdziły władze Łokietka w posiadanych przez niego dzielnicach i umożliwiły starania o koronę królewską. W 1318 roku miał miejsce zjazd niemal całego rycerstwa Małopolski i Wielkopolski w Sulejowie, które jednoznacznie opowiedziało się za przywróceniem królestwa. Po koronacji, jaka miała miejsce w 1320 roku, Królestwo Polskie zostało odbudowane przez rodzimą dynastię Piastów. Obejmowało ono tylko niektóre dzielnice: krakowską, sandomierską i wielkopolską oraz ziemie: sieradzką i łęczycką. Kujawy pozostawały w stosunku lennym do króla, Mazowsze rozbite na dzielnice, należało do opozycji i nierzadko łączyło się z Krzyżakami. W 1329 roku Jan Luksemburski współdziałając z Krzyżakami, zmusił jedną z dzielnic mazowieckich do uznania swej władzy.

Bezpośrednio po koronacji Łokietek wytoczył Krzyżakom proces o zagrabione przez nich Pomorze i ziemię chełmińską. W latach 1320-1321 toczył się proces, który zakończył się wyrokiem sądu papieskiego, jaki zapadł w Inowrocławiu. Krzyżacy zostali uznani winnymi zaboru Pomorza i skazani na zwrot zagrabionych ziem oraz wypłatę odszkodowania. Jednak akcja dyplomatyczna podjęta przez Krzyżaków uniemożliwiła realizację postanowień wyroku. W 1327 roku rozpoczęła się wojna z Zakonem.

Przeciwników Łokietka popierała Brandenburgia. Do sojuszników należał jego zięć Karol Robert Andegaweński. Ponadto w 1325 roku zostało zawarte przymierze z Litwą Giedymina. Małżeństwo syna Łokietka - Kazimierza z Aldona Giedyminówną nie tylko zabezpieczyło północno-wschodnie ziemie Polski, ale także pozwoliło na akcje zaczepne przeciwko Marchii Brandenburskiej. Jednak wojna, która już niebawem się zaczęła, toczyła się w warunkach dla Polski nieprzychylnych. W 1327 roku atak na państwo polskie nastąpił z trzech stron (Czech, Brandenburgii i od strony Krzyżaków). Krytycznym momentem był rok 1331. Koncentryczne uderzenie wojsk czeskich i krzyżackich miało się zakończyć zupełną klęską Łokietka. Obie armie zamierzały spotkać się pod Kaliszem. Jednak opóźnienie Jana Luksemburskiego umożliwiło Łokietkowi obronę Kalisza, a także podczas powrotu wojsk zakonnych do Prus, stoczenie z nimi bitwy pod Płowcami. Pierwsza faza tej bitwy przyniosła zwycięstwo wojskom polskim, jednak ani jednej ani drugiej stronie, nie udało się rozstrzygnąć bitwy zdecydowanie na swoją korzyść. Już rok później (1332) Krzyżacy opanowali Kujawy, a Polska zawarła z nimi rozejm na zasadzie utrzymania istniejącego stanu rzeczy. Rozejm ten był zawarty na parę miesięcy przed śmiercią króla.

W momencie śmierci Władysława Łokietka w 1333 roku, Polska składała się z Wielkopolski i Małopolski. Poza granicami kraju pozostawał Śląsk, Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie, Mazowsze, Kujawy i ziemia dobrzyńska.

Zjednoczenie państwa polskiego - kalendarium wydarzeń.

1304 - Władysław Łokietek zajął ziemię sandomierską.

1306 - Po śmierci Wacława III, Łokietek zajął ziemię krakowską.

1308 - Utrata Pomorza Gdańskiego po najeździe Brandenburczyków i późniejszej zdradzie Krzyżaków.

1311 - Bunt w Krakowie patrycjatu niemieckiego pod wodzą wójta Alberta oraz zajęcie Krakowa przez oddziały Bolka Opolskiego, jako namiestnika roszczącego sobie prawo do korony polskiej, króla czeskiego Jana Luksemburczyka.

1314 - Władysław Łokietek opanowuje Wielkopolskę.

1320 - Sąd w Inowrocławiu pod przewodnictwem biskupa Janisława, w wyniku którego nakazano Krzyżakom zwrot Pomorza Gdańskiego Polsce.

1320 - Koronacja Władysława Łokietka w Krakowie na króla Polski. Odrodzenie państwa polskiego przez rodzima dynastię Piastów.

1327 - Początek wojny z Zakonem Krzyżackim.

1327-1329 - Zhołdowanie większości książąt śląskich przez króla Czech - Jana Luksemburskiego

1331- Bitwa pod Płowcami, nie rozstrzygnięta definitywnie na czyjąś korzyść.

1332 - Władysław Łokietek stracił na rzecz Krzyżaków Kujawy i ziemię dobrzyńską, a spór polsko-krzyżacki oddano do rozstrzygnięcia królom Czech i Węgier.

1333 - Śmierć Władysława Łokietka i koronacja na króla jego syna Kazimierza, nazwanego przez potomnych Wielkim.

Najważniejsze postacie związane z zjednoczeniem państwa polskiego.

Albert - wójt Krakowa w latach 1290-1311. W 1311 roku został przywódcą buntu mieszczaństwa i duchowieństwa krakowskiego, pochodzenia niemieckiego przeciwko Łokietkowi. Uszedł z życiem na Śląsk wraz z oddziałami Bolko Opolskiego. Zmarł na wygnaniu w Pradze.

Elżbieta - córka Władysława Łokietka, która w 1320 roku została żoną króla Węgier Karola Roberta Andegaweńskiego. Małżeństwo to umocniło sojusz polsko-węgierski przeciwko Krzyżakom i Luksemburgom. Od 1370 roku Elżbieta pełniła regencję w Polsce w imieniu syna Ludwika. W 1377 roku po antywęgierskich buntach opuściła Kraków.

Jan Luksemburski - król Czech, który w 1311 roku wystąpił z pretensjami do korony polskiej. Udało mu się także zhołdować większość książąt śląskich.

Jakub Świnka - arcybiskup gnieźnieński od 1238 roku. Był zwolennikiem zjednoczenia Polski pod berłem dynastii Piastów. Był przeciwnikiem Przemyślidów na tronie polskim. Popierał dążenia zjednoczeniowe Władysława Łokietka.

Wacław II - król Czech od 1278 roku, a od 1300 roku król Polski koronowany w Gnieźnie. W latach 1291-1301 podporządkował sobie księstwa śląskie, Kraków, Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Zmarł nagle w 1305 roku.

Wacław III - król Węgier w latach 1301-1304 oraz Czech i Polski w latach 1305-1306. Syn Wacława II, ostatni władca z dynastii Przemyślidów. Zamordowany w Ołomuńcu w 1306 roku, w czasie gdy przygotowywał wyprawę na Małopolskę, opanowana przez Władysława Łokietka.