Testament Krzywoustego stanowił pewnego rodzaju konstytucję (ustawę zasadniczą). Koordynował on na piśmie sposób dziedziczenia władzy, a także ustalał zakres kompetencji księcia princepsa, tak na płaszczyźnie polityki zagranicznej, jak też polityki wewnątrzpaństwowej.

Rządy - sposób dzierżenia i prowadzenia władzy , przy uwzględnieniu ustalonych odgórnie praw i przy użyciu powołanych w ty celu instytucji.

Polityka - kierunek aktywności i działań w sferze gospodarki , społeczeństwa, finansów.

Statut Krzywoustego miał solidne wsparcie w instytucjach o międzynarodowym zasięgu , jak również zaakceptowany został przez zwierzchnika Stolicy Apostolskiej. Po śmiertelnym zejściu Bolesława Krzywoustego, stanowisko księcia princepsa objął Władysław , nazywany później Wygnańcem. Jednomyślność poglądów była krótka, bowiem Władysław dążył do kontynuacji polityki ojca i wygnania juniorów z kraju. Doprowadziło to do zbrojnych sporów między seniorem, a jego młodszymi braćmi, przy czym dwie strony konfliktu korzystały ze wsparcia zza granicy ( Wygnaniec m.in. korzystał z oddziałów ruskich ).Klęska Władysława wynikała między innymi z racji słynnej sprawy Piotra Własta ( wojewody gwarantującego nietykalność testamentu Krzywoustego). Konkretniej, senior umieścił go w celi (jak niegdyś jego ojciec swego brata)i kazał wyłupać mu oczy. Takie postępowanie seniora doprowadziło do tego, iż możnowładztwo poczuło się zagrożone do tego stopnia, że wszczęło bunt. Stolica Apostolska wyklęła Władysława z Kościoła.Taki tok wydarzeń zmusił Władysława do opuszczenia państwa. Po tych zajściach nowym księciem princesem został Bolesław IV Kędzierzawy (1146 - 1173 )

W obronie przywilejów wypędzonego Władysława wystąpił cesarz , Fryderyk Barbarossa , który w 1157 roku nakłonił młodszych braci "poszkodowanego" do złożenia hołdu lennego oraz nałożył na nich obowiązek uiszczania znacznego haraczu i partycypacji w wyprawie cesarza na Włochy. Juniorzy nie wywiązali się jednak w stu procentach ze swych zobowiązań, toteż cesarz po raz wtóry pozwolił sobie na interwencję w Polsce i nakłonił Bolesława Kędzierzawego do zrzeczenia się praw do dzielnicy "Śląsk" i przyznania ich potomkowi Władysława II.

Bolesław Wysoki dostał- Wrocław

Mieszko Plątonogi - otrzymał Racibórz

Najmłodszemu z braci przyznano Głogów.

W roku 1166, zmarł Henryk Sandomierski, nie pozostawiając po sobie potomków, i jego dzielnicę została przyznana przez Bolesława Kędzierzawego-najmłodszemu bratu Kazimierzowi zwanemu później Sprawiedliwym. Po śmierci Bolesława Kędzierzawego, podług zaleceń Testamentu Krzywoustego, na krakowskim tronie zasiadł pan Wielkopolski - Mieszko zwany także Starym ( sprawował władzę w okresie 1173-1177).

Mieszko Stary, będąc przekonany o zakresie swych uprawnień, prowadził radykalną i krzywdzącą politykę fiskalną. Zasadnicze urzędy obsadzał mieszkańcami Wielkopolski ( lokalny nepotyzm), co wywołało niezadowolenie pośród środowisk możnowładczych. Wywołało to bunt, w następstwie którego Mieszko utracił tron w Krakowie, a zaraz po tych wydarzeniach- utracił prawo do zapisanej mu w testamencie ojca dzielnicy.

Na tronie zasiadł Kazimierz, zwany także Sprawiedliwym, jednak w tej chwili zaistniał problem legalizacji władzy (stanowiło to oczywiste wystąpienie przeciw zasadzie senioratu; w tym okresie po raz pierwszy, w dokumentacji polskiej zjawił się termin "Rzeczpospolita - Res Publica". Książę zostaje obrany na tron podług woli mas, w przeciwieństwie do sukcesji - dzięki sile testamentu ). Osobą kompetentną do legalizacji był zwierzchnik Stolicy Apostolskiej, który wyznaczony był do zagwarantowania statutu Krzywosutego , a zatem wyłącznie stan duchownych mógł zabiegać o zaakceptowanie legalności rządów nowego panującego, i rzecz jasna nie czynił tego bezinteresownie. I tak oto w roku 1180 w czasie zjazdu w Łęczycy, Kazimierz zwany Sprawiedliwym, zrzekł się majątku przejściowego po nieżyjących już biskupach i opatach tzw. " Jus spolii", a także zniósł obowiązek udzielania podwód dygnitarzom książęcym dla ludności wiosek kościelnych.

Dokument ów zwalniał mieszkańców wiosek od tzw. "prawa stancji", czyli kwaterunku. Kościół, troszcząc się o osobiste dobro, uzyskał seniora całkowite ulgi podatkowe. Takiego rodzaju zwolnienie, po raz pierwszy, owocowało w rozgraniczeniu pomiędzy tym, co urzędnicy książęcy mogli , a co było im zabronione. Przywilej ów obowiązywał wyłącznie w stanie pokoju , w warunkach wojny zaś, jego mechanizmy nie działały. W czasie panowania Kazimierza Sprawiedliwego, po raz pierwszy, użyto określenia "Res Publica" - rozumianego ówcześnie jako "wspólny interes"; ekwiwalent "naszego kraju".

Kazimierz Sprawiedliwy poniósł śmierć w 1194 r. i tym razem, unaocznił się problem sukcesji. Dotychczasowy panujący osierocił dwóch synów : Leszka zwanego Białym,a także Konrada. Po prawo, wynikające z testamentu Bolesława Krzywoustego, nie omieszkał sięgnąć także Mieszko Stary; jednak poniósł klęskę w czasie bitwy nad Mozgawą (nazwa rzeki )w roku 1195 i wtedy to władza przez pewien czas znalazła się w rękach matki- regentki niedorosłych książąt.

U kresu swego żywota, Mieszko Stary zasiadł jeszcze na krótko na tronie w Krakowie, jednak podług warunków ustalonych odgórnie przez możnowładztwo. W 1202 roku na krakowskim tronie zasiadł Leszek Biały , Mazowsze zaś, znalazło się we władaniu Konrada Mazowieckiego.

Nieprzerwanie jednak, pretensje do korony krakowskiej rościł Władysław zwany także "Laskonogim". Jego dążenia wspierał jeden z najmocniejszych władców Śląska - Henryk zwany też Brodatym.

W taki oto sposób doszło do utworzenia "obozu Książąt Młodszych" mających poparcie wyłącznie w kręgach możnowładczych i rycerstwie; a także "obozu Książąt Starszych"wspierających się dokumentem testamentu Bolesława Krzywoustego. Dziwnym zrządzeniem losu, szczęście sprzyjało książętom młodszym, bowiem arcybiskupem Gniezna był wówczas Henryk Kietlicz, popierający opozycjonistów w dzielnicy Władysława Laskonogiego. Kietlicz urzeczywistniał założenia polityki papieskiej na terytorium Polski i to on wyraził poparcie dla obozu Książąt Młodszych. I tak oto, w 1207 roku - Leszek Biały polecił państwo polskie protekcji papieskiej , otrzymując ją ponownie, już na warunkach zależności lennej. W 1208 roku, Leszek zrezygnował z prawa inwestytury, czyli nadawania godności kościelnych przez instytucje władzy świeckiej , pozostawiając decyzję tzw. "kapitule" - , czyli elekcji kanonicznej - takim sposobem obierano biskupów przez ponad 200 kolejnych lat, do czasów rządów Władysława Jagiellończyka : pierwszym biskupem wybranym drogą kapituły był Wincenty Kadłubek - słynny kronikarz dziejów Polski ), i w końcu w 1210 r., Henryk Kietlicz zwołał w Bożykowiw synod, na którym poza przedstawicielami stanu duchowieństwa, pojawili się także : Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Władysław Odoniec- książę kaliski, Henryk Brodaty - książę wrocławski. Przyjęto tam, nieograniczony niczym wybór biskupów, wolność obsadzania przez duchownych urzędów kościelnych , poddawanie duchowieństwa jedynie orzeczeniom sądów duchownych, ponownie dokonano potwierdzenia likwidacji "Jus spolii " , oficjalnie zarządzono przestrzegania celibatu.

W roku 1215, w czasie zjazdu książąt dzielnicowych w Wolborzu, Kościół uzyskał całkowity immunitet sądowy, nadający mu prawo osądzania ludności zamieszkującej dobra kościelne i zwolnienie z wielu opłat i powinności finansowych na rzecz księcia. Dominacja Henryka Kietlicza trwała jednak krótko, bowiem po śmierci Innocentego, Kietlicz także utracił bezpowrotnie koneksje i wpływy, po czym zmarł. Prawdopodobnie dramatycznie potoczyły się losy Leszka Białego, który w 1227 r. zginął z rąk nieznanych morderców w czasie zjazdu w Gąsawie i przyjęło się datę jego śmierci za symboliczną. wskazującą na agonię idei pryncypatu. Przy wszystkich ograniczeniach, książę krakowski nadal postrzegany był jako książę zwierzchni. W państwie polskim rozpoczął nastąpił czas walk, chaosu i politycznego zamętu, przy czym, już w 1228 roku Władysław Laskonogi został wskazany przez władców Małopolski na tron Krakowa , lecz postawiono mu warunek , że obowiązuje się przestrzegać "prawa słuszne i godne wg. rady biskupa i baronów ". Jest to treść pierwszego przywileju ziemskiego dla stanu rycerskiego. Po śmierci Laskonogiego, zdecydowana większość dzielnic Polski powiodła się próba unifikacji Henrykowi Brodatemu, w latach 1232 - 1238. (a były to następujące dzielnice: Małopolska , większa część Wielkopolski i znaczny fragment Śląska ). W 1238 roku Henryk Brodaty umarł , zaś jego spuściznę przejmuje Henryk Pobożny , przy czym, jego panowanie trwało zaledwie trzy lata, bowiem w roku 1241 zginął w bohaterskiej w bitwie pod Legnicą z Tatarami.