1. Wojna stuletnia

Był to konflikt, który rozegrał się między Francją a Anglią w latach 1337 - 1453. Przyczyna jego wybuchu tkwiła w dążeniu Walezjuszów do przejęcia terenów należących do Plantagenetów, a znajdujących się na obszarze kontynentalnej Europy. Głównie chodziło o zajęcie Akwitanii. Działania militarne były toczone na terytorium francuskim. Dzielimy je na cztery okresy:

  • 1337 - 1360: czas zwycięstw Anglików, zakończony traktatem, podpisanym w Brétigny (1360 r.); zajęcie północnych angielskich i zachodnich wybrzeży Francji;
  • 1360 - 1380: okres wzmocnienia militarnej pozycji Francji, na skutek reform przeprowadzonych przez Karola V Mądrego; Francja odzyskała większość utraconych terytoriów;
  • 1380 - 1420: potęga francuska załamuje się pod panowaniem Karola VI Szalonego; zwycięża Henryk V Lancaster, odnosząc zwycięstwo po Azincourt w 1425 r.; ta faza wojny zakończyła się traktatem w Troyes; uznano w nim prawa Henryka V do tronu Francji, ponadto przekazano terytoria angielskie na północ od Loary pod angielskie rządy;
  • 1420 - 1453: czwarta faza konfliktu przynosi sukcesy wojskom francuskim, którym dopomogły antyanielskie nastroje wśród najniższych warstw społecznych; wyswobodzono Orlean (wojskami dowodziła Joanna d'Arc); Karol VII koronował się w Reims; zdobyto Paryż i pokonano angielską wyprawę pod Castillon, tym samym zmuszając Anglików do opuszczenia kontynentu.

W wyniku wojny stuletniej oba biorące w niej udział państwa zostały osłabione i zniszczone. Konflikt pozytywnie wpłynął jednak na sztukę wojenną, bowiem był to pierwszy konflikt, w którym wykorzystano zawodowe najemne wojska. Zastąpiły one nieprzydatne już wówczas pospolite ruszenie. Ponadto on tej pory w użycie weszła także artyleria.

  1. Odkrycia geograficzne.

Odkrycia geograficzne stanowiły punkt zwrotny w historii nie tylko Europy, ale także i świata. Na przełomie XV i XVI wieku uwagę Europejczyków przyciągnęły nowe lądy. Do tej pory rzadko opuszczali basen Morza Śródziemnego. Nie wybierali się na dalekie wyprawy, ograniczając się do żeglugi przybrzeżnej wzdłuż kontynentu afrykańskiego. Celem i zarazem wielkim marzeniem Europejczyków była droga do Indii. Dotychczas handel ze Wschodem odbywał się drogą lądową, głównie za pośrednictwem Arabów. Jednak na terenie Bliskiego Wschodu z czasem zaszły bardzo niepokojące zmiany polityczne. Pojawili się Turcy. Nie zgodzili się na korzystanie przez Europejczyków ze szlaku biegnącego przez ich terytoria. W tej sytuacji rozpoczęło się poszukiwanie nowej drogi do Indii. O wypraw krzyżowych posługiwano się dwoma szlakami, biegnącymi na wschód. Były to szlak południowy, którym włoscy żeglarze przywozili do Europy korzenie, barwniki czy owoce oraz szlak północny, biegnący przez teren turecki.

Udział w dalekomorskich wyprawach mógł przynieść podróżnikom wielką sławę. To także stało się jedną z przyczyn popychającą do udziału w wyprawach. Na nowo zdobytych lądach zamierzano krzewić chrześcijańską wiarę.

Najważniejsze wyprawy i odkrycia:

  • 1492 r. - wyprawa włoskiego żeglarza Krzysztofa Kolumba; odkrycie Ameryki;
  • 1498 r. - wyprawa Vasco da Gamy; odkrycie morskiej drogi do Indii,, przez Ocean Atlantycki, wzdłuż wybrzeży afrykańskich i Ocean Indyjski;
  • 1519 - 1522 - wyprawa pod dowództwem Ferdynanda Magellana; pierwsze opłynięcie kuli ziemskiej;
  1. Reformacja.

W XV wieku pytaniem zadawanym sobie dość często przez ówczesnych ludzi było to czy uczynki są albo mogą być drogą do zbawienia. Kościół i duchowieństwo nie było wzorami godnymi naśladowania. Księża ulegli zeświecczeniu, żyli w przepychu i bogactwie. Pojawiły się głosy o konieczności powrotu do źródeł wiary chrześcijańskiej. Podobne zdanie wyrażał zakonnik Marcin Luter. Oburzała go polityka prowadzona przez papiestwo związana ze sprzedażą odpustów. Zdecydował się na wystąpienie przeciwko Kościołowi. W 1517 r. na drzwiach kościoła w Wittenberdze, jak głosi tradycja (choć dziś ten fakt jest kwestionowany), wywiesił 95 tez skierowanym przeciwko odpustom. Z przedstawionych przez Lutra treści wynikało, że według niego drogą dającą nam zbawienie jest tylko łaska i wiara. Skrytykował wystawne życie duchownych. Uważał, że kult świętych nie jest warunkiem koniecznym do zbawienia. W ciągu dwóch następnych lat Marcin Luter zerwał z Kościołem. Stworzył nową religię - luteranizm (protestantyzm), w której za główne i jedyne źródło wiary zostało uznane Pismo Święte. Zredukował także liczbę sakramentów świętych z siedmiu do dwóch (chrzest i komunia święta).

Poglądy Marcia Lutra zyskały sobie dość szybko ogromną popularność i to nie tylko w Niemczech. Reformacja rozprzestrzeniła się na inne kraje europejskie m. in. rozwijała się w Szwajcarii, we Francji, w Niderlandach i w Anglii.

  1. Odbudowa Królestwa Polskiego. Panowanie Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego. Jagiellonowie.

W 1295 r. po raz pierwszy od początku rozbicia dzielnicowego odbyła się w Polsce koronacja królewska. Książę wielkopolski Przemysł II zjednoczył pod swoim panowaniem Wielkopolskę i Pomorze. Jego następcą był Wacław II z rodu czeskich Przemyślidów. Polskę opanował zbrojnie, korzystając z poparcia udzielonego mu przez cesarza. W toku walk zajął Kraków, Sandomierz, a więc Małopolskę. Jego zwierzchnictwo uznał Cieszyn i Opole. Połączył z tymi obszarami Wielkopolskę, i w 1300 r. koronował się na króla.

Jednak właściwe zjednoczenie polskich ziem zawdzięczamy dopiero księciu brzesko-kujawskiemu Władysławowi Łokietkowi. Nim sięgnął po najwyższy tytuł królewski musiał się zmagać z wieloma przeciwnościami. Został wygnany przez Wacława II z Polski. Udał się do Rzymu, gdzie od papieża Bonifacego VIII uzyskał wyrok stwierdzający, że czeski Wacław został nieprawnie koronowany na króla. Kolejnego sojusznika Łokietek znalazł w królu węgierskim Karolu. Zawarł z nim sojusz i powrócił na ziemie polskie. Łokietka poparł lud wiejski i rycerstwo. Rozpoczęły się walki o polski tron. W ciągu ich trwania wyparto Czechów, zajęty przez wojska Łokietka został Wawel. W grudniu podporządkował sobie Gdańsk. W 1311 r. w Krakowie wybuchł bunt, kierowany przez ówczesnego wójta miasta Alberta. Łokietkowi udało się przy pomocy wiernych sobie wojsk opanować sytuację w mieście. Brandenburczycy z Pomorza zostali wyparci dzięki pomocy Krzyżaków, wezwanych na pomoc. Sami zajęli gród w listopadzie 1308 r.

Dopełnieniem sukcesów stała się koronacja w katedrze wawelskiej w 1320 r.

Na tron po śmierci Władysława Łokietka wstąpił jego syn Kazimierz Wielki (1333 - 1370). Był to ostatni król na tronie polskim z rodu Piastów. W momencie objęcia przez niego władzy pozycja Polski na arenie międzynarodowej była wręcz drugorzędna. Stopniowo jednak dzięki dobrze prowadzonej polityce zagranicznej zmieniła się. Polska powiększyła swój stan posiadania o Ruś Halicką i Włodzimierską, Podole, częściowo o Mazowsze oraz grody Wałcz i Czaplinek. Nie udało się Kazimierzowi Wielkiemu odzyskać Pomorza Gdańskiego oraz Śląska. Wszystkie wymienione powyżej ziemie nie powracały do państwa drogą militarnych podbojów, ale drogą dyplomatyczną. Kazimierz Wielki stał się cenionym politykiem, arbitrem międzynarodowych sporów, partnerem w stosunkach politycznych, a jednocześnie był świetnym gospodarzem i budowniczym kraju. Za jego panowania polski skarb nigdy nie świecił pustkami, wzrastała liczba miast, rozwijał się doskonale handel. Przeprowadzona została kodyfikacja polskiego prawa (statuty wiślicki i piotrkowski). W 1364 r. Kazimierz Wielki ufundował w Krakowie uniwersytet. Zreorganizowano armię, scentralizowano administrację państwową. W kraju rósł dobrobyt. Powstawało nowe społeczeństwo.

Kazimierz Wielki dał się poznać jako doskonały organizator i władca. W listopadzie 1370 r. zmarł na zapalenie płuc. Pochowano go w katedrze wawelskiej.

Tron polski zgodnie z umową zawartą jeszcze za życia Kazimierza Wielkiego objęli węgierscy Andegawenowie, w osobie Ludwika Węgierskiego (Andegaweńskiego). Nowy król nie doczekał się męskiego potomka, dlatego też musiał uzyskać zgodę polskiej szlachty na odziedziczenie tronu przez którąś z córek. W tym celu w 1374 r. nadał szlachcie przywilej w miejscowości Koszyce. Zgodnie z jego treścią od tej pory była ona zwolniona z płacenia podatków, ze wyjątkiem 2 groszy z łanu kmiecego.

Po śmierci Ludwika na tron wstąpiła jego córka Jadwiga. Kandydatem do jej ręki był książę z dynastii Habsburgów. Na takie małżeństwo nie chciała się zgodzić polska szlachta. Pojawiły się w tej sytuacji różne możliwości, a kandydatów do ręki Jadwigi było kilku. W grę wchodzili książę mazowiecki - Ziemowit i książę litewski - Jagiełło. To drugie rozwiązanie było bardziej korzystniejsze zarówno dla Polski jak i dla Litwy.

W 1385 r. w Krewie została zawarta unia między Polską a Litwą. Miała charakter personalny, oba kraje miała połączyć osoba władcy. Rok później do Polski przybył Jagiełło, przyjął chrzest a wraz z nim cała Litwa. Potem koronowano go na króla.

Jakie były skutki zawarcia unii polsko-litewskiej? Połączone państwo polsko-litewskie stało się potęgą w ówczesnej Europie i to nie tylko pod względem terytorialnym. Unia miał ogromne znaczenie dla kultury obu krajów. Litwie przestała zagrażać ekspansja ze strony Zakonu Krzyżackiego, a dokładniej chrystianizacja przeprowadzona mieczem. Połączone państwa i ich potencjał militarny był w stanie przeciwstawić się hegemonii Krzyżaków w Europie Środkowo-Wschodniej. Wojna rzeczywiście wybuchła w 1409 r. główne uderzenie wojsk krzyżackich został skierowane na Kujawy. Wojska polskie skoncentrowano pod Czerwińskiem. Przekroczyły później Wisłę, by połączyć się z armią litewską księcia Witolda. Do spotkania obu armii doszło pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r. Sprzymierzone siły polsko-litewskie liczyły 40 tys. walczących, głównie oddziałów lekkozbrojnych. Natomiast Krzyżacy wystawili do tej wojny 30 tys. armię, złożoną głównie z rycerstwa ciężkozbrojnego. Atak jako pierwsze rozpoczęły oddziały dowodzone przez Witolda (było to prawe skrzydło wojsk polsko-litewskich). Na lewe skrzydło polskie atak podjęły wojska krzyżackie pod dowództwem Urlicha von Jungingena. Armia krzyżacka został rozbita po ponownym uderzeniu przygotowanym przez wojska litewsko-polskie. Bitwa pod Grunwaldem była jedną z największych bitew w średniowiecznej Europie. W 1411 roku podpisano I pokój w Toruniu. Na jego mocy Krzyżacy zgodzili się na pozostanie Żmudzi przy Litwie. Polsce zwrócono ziemię dobrzyńską, a Zakon musiał zapłacić wysoką kontrybucję.

Po śmierci Jagiełły na tronie zasiadł jego syn Władysław III zwany Warneńczykiem. W 1444 r. poniósł śmierć w bitwie po Warną, gdzie obóz państw chrześcijańskich walczył z naporem tureckim. W Polsce rozpoczął rządy jego brat Kazimierz Jagiellończyk.

Za jego panowania Polska kontynuowała wojny z Krzyżakami. W 1454 r. wybuchł konflikt, który przeszedł do historii pod nazwą wojny trzynastoletniej. Król szlacheckie pospolite ruszenie zwołał do Cerekwicy. Działania militarne rozpoczęły się bez wojsk litewskich. 18 września 1454 r. Polacy odnieśli zwycięstwo pod Chojnicami. W Prusach wybuchł bunt przeciwko krzyżackiemu panowaniu. Pruskie miasta udzielały pomocy Polakom w konflikcie z Zakonem. W 1462 r. wojska dowodzone przez Piotra Dunina odniosły zwycięstwo pod Świecinem. Był to punkt zwrotny w zmaganiach z zakonem. Rok później flota polska pobiła nad Zalewem Wiślanym flotę Krzyżaków. W 1466 r. podpisano II pokój toruński. Na jego mocy do Polski przyłączono Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, Warmię, Malbork, Elbląg (tzw. Prusy Królewskie). Pozostałe ziemie zakonne wraz ze stolicą w Królewcu stały się polskim lennem.