Poruszany temat jest bardzo aktualny, niestety również i dzisiaj: nie tak dawne wydarzenia w byłej Jugosławii albo też konflikt irlandzko-angielski w ogromnej mierze posiadają podtekst wyznaniowy. Takiego typu zdarzenia towarzyszą ludzkości już od dawna. Czy na początku były to cesarskie edykty w Starożytnym Rzymie, starcia różnych grup, lub też regularne wojny takie jak krzyżowe wyprawy, wszystkie wymienione zjawiska miały określony wspólny cel: zniszczyć jedno albo wielu wyznań wraz z jego wyznawcami, podporządkować ich innej wierze, ideologii. Wszystkie też charakteryzowały się wyjątkową okrutnością oraz rozlewem krwi, najczęściej niewinnych ludzi.
Tak właśnie było w trakcie konfliktu o religijnym charakterze w XV i XVI wieku. W czasie licznych przemian, jakie zachodziły w ówczesnym czasie na terenie Europy, jak również wojen swoje miejsce znalazły także wojny religijne. Zmieniły one mapę wyznaniową Europy aż po dzień dzisiejszy. Głównych przyczyn XV- wiecznych konfliktów szukać zapewne należy w tzw. kryzysie zachodniego kościoła. Począwszy od XIV wieku coraz częściej miała miejsce demoralizacja kleru. Mnisi przenosili się ze swojego klasztoru do innego w zależności od bogactwa jakie ten posiadał, zakony prowadziły walki z klerem o wpływy wypływające z duszpasterstwa oraz dziesięciny. Na biskupich dworach a także i papieskim zaczęło się rozprzestrzeniać przekupstwo a także troska o ściąganie od wiernych opłat. Doprowadziło to do tzw. Wielkiej Schizmy Zachodniej: było dwóch urzędujących papieży, jeden w Awinionie a drugi w Rzymie. Doszedł do tego także kryzys gospodarczy, który spotęgowały różnorakie klęski oraz zmiany światopoglądowe. Coraz bardziej zaczęto interesować się kwestią śmierci a co za tym idzie rozwinął się na wielką skalę proceder dotyczący sprzedaży odpustów. Religijność przekształciła się w dewocję ta zaś w zabobony. Miało miejsce palenie na stosach olbrzymiej ilości zupełnie niewinnych kobiet, które oskarżono o czary. Coraz bardziej narastały oskarżenia o dopuszczenie się herezji, zaś inkwizycja zbierała swoje okrutne żniwo. Nie dziwi wobec tego fakt, że w zaistniałej sytuacji zaczęły się krzewić ruchy nawołujące do religijnego oraz społecznego życia.
Kryzys gospodarczy i społeczny dosięgną Europę oraz Czechy. Ferment w społeczeństwie zwiększały m.in.: zwiększanie obciążeń chłopów przez feudałów, narodowe przeciwstawności, w rękach czeskiego duchowieństwa pozostawało do 1/3 narodowego dochodu, zaś wyższa kościelna hierarchia składała się głównie z cudzoziemców. Za panowania króla Wacława Luksemburskiego doszło do wybuchu antyfeudalnej rewolucji o antykościelnym oraz narodowościowym aspekcie. Jan Hus był czeskim duchownym, który walczył o wprowadzenie języka czeskiego w Kościele i następnie został propagatorem nauk Wiklefa z Oxfordu. Hus występował przeciwko świeckiej władzy, jaką miało papiestwo, potępiał sprzedawanie odpustów, wypominał otwarcie wady duchowieństwa, był zwolennikiem predestynacji, jedyny właściwy wykładnik wiary widział w piśmie świętym. Za swoje wypowiedzi Hus najpierw był atakowany przez niemiecki kler a następnie obłożony został klątwą, którą zatwierdził sam papież. Pomimo tego nadal głosił swoje idee. Dlatego wezwany został przed sobór obradujący w Konstancji. Zapewniono mu bezpieczeństwo osobiste, jednak 6 VII 1415 spalony został na stosie. Jego śmierć wywołała ogromne wzburzenie na terenie Czech i dała początek husyckiej rewolucji. Ogłoszono tak zwane 4 artykuły praskie:
1. Prawo do swobodnego głoszenia Bożego słowa.
2. Komunia pod dwoma postaciami.
3. Sekularyzacji dóbr kościelnych.
4. Karanie śmiertelnych grzechów przez świecką władzę.
Husyci zaczęli obejmować w swoje posiadanie coraz to więcej świątyń po usunięciu z nich wiernego papiestwu duchowieństwa. W roku 1419 w Pradze obalono wrogą wobec Husytów radę miejską. Gdy zmarł król Wacław IV Husyci nie zgodzili się uznać praw do czeskiej korony przysługujących Zygmuntowi Luksemburskiemu. Dlatego Zygmunt rozpoczął od 1420 roku odwetowe wyprawy. Husyci nie dość, że się im oparli to od roku 1427 przeszli do zdecydowanego kontruderzenia. Swoje zwycięstwa zawdzięczali wyśmienicie zorganizowanej przez Jana Żiżkę z Trocnova armii. Wyprawy Husytów spustoszyły Morawy, zachodnie Węgry, Śląsk, Saksonię a także posiadłości brandenburskie oraz zakonu Krzyżackiego. We wszystkich miejscach gdzie przeszły husyckie wojska wywoływały antyfeudalne i antypapieskie ruchy. Z biegiem czasu doszło w samym husyckim ruchu do rozwarstwienia na: 1. Kalikstynów - postulaty ograniczali jedynie do tzw. 4 artykułów praskich, głównie była tu szlachta, mieszczanie oraz bogate chłopstwo. 2. Toborytów - bardziej radykalni, opowiadali się za zniesieniem jakichkolwiek obrzędów, odrzucali własność, głosili równość. Swoje główne oparcie posiadali w husyckiej armii, gdyż to właśnie oni pozostawali jej trzonem: szczególnie ubodzy rzemieślnicy i biedota. W 1424r. zmarł Żiżka, doszło wtedy do sporu w łonie husyckiego obozu. Rewolucję tą uratował w końcu Prokop Wielki, który zainicjował przeniesienie prowadzonych walk na terytorium nieprzyjaciela: uchronił tym samym kraj przed wojną domową oraz zmusił Zygmunta Luksemburczyka do ustępów w sprawie porozumienia się. Doszło wówczas do soboru obradującego w Bazylei. Kiedy kalikstyni gotowi byli pójść na kompromis to z kolei taboryci stali się nieprzejednani. Dlatego doszło do walki w 1434r. pod Lipanami, gdzie kalikstyni zaatakowali zdradziecko toborytów i odnieśli zwycięstwo. Do uspokojenia doszło jednak dopiero w roku 1436, kiedy zatwierdzone zostały tzw. kompakty. Gwarantowały one Czechom odprawianie liturgii w języku narodowym, komunię świętą pod dwoma postaciami, a także sankcjonowały już dokonaną sekularyzację kościelnych dóbr. W zamian za to Czesi uznali posiadane przez Zygmunta Luksemburczyka prawa do czeskiej korony. Niedobitki toborytów utworzyły kościół braci czeskich, przetrwał on do czasów reformacji. Mimo długiego okresu husyckich wojen nie dały one Czechom ostatecznego zerwania z Papiestwem, jak również nie dały dogłębnej reformy kościelnych stosunków. Czechami jeszcze wstrząsnęła walka o przejęcie korony, jednak była to walka pomiędzy stronnictwami o władzę.
Mówiąc o wieku XV należy też wspomnieć o prowadzonych krucjatach przeciwko Turkom. Rozejm pomiędzy Węgrami i Turcją zerwany został pod wpływem nacisku ze strony papiestwa, które obawiało się zwrócenia tureckiej potęgi przeciw sobie. Chrześcijańska armia pod dowództwem króla Władysława oblegała Warnę. Dnia 10 XI 1444 miała miejsce decydująca bitwa, która się zakończyła klęską chrześcijańskich wojsk oraz śmiercią Władysława. Odnoszone przez Turków zwycięstwa w końcu doprowadziły ich w 1453r. do zajęcia Konstantynopola. W 1456r. jednak Węgrzy zdołali pod Belgradem powstrzymać turecki napór. Ambitne plany antytureckiej koalicji posiadał król węgierski Maciej Korwin, niestety jego śmierć nie pozwoliła ich zrealizować. Europejskie państwa powoli szły w kierunku renesansu-odrodzenia. Powrócono w sztuce do starożytnego dorobku, zaczęto coraz bardziej zajmować się samym człowiekiem oraz jego szczególnym miejscem na tej ziemi. Zaczęły powstawać ideologie nowożytne dotyczące ludzkości oraz władzy. Zatem dążono do konfrontacji nowopowstałych umysłowych prądów z wszechpotężną, praktycznie monopolistyczną ideą głoszoną przez Kościół. Pomimo, że sami humaniści nie zdecydowali się zerwać z Kościołem, myśli ich a także pisma wykorzystywane były przez innych. Pierwszymi wyrazicielami owych sprzeczności byli Niemcy. Główne ówczesne problemy nurtujące katolicki świat to: postępujący społeczny kryzys, brak jakiejkolwiek poprawy w Kościele po rewolucji husyckiej, wzrost bogactwa i demoralizacji kleru, ignorowanie krytyki wypowiadanej przez humanistów. Punktem zapalnym dla nowych wystąpień stały się Niemcy. Był to kraj wielu partykularyzmów, politycznie oraz gospodarczo rozbity, z funkcjonującą opozycją chłopską niekiedy też mieszczańską czy rycerską. Duchowieństwo reprezentowało bardzo niski moralny poziom oraz ucisk fiskalny. Ponieważ to religia i kościół miały zdecydowany wpływ na wszelkie dziedziny życia ówczesnych ludzi dlatego wszystkie antagonizmy ujście znalazły w wystąpieniach o religijnym charakterze. Wystąpienia te zapoczątkował i pociągnął do nich lud niejaki Marcin Luter. Będąc mnichem Luter często rozmyślał nad religijnymi problemami, głównym źródłem stała się dla niego Biblia. Właśnie w Biblii znalazł podstawę dla swojej doktryny na temat zbawienia. Głosił, że najważniejszą ma być wiara w Boga oraz jego słowa zapisane w ewangelii, bowiem ludzka natura jako ułomna i zawsze prowadzić będzie do grzechu. Ale nie owa doktryna a natomiast kwestia odpustów zadecydowała o wystąpieniu Marcina Lutra przeciwko Kościołowi w roku 1517. Luter w Wittenberdze ogłosił swoje 95 tez. Zaraz pojawiali się jego zwolennicy a także przeciwnicy. Luter rozpoczął polemikę, potępił uznanie Jana Husa heretykiem. W 1520 roku Luter zaprezentował się Kościołowi Katolickiemu. Głosił prymat świeckiej władzy nad kościelna oraz możliwość interwencji poszczególnych władców w kościelne sprawy, ewangelię zaś uważał za jedyne źródło prawdy oraz wiary. Papież Leon X w odpowiedzi na takie postępowanie Lutra podpisał potępiającą go bullę "Exsurge Domine". Niebawem książki Lutra spalone zostały na stosie (cesarz Karol V ogłosił bullę, jednak niemieccy elektorzy nie zrobili tego). Liczba zwolenników Lutra ciągle rosła. Chcąc ukrócić tą swawolę Rzym zażądał od cesarza bardziej radykalnych kroków. W 1521 r. w Wormacji cesarz podpisał edykt, który uznawał Lutra za heretyka i skazywał go na banicję. Wówczas Luter skrył się u swojego protektora elektora saskiego Fryderyka Wettina. Pomimo tego nadal nauka Lutra rozszerzała się, jej zwolennicy wszczęli rozruchy o społecznym podłożu. Wówczas Luter sformułował liturgię i dogmatykę swego Kościoła, nawoływał też do posłuszeństwa w stosunku do władców świeckich. Nie potrafiono mimo to zatrzymać społecznych wybuchów. Rozpoczął się antyfeudalny ruch pośród chłopów, który jako swe hasło wybrał sprawiedliwość bożą. Głównie chodziło tu o oddanie kościelnej ziemi, zlikwidowanie dziesięcin. Powstanie szybko przekształciło się w chłopską wojnę, na której czele stanął Tomasz Munzer. On to uważał, że jedyną właściwą forma kultu może być czytanie pisma świętego, zaprzeczał wszelkim kościelnym instytucjom. Opowiadał się za chrztem osób dorosłych - stąd też nazwa zwolenników jego - anabaptyści (z grec. anabaptiso- powtórnie chrzczę). Wojna chłopska trwała od 1524 do 1526 roku. Swym zasięgiem ogarnęła Tyrol, Solzburg, Stynię, Karyntię, Szwabię, Wirtembergię, Alzację, Hesję docierając aż do Turyngii i Saksonii. Ludność odnosiła szereg zwycięstw i domagała się zmiany dotąd istniejącego porządku. Wojna ta miała wyjątkowo okrutny charakter, ponieważ panowie krwawo się mścili na zbuntowanym chłopstwie. Na skutek jednak nie odpowiedniej organizacji chłopskich oddziałów zaczęły ponosić one klęski. Wsie spalono a wielu uczestników ruchu zginęło z rąk kata. Pomimo odniesionego w Niemczech zwycięstwa nad zbuntowanymi chłopami nie zaprowadzono w kraju pokoju. Z czasem nauki Lutra także stawały się bardzo popularne pośród książąt Rzeszy, gdyż dawały nadzieję na sekularyzację kościelnych dóbr. W roku 1529 część książąt Rzeszy wystosowała protest przeciwko żądaniu cesarza Karola V aby nie wprowadzać jakichkolwiek zmian w kościelnych sprawach (stąd też ich nazwa - protestanci). Zawarli oni w 1531 r. związek obronny w Schmalkalden, w Hesji. Jednak nie doszło do wojny z powodu tureckiego niebezpieczeństwa. Z religijnych niesnasek dochodziło szybko do niesnasek natury politycznej. Taka sytuacja doprowadziła do walk między książętami. Ostatecznie w 1555 r. zwołany został sejm w Augsburgu, na którym uchwalono pokój religijny. Uznano wówczas wyznanie protestanckie zaś jego wyznawcy zyskali prawo do swobodnego kultu. Najważniejszym jednak postanowieniem w Augsburgu była zasada: "czyj kraj tego religia" (cuius regio eius religio). Oznaczało to, że faktycznie dla poddanych żadnej religijnej wolności wcale nie było.
Oprócz Niemiec również w innych państwach doszło do wystąpienia przeciwko katolickiemu kościołowi. W Szwajcarii ruch reformacyjny jest związany z osobą niejakiego Ulricha Zwingliego. W tym kraju również doszło do wybuchu wojny w latach 1529-31. Zakończyła się ona równouprawnieniem protestantyzmu oraz katolicyzmu. Inny szwajcarski reformator Jan Kalwin uznał Biblię za jedyne źródło wiary a także głosił teorię o predestynacji. Zorganizował on w Genewie ewangelicką gminę i szerzył hasła nietolerancji wobec wszystkich przeciwników. Nie podobało się to wielu osobom ale nie doszło do jakichś walk.
Natomiast inaczej wydarzenia przedstawiały się we Francji. Religijna polityka Franciszka I była dosyć zmienna. Z jednej bowiem strony popierał protestantów mając wzgląd na swoich sprzymierzeńców z Niemiec, z jakimi zwalczał w wewnętrznej polityce Karola V, z drugiej zaś strony był zdecydowanym ich przeciwnikiem. Walnie się przyczynił do okrutnych prześladowań wśród heretyków. Również następca Franciszka I Henryk II wrogo był nastawiony do całej reformacji. Powołał nawet izbę mającą się zajmować zwalczaniem herezji. W 1551r. na mocy królewskiego edyktu zakazane zostało wszystko co było związane z reformacją. Pomimo to kalwini francuscy nadal poszerzali swe szeregi, między innymi należeli tu księża de Baurbon. Podejmowano próby zaprowadzenia pewnego uspokojenia przez nadawanie tolerancyjnych edyktów, to jednak nie spodobało się katolikom. W roku 1562 miała miejsce rzeź hugenotów w Wassy. Hugenoci odpowiedzieli na to siłą. Rozpoczęła się bardzo długa domowa wojna (1562-1594), jaka mimo że była prowadzona pod religijnymi hasłami to w istocie była konfliktem różnorakich interesów gospodarczych i politycznych. Nastał wtedy okres nietolerancji, okrucieństw, gwałtów. Jedną z podjętych prób uspokojenia sytuacji miało się stać małżeństwo Henryka de Bourbon i królewskiej siostry Małgorzaty Valais. Jednak podczas wesela w tak zwaną Noc Świętego Bartłomieja (23/24 VIII 1572r.) miała miejsce masakra przybyłych do stolicy Francji hugetów (za przyczyną króla Karola IX oraz jego matki Katarzyny Medycejskiej). trzech Wojna od 1574 roku w wyniku śmierci Karola IX przekształciła się w walkę o tron tak zwaną: 3 heretyków. Bowiem o władzę walczyli na równi Henryk de Valois, brat Karola IX, Henryk z Nawary, nowy szwagier a mąż Małgorzaty oraz Henryk ks. De Guise. Po szybkiej śmierci Henryka de Guise a także Henryka de Valois na placu boju pozostał Henryk de Bourbon z Nawary. Pod imieniem Henryka IV zdołał pokonać katolików zaś po oblężeniu stolicy Francji przeszedł w rezultacie na katolicyzm.
Jeszcze w inny sposób potoczyły się religijne konflikty w Anglii. Na początku król Henryk VIII był zagorzałym przeciwnikiem reformacji, obawiał się bowiem o autorytet swojej władzy. Jednak z czasem się to zmieniło, ponieważ Henryk VIII obawiać się zaczął coraz bardziej silniejszego cesarza Karola V, chciał również rozwodu z Katarzyną Aragońską, będącą jego córką. Pozostający w zupełnej zależności od cesarza papież Klemens VII nie zgadzał się na wszystkie plany króla Henryka VIII. Wobec tego Henryk wystąpił przeciwko Rzymowi zaś większość społeczeństwa go poparła. W roku 1534 w angielskim Parlamencie zalegalizowane zostało oderwanie się od Rzymskiego Kościoła (akt supremacji). Zaś w Anglii powstał narodowy, niezależny Kościół zwany Anglikańskim. Na jego czele stał każdorazowy angielski król. Zaczął się bardzo krwawy terror. Henrykowi VIII wzmógł polityczny terror, dzięki czemu pozbyć się szybko opozycji. Sytuacja uległa radykalnej zmianie w czasie panowania Marii, córki Henryka. Ona to powróciwszy do katolicyzmu podjęła odwetowe działania wobec odstępców od prawdziwej, katolickiej wiary. Znowu sytuacja odmieniła się po przejęciu władzy przez Elżbietę I. Nigdy jednak nie doszło tam do religijnych wojen w XVI wieku.
Pozornie religijnym konfliktem, była narodowowyzwoleńcza walka w Niderlandach. W tym kraju, rządzonym przez nienawidzonych Habsburgów reformacja miała licznych zwolenników. Luteranizm i Kalwinizm doskonale wyrażały dążenia reprezentowane przez bogate mieszczaństwo. Do protestantów również przyłączyła się katolicka szlachta i wspólnie utworzyli stronnictwo gezów. Zaczęła się walka przeciwko hiszpańskim rządom. Wilhelm Orański przyczynił się do podpisania układu pomiędzy protestantami oraz katolikami w celu zjednoczenia wszystkich sił w walce o niepodległość. Część południowa Niderlandów, przede wszystkim katolicka popierała hiszpańskie wojska. W rezultacie doszło do podzielenia kraju na część protestancką, niepodległą (Północ) oraz wierne Habsburgom Południe. W roku 1588 proklamowana została Republika Zjednoczonych Prowincji Niderlandów.
Religijne konflikty wieku XV i XVI pochłonęły ogromną liczbę ludzkich istnień. Jednakże nie można w nich dopatrywać się wyłącznie ideologicznych zmagań. Pod przykrywką tychże miały miejsce pierwsze społeczne bunty (Niemcy), narodowowyzwoleńcze ruchy (Czechy, Niderlandy) czy też umacniające królewską władzę (Anglia). W prawdzie religijny pokój z 1555r. nie rozstrzygnął problemów, jednak to właśnie dzięki reformacji stworzonych zostało wiele dzieł zaś skostniały katolicyzm zdecydował się na naprawę (m.in. sobór trydencki z lat 1545-1563). Wymienić można wiele za oraz przeciw ale na pewno trzeba potępić krwawe i okrutne wojny. Jednak na ówczesnym poziomie społecznego rozwoju chyba były one niestety nieuchronne, ponieważ religia bardzo ściśle się łączyła z polityką. Właśnie humanistyczni twórcy oraz reformacja pomału to zmieniały. O trwałości tych zmian świadczy fakt, że zarówno luteranizm, kalwinizm jak i anglikanizm istnieją do dzisiaj. Czasami niestety należy się zgodzić, że cel uświęca środki ale mimo to trzeba mieć nadzieję, iż tymi środkami przestaną wreszcie być wojny.
