• Sytuacja Międzynarodowa w EU W na przełomie XV/XVI w.:

Główna rola w tych walkach przypada na Francję, Hiszpanię, Rzeszę, państwa włoskie. Swój udział zaznaczyła też Anglia, Turcja i Węgry. Francja i Hiszpania były kandydatkami do hegemonii w Europie. Cesarstwo i papiestwo stawały się rekwizytami przeszłości. Państwo papieskie przeżywało wewnętrzny. kryzys. Zagrożenie ze strony Turcji nie przeszkadzało królowi Francji szukać u sułtana sojusznika.

  • Sytuacja wewnętrzna we Francji:

Proces unifikacji został daleko posunięty, ziemie w większości należały już do Francji. Jednak część Burgundii przypadła Habsburgom, co zaostrzyło konflikt (Pikardia dla FR). Pod koniec XV w. przyłączona została jeszcze Prowansja, 1481 r. Bretania nadal pozostawała pod wpływem ale nie we władaniu królów Francji. Konieczne było zabezpieczenie tego terenu, który często był bramą dla wojsk angielskich na kontynent i do Francji. W 1491 r. ostatecznie została Bretania przyłączona do Francji.

Władza królewska się umacniała, wprowadzono stałe podatki, utworzona została zaciężna armia. Stany Generalne zostały ograniczone. Od 1484 r. przez 76 lat nie były zwoływane. Częściej królowie posługiwali się Zgromadzeniem Notablów. Wchodziły w jego skład osoby zaproszone przez króla. Władcy feudalni tracą na znaczeniu.

Wzmocnienie władzy nastąpiło przez rywalizację szlachty z mieszczaństwem. Królowie potrafili to wykorzystać na swoją korzyść. Miasta przeżywały silny rozwój, rolnictwo nadal podstawą gospodarki. Poddaństwo chłopów pozostało w niektórych tylko regionach i to w postaci szczątkowej. Pojawiają się pierwsze manufaktury, obok oczywiście rzemiosła ujętego w cechy.

Szlachta utrzymuje się głównie z czynszu dostarczanego przez dzierżawców. Jej dochody się zmniejszyły gdy nastąpiła rewolucja cen oraz spadek wartości pieniądza. Szlachta coraz mniej uczestniczyła w wojnach, częściej biorą udział w wojnach jako płatnicy podatków. Arystokracja jest bardzo związana z dworem, ponieważ ich pozycja jest zależna od króla.

Karol VIII wyprawiając się na Włochy chciał osiągnąć 2 cele:

  • chciał aneksji królestwa Neapolu,
  • chciał stworzyć miejsce wypadu do nowej krucjaty.

Armia była daleko zmodernizowana. Lekka jazda, zaciężna piechota, w 1523 r. utworzono specjalny skarb wojskowy. Wspaniała artyleria. Słaba była jednak flota.

  • Kastylia i Aragonia:

W 1479 r. doszło do połączenia tych dwóch krajów, co spowodowało jego większą pozycję, poza tym zwiększenie niebezpieczeństwa dla Francji. Życie gospodarcze skierowane było na ocean i Afrykę, oraz Sycylię. Ludność była zróżnicowana, poza tym Hiszpania nie dorównywała Francji. Od 1478 r. działa tam inkwizycja, której sędziów powołuje król (dzięki przywilejowi papieża Sykstusa IV). Pierwszym był Tomas Torquemada. Żydzi zostali wygnani z Hiszpanii w 1492 r.

Państwo jeszcze nie było jednolite, królowie opierali się na mieszczaństwie, traciły wpływ Kortezy, najważniejszym organem była Rada Sprawiedliwości. Na pocz., XVI w. posiadłości zakonów rycerskich zostały włączone do korony. Tak było w Kastylii. W Aragonii przedstawicielstwo nie zostało jeszcze bardzo ograniczone.

Armia oparta na piechocie, artyleria była słabsza, flota stała jednak na zdecydowanie wyższym poziomie.

Austria, Styria, Karyntia, Kraina, Tyrol, górna Austria, Foralberg,. Rolnictwo (głownie zboża). Pozycja władców nie była jeszcze zbyt mocna, opozycja była dobrze zorganizowana. Narastały konflikty społeczne, podobnie jak w Rzeszy.

Armia miała wspaniałą artylerię, jednak ustępowała Francji. W 1477 r. odziedziczyli Habsburgowie Księstwo Burgundzkie, w skład którego wchodziły:" Niderlandy, Alzacja, Lotaryngia, Franche-Comte.

  • Sytuacja polityczna na płw. Apenińskim u progu wojen włoskich. Wenecja, państwo kościelne, Neapol, Florencja:

Rywalizacja zaczęła się we Włoszech. Politycznie to był zlepek organizmów politycznych. Kraje z tytułu grały największą rolę.

- Wenecja: republika rządzona przez oligarchię patrycjuszowską. Doża na czele. Rządy centralistyczne, posiadała tereny na N od Padu, republika była centrum handlu. Unikała konfliktów z mocarstwami, preferowała wolny handel. Miała armię zaciężną. Świetna flota, Wenecja miała wrogów na płw. ponieważ inne państwa zdawały sobie sprawę z mocarstwowych ambicji Wenecji.

- Państwo kościelne: było na drodze do renesansowej, świeckiej polityki (Innocenty VIII 1484-1492, Aleksander VI 1492-1503, Juliusz II). Chcieli uzyskać jak najlepsze miejsce wśród władców świeckich, prowadzili politykę realistyczną i w interesie większości (jak również swoich dzieci, jak Aleksander VI-moja uwaga!).

- Królestwo Neapolu: wpływy hiszpańskie i francuskie. W tym okresie panowali Aragończycy- Ferdynand "Ferranto" (1458-1492):

- Florencja: okres świetności miała za sobą. Nasilały się walki wewnętrzne po śmierci Wawrzyńca Wspaniałego. Na czele ruchu społ. stanął Girolamo Savonarola, dominikanin zgorszony obyczajami. W czasie okupowania miasta przez Francję stał na czele rządów. Przeprowadził reformy o charakterze demokratycznym: podatki od nieruchomości, usunięcie lichwiarzy. Był przeciwnikiem kultury renesansowej. 23 V 1498 r. spłonął na stosie.

Inne państwa nie odgrywały roli. Jedynie Mediolan odegrał na pocz. XVI w. pewną rolę.

  • Wyprawa Karola VIII za Alpy i początek wojen włoskich:

Chciał zabezpieczyć sobie działania w Italii.

® W 1492 r. zawarł traktat z Anglią w Etaples,

® w 1493 r. zawarł 2 traktaty: z Habsburgami w Senlis i z Hiszpanią w Barcelonie. Były one niekorzystne dla Francji, ale król chciał uspokoić sytuację by móc wejść do Italii. Zawarł też układ z Ludwikiem il Moro, przeciwko Ferdynandowi neapolitańskiemu. Ludwik już w następnym roku zawarł układ z cesarzem i Wenecją.

® We IX 1494 r. armia ruszyła. Król przyjął tytuł "król Sycylii i Jerozolimy". Błyskawiczne sukcesy za Alpami. Zajęli Rzym, Neapol.

® 12 V 1495 r. koronował się na króla Neapolu, przyjął też koronę Paleologów.

® 31 III 1495 r. podpisana została tzw. Liga Wenecka. Papież, Wenecja, Mediolan, Habsburgowie, Izabela i Ferdynand.

® W 1495 r. Karol zaczął się wycofywać, bitwa pod Fornuovo k. Parmy. Została nierozstrzygnięta. Walki w Neapolu spowodowały powrót Hiszpanów na tron.

  • Rywalizacja francusko-hiszpańska we Włoszech. Podbój Mediolanu przez Francję i Neapolu przez Hiszpanię:

Ludwik XII (1498-1515) kontynuował politykę poprzednika. Zaczął wojnę z Mediolanie, po uspokojeniu sytuacji z papieżem, Hiszpanią i Anglią. Sforzowie zostali obaleni, księstwo zostało podzielone między Francję, Wenecję, Szwajcarów. Podjął walki o Neapol i myśl o nowej krucjacie. Chciał działać w porozumieniu z Hiszpanią.

® 11 XI 1500 r. podpisano porozumienie w Grenadzie. Podzielili się łupem (Neapol przypadł FR). Wojska stanęły obok siebie na terenie S Włoch. Wenecja zatrzymała nabytki, papież poparł ten podział.

Szybko doszło jednak do nieporozumień. Wybuchła wojna, szala zwycięstwa po stronie Hiszpani.

® W 1504 r. poddała się Gaeta, ostatni punkt opory Francji.

® W Lyonie w 1504 r. podpisano rozejm, Hiszpanie stali się władcami Neapolu. Francja zatrzymała Mediolan.

  • Zmienne konfiguracje polityczne. Liga w Cambrai (1508) i Liga Święta (1511):

Wenecja stała się najsilniejszym państwem Italii. W 1508 r. zawarta została między cesarzem a królem Francji liga w Cambrai była pozornie ligą antyturecką, w rzeczywistości skierowana była przeciw Wenecji. Dołączył do niej papież, Anglia, Węgry i Ferdynand Aragoński. Papież ekskomunikował Wenecję, Francuzi pokonali ich w bitwie pod Agnadello w 1509 r.

W czasie tych wojen zmiany przymierzy były strasznie częste. Obawiano się zbyt dużych wpływów Francji w Italii, więc zawarto Świętą Ligę w 1511 r. Inicjatorem jej został papież + Wenewcja, Hiszpania, Anglia. W 1512 r. wojska Francuskie zostały wyparte z Italii. Francja straciła Mediolan.

  • Franciszek I i Karol V. Dalszy ciąg wojen włoskich i pokój w Cambrai (1529):

Franciszek I (1515-1547) nie rezygnował z wojen o Włochy.

® W 1515 r. doszło do bitwy pod Marignano, sukces Francji, Mediolan znowu w jej rękach. W następnym roku doszło do pacyfikacji sytuacji we Włoszech. Podpisany został konkordat z papieżem.

Kilka lat spokoju. Państwa włoskie straciły całkowicie niepodległość. Narastał jednak konflikt Francji z Habsburgami. Wzrosła potęga Habsburgów po odziedziczeniu przez Karola tronu w Hiszpanii. Ostatecznie zjednoczył Kastylię i Aragonię. W 1519 Karol został wybrany na cesarza. Formalnie cesarzem był od 1530 r.

Umocnił władzę w Hiszpanii po stłumieniu powstania comuneros w 1520 r.

® W III 1521 r. wybuchła nowa wojna.

® W 1522 r. Francja została wyparta z Włoch. Wojska ponownie wkroczyły do Italii po kilku miesiącach. Zawarł Franciszek I porozumienie z papieżem.

® 24 II 1525 r. doszło pod Pawią do bitwy, sukces Karola. Król w niewoli w Madrycie. Cesarz miał jednak problemy finansowe i przygotowania do wojny z Turcją spowodowały, że nie mógł całkowicie wykorzystać tego sukcesu.

Anglia natychmiast podpisała z Francją traktat sojuszniczy w Moore. Chodziło o niedopuszczenie Karola do jak najsilniejszej pozycji.

® 13 I 1526 r. doszło do podpisania traktatu pokojowego w Madrycie, Francja z Karolem V. Franciszek wyrzekł się Burgundii, posiadłości włoskich, jednak nie zamierzał niczego dotrzymać. Włochy zaczęły go popierać, ponieważ obawiały się potężnego cesarza.

Wojna została wznowiona. 6 V 1527 r. Sacco di Roma. Cesarskie wojska zdobyły i zniszczyły Rzym.

Niepowodzenia Francji zmusiły króla do podpisania pokoju w Cambrai w 1529 r. Był on dla niego bardzo niekorzystny. Francja straciła ziemie we Włoszech, panem całego kraju został cesarz.

- Wojny francusko-habsburskie w latach czterdziestych-sześćdziesiątych XVI w:

Cesarz miał coraz większe kłopoty, wojny wewnętrzne, oraz z Turcją. Francja chciała walki, i 2 razy doszło do walk.

  • 1536-1538 zakończyły się rozejmem w Nicei na zasadzie uti possidetis.
  • 1542-1544 Franciszek szukał poparcie w Rzeszy i Turcji. Traktat w Crepy zakończył te działania. Też na zasadzie uti possidetis. Francja zaraz potem została wciągnięta w walki z Anglia, zakończone pokojem w Bologne-sur-Mer.

Po zmianach na tronach we Francji i w cesarstwie nastąpiła zmiana sytuacji. Imperium Habsburgów rozpadło się na 2 części. Henryk II zaczął wojnę za radą papieża. Francja poniosła klęski we Włoszech. Walki rozgorzały też na pograniczu francusko-flandryjskim. Francja przeciw Anglii, Hiszpanii, i Niderlandom. 2 ważne klęski: pod St-Quentin w 1557 r i pod Gravelines w 1558 r. Oba kraje były już u kresu sił, kryzys finansowy.

- Przeobrażenia w sztuce wojennej:

Konnica schodzi na plan dalszy, piechota wysuwa się na czoło, muszkiety, pistolety. Piechota została ustawiona w czworoboki, na zewnątrz pikinierzy, wewnątrz szeregi strzelców. Piechota hiszpańska, tercios byli najlepsi.

W Europie E nadal jazda, i to ciężka jest najważniejsza.

Artyleria się szybko rozwija. Kształtuje się wiedza teoretyczna o strategii. Oddziały zaciężne grają coraz większą rolę. Szwajcarzy, Włosi. Wymagało to wielkich pieniędzy.

  • Zakończenie wojen w hegemonię w Europie W. traktat w Cateau-Cambresis. Przewaga hiszpańska czy równowaga europejska?

2 i 3 IV 1559 r. w Cateau-Cambresis na pograniczu FR z ES podpisano pokój FR z ES oraz FR z Anglią. FR ostatecznie utraciła zyski z posiadłości włoskich, zatrzymała na 8 lat Calais oraz bez tytułu prawnego Metz, Toul, Verdun. Ustabilizowanie sytuacji w Europie. Krach polityki Karola V.

  • Aspekty genezy wojny trzydziestoletniej:
  • wielki konflikt zbrojny na tle kryzysu feudalizmu europejskiego. Wynika z podziału Europy na 2 wielkie obszary gospodarcze:
  • przemysłowy zachód
  • rolniczo-surowcowy wschód.
  • przyczyny wojny było społeczno-gospodarcze,
  • kryzys gospodarczy 1619-1622 r. przez rewolucję cen, spada ilość statków handlowych, spadek produkcji.
Sytuacja polityczna w Rzeszy i we Francji w przededniu wybuchu wojny: Kryzys wewnętrzny w Rzeszy miał równoważnie duże znaczenie jak kryzys międzynarodowy. W Rzeszy pojawiły się silne tendencje decentralistyczne. Przeciwstawiano się tendencjom absolutystycznym Habsburgów. Cesarz Maciej (1612-1619) nie zgromadził na tyle siły, by pokonać kryzysy wewnętrzne. Kardynał Klesl zdobył wpływ na władcę. Nie udało się i jemu rozładować napięć w Rzeszy. Protestanci coraz bardziej liczyli na pomoc z zewnątrz w walce z cesarstwem. Liczyli na pomoc Anglii. Przywódca unii protestanckiej Fryderyk V z córką króla angielskiego, Jakuba I. Katolicy natomiast szukali pomocy w Hiszpanii i Rzymie. Francja parła do rozprawy z Habsburgami, po przezwyciężeniu problemów wewnętrznych. Henryk IV nie dożył wybuchu wojny. Za czasów regencji za Ludwika XIII coraz większą rolę spełniali jezuici, co zaowocowało zmianą polityki do Hiszpanii. Zostały zawarte traktaty małżeńskie między dziećmi z obu państw. Dopiero kardynał Richelieu powrócił do planów wojny z Habsburgami. Była to naturalna (w tamtym momencie) kolej rzeczy. Ostateczny wybuch wojny spowodowały wydarzenia w Czechach. Zaczęło się wszystko od konfliktu o zbór w Hrobie i Brunowie, który kazał zburzyć abp praski (zbór w Hrobie). Cesarz stanął po stronie katolików w tym konflikcie. Zaogniło sytuację wybranie na króla Czech (1617 r.) i Węgier (1618 r.) arcyksięcia Ferdynanda Styryjskiego. Był on popierany przez Rzym, co uznali za protestanci czescy za dużą krzywdę. Defenestracja praska i wojna domowa w Czechach. Jej aspekty międzynarodowe. Zwołano do Pragi zgromadzenie protestanckie w III 1618 r. Mieli się zastanowić nad przyszłością. Wysłali petycję do namiestników cesarskich ( w obronie praw), a gdy ci odpowiedzieli odmownie, skierowali list prosto do cesarza. Cesarz nie tylko odmówił, a na dodatek zakazał dalszych zjazdów protestanckich. 23 V 1618 r. mimo zakazów doszło do zjazdu. Udali się na Hradczany, gdzie doszło do gwałtownej kłótni z namiestnikami cesarskimi. Martinitz i Slavata stracili życie-zostali wyrzuceni przez okno, podobnie jak sekretarz Fabricius. Powstańcy utworzyli własny rząd, na czele którego stał Vaclav Wilhelm z Ruppy. Mieszczaństwo przejawiało tendencje republikańskie, ale było zbyt słabe. Na jego czele stał Piotr Milner z Milhausen. Pomocy udzieliły im jedynie stany Niderlandów, Anglia nieudolnie usiłowała pomóc przez dyplomację. Morawy nie udzieliły pomocy sąsiadom. Stany Śląskie udzieliły dalekiej pomocy-obsadziły granicę z RP, obawiając się interwencji z RP. Początkowo cesarz starał się rokować z powstańcami, ale po jego śmierci i uwięzieniu abp Klesla arcyksiążę Ferdenand stał się panem sytuacji. Uzyskał również koronę cesarską (28 VIII 1619 r.). Tuż przed tym stany czeskie pozbawiły go korony, a obrały na króla elektora Fryderyka V (26 VII 1619 r.) - tzw. "król zimowy". Było to de facto rozpoczęcie wojny. Powstańcy zostali zaatakowani przez wojska cesarskie, i zmuszeni do odwrotu. W tym samym momencie wybuchło powstanie na Węgrzech. Inspiratorem tego był Gabor Bethlen. Podeszli nawet pod Wiedeń. Interwencja polska ocaliła Ferdynanda na tronie. Cesarz uzyskał pomoc ze strony państw katolickich i wojska z Maksymilianem Bawarskim na czele wkroczyły do Czech i pokonały powstańców. Bitwa pod Białą Górą i jej znaczenie w dziejach Czech. Rozstrzygająca bitwa rozegrała się pod Białą Górą 8 XI 1620 r. Czesi byli znacznie słabsi wojskowo, było ich mniej na polu bitwy. Powstańcy ponieśli całkowitą klęskę. 9 XI 1620 r. padła Praga. Represje Habsburgów były niezwykle srogie. Został powołany specjalny trybunał nadzwyczajny, zniesiono swobody polityczne i religijne w Czechach. Konfiskowano majątki, ok. 600 osób zginęło. Ustanowiono dziedziczny tron habsburski w Czechach. Zniesiono adm. wewnętrzną, poza tym ograniczono autonomię sejmów ziemskich. Została stworzona nowa arystokracja. Ludność Czech gwałtownie się zmniejszyła, nastąpił głęboki upadek kraju. Wojna o Palatynat i wojna duńska (1622-1629): Cesarz zawarł pokój z Gaborem Bethlenem. Wojna nadal trwała przeciw elektorowi Palatynatu. Szybko wojsko cesarskie pod dowództwem Tilly`ego zajęły cały Palatynat. Panowanie Fryderyka V skończyło się klęską. Cała sytuacja na froncie spowodowała, że Hiszpania ponowiła próbę zlikwidowania odrębności Niderlandów N. rozpoczęła się nowa wojna, początkowo bardzo niekorzystna dla Prowincji. Utracili m.in. Bredę. Poza tym Hiszpanie odnieśli zwycięstwo w małej wojnie z Francją o Valtelinę. Umocnienie Habsburgów zaniepokoiło króla duńskiego Chrystiana IV. Protestanci niemieccy zaczęli się obawiać o swój los, i poprosili o protekcję króla Danii. On uznał to za powód do wkroczenia do Rzeszy (1625 r.). Rozpoczął się duński okres wojny. Dania związała się porozumieniem z Anglią. Jednak Dania szybko zaczęła ponosić klęski, i okres duński wojny to tylko krótki epizod. Habsburgowie z drugiej strony planowali stworzyć silną flotę na Bałtyku. 27 VIII 1626 r. Tilly odniósł wielkie zwycięstwo nad armię Chrystiana IV pod Luter. 22 V 1629 r. po kolejnej klęsce Duńczyków pod Wołogoszczą Chrystian zawarł z cesarzem pokój w Lubece. Duńczycy uznali suwerenność cesarza w Holsztynie i innych księstwach. Wallenstein i Gustaw Adolf. Potęga militarna Szwecji: Albrecht von Wallensteinpochodził z Czech. Był wierny cesarzowi. Miał plany maksymalnego wzmocnienia władzy cesarskiej. Był bardzo dobrym dowódcą. Za przeciwnika miał króla Szwecji Gustawa Adolfa (1611-1632). Wstąpił na tron jak miał 17 lat. Szwecja była w momencie, w którym potrzebowała wielu reform. Miał wiele talentów organizacyjnych, oraz wojskowych. Musiał oprzeć się na wojsku zaciężnym w swojej woli ekspansji, Szwecja była za mało ludnym krajem. Jego kraj wyzwalał się z feudalizmu, a Rzesza nadal pozostawała krajem średniowieczno-feudalnym. Wojna polsko-szwedzka: W Szwecji GUSTAW ADOLF ( dobry wojskowy, wykorzystywał propagandę protestancką).

® 1621 Gustaw oblega Rygę; 26 wrzesień kapitulacja miasta, wkraczają do Kurlandii

® 1622 Krzysztof Radziwiłł odbiera im Mitawę

®1622 rozejm w Polskim ręku Kurlandia i wschodnie Inflanty

® 1625 Szwecja zdobywa Kokenhauzen, drugą przeprawę przez Dziwnę. Szwecja opanowała całe Inflanty na północ od tej rzeki, w rękach litewskich tylko Dyneburg.

®1626 rozejm ( handel litewski zależny od Szwecji)

® 1626 Szwedzi zajmują Pilawę i wymuszają na Prusach neutralność. Gdańsk został lojalny wobec RP, zaczął zakładać nowoczesne fortyfikacje. Padły inne miasta wybrzeża.

® 1626 porażka polska pod Gniewem

Koniecpolski hetman koronny przyczynił się do rozbudowy floty, zwiększył liczbę wojska cudzoziemskiego i lepiej go uzbroił.

® 1627 hetman starał się nie dopuścić wroga pod Gdańsk by ten mógł ukończyć fortyfikacje, z drugiej odciąć mu posiłki. Odbił Puck. Powstrzymał ich pod Tczewem.

® koło Oliwy zwyciężyły okręty polskie pod dowództwem admirała Dickmanna

Kolejne lata przyniosły przewagę Szwecji. Nie mając jednak widoków na zdobycie Gdańska Gustaw Adolf postanowił wykończyć RP ekonomicznie przecinając handel zamorski i pustosząc kraj.

® 1629 sejm upoważnił król do sprowadzenia armii sojuszniczej, pojawił się, więc Wallenstein, który w tym czasie starał się umocnić pozycję cesarza nad Bałtykiem.

® 1629 zwycięstwo polskie pod Trzcianą

Polska była zbyt wyczerpana by myśleć o całkowitym wyrzuceniu Szwedów z Pomorza.

® 1629 w Altmarku niekorzystny sześcioletni rozejm pod wpływem zagranicy. Polska musiała zostawić Szwecji większość zdobyczy i dać 3,5% cła gdańskiego.

Po zwycięstwie obozu protestanckiego w Rzeszy Gustaw zaczął się dogadywać przeciwko Polsce z jej sąsiadami, ale na szczęście zmarł.

Po załatwieniu sprawy z Moskwą Władysław znowu parł do wojny o swoje prawa do korony szwedzkiej.

® 1635 26-letni rozejm w Sztumskiej Wsi; Szwedzi opuścili miasta i porty pruskie zrezygnowali z wybieranych ceł ( Jakub Sobieski). Przy Polsce pozostawała Kurlandia, której porty starały się przejąć handel litewski.

Szwedzki okres wojny trzydziestoletniej (1630-1635), śmierć Gustawa Adolfa i Wallensteina: 6 III 1629 r. cesarz wydał tzw. edykt restytucyjny. Mówił on zwrocie katolikom wszystkich majątków utraconych na rzecz protestantów od 1552 r. Został on przeprowadzony wbrew radom Wallensteina, gdy cesarz poczuł się panem sytuacji. W 1630 r. Wallenstein został zdymisjonowany pod naciskiem elektorów (na zjeździe w Ratyzbonie). W tym samym okresie przypadł atak wojsk szwedzkich na wyspy u wybrzeża Rzeszy na Bałtyku (Wolin, Uznam). Szwecja w 1631 r. zawiązała przymierze z Francją układem z Mieszkowic, chodziło Francji, by Szwedzi atakowali tylko Habsburgów, a nie całą ligę katolicką (chodziło im zwłaszcza o pozostawienie Bawarii w spokoju). Katolicy w tym okresie zdobyli Magdeburg. Szwedzi mieli poparcie Saksonii. 17 IX 1631 r. doszło do bitwy pod Lipskiem (pod Breitenfeldem), w czasie której został ranny Wallenstein, i w wyniku tego Szwedzi odnieśli zwycięstwo. Szwedzi po niej zdobyli Pragę. Wiele księstw protestanckich po takich zwycięstwach Szwedów zaczęło się przyłączać do wojny. 15 IV 1632 r. nad rzeką Lechem wojska cesarskie poniosły kolejną klęskę, zginął Tilly. Gustaw Adolf kontynuował bardzo szybki postęp wojsk na terenie Rzeszy. Po raz kolejny został poproszony o pomoc Wallenstein. Wyparł wojska saskie z Czech i zajął Pragę. Gustawa Adolfa opuścili sprzymierzeńcy niemieccy. 16 XI 1632 r. doszło do decydującej bitwy pod Lutzen gdzie zginął Gustaw Adolf. Nie oznaczało to jednak klęski Szwecji, ponieważ grono dowódców króla zajęło się wojskiem i polityką kraju. Wallenstein zaczął prowadzić podwójną grę, ponieważ zaczęło mu zależeć na pacyfikacji kraju. Doprowadziło to do jego zamordowania w 1634 r. Wojna toczyła się nadal. Wojska cesarza pokonały jednak wojska Szwecji pod Nordlingen 5-6 IX 1634 r. Spowodowało to podpisanie w Pradze pokój między elektorem saskim Janem Jerzym a cesarzem. Nie udało się spacyfikować kraju, ponieważ rozpoczęła się nowa interwencja-francuska.

- Rola Polski i Rosji w Szwedzkim okresie wojny trzydziestoletniej:

chodzi o to, że po wojnie w Rzeszy gdzieś Szwecja musiała walczyć- RP. Francuski okres wojny (1635-1648): Francja skierowała się na walkę z Hiszpanią. Casus belli było aresztowanie elektora trewirskiego, sprzymierzeńca Francji. Ten okres wojny charakteryzuje się ciągłym przechylaniem się szali zwycięstwa na stronę koalicji antyhabsburskiej. Największym wodzem francuskim był Wielki Kondeusz, Ludwik II Bourbon ks. Conde. Cesarz Ferdynand III (1637-1657) coraz bardziej był skłonny do ustępstw. W 1644 r. rozpoczęły się rokowania pokojowe w Munster i Osnabrueck. 24 X 1648 r. został ostatecznie podpisany pokój tzw. westfalski. W Munster został zawarty między Francją i Rzeszą, i w Osnabrueck między Szwecją a cesarzem. Francja i Szwecja uzyskały nowe tereny, Szwedzi uzyskali Pomorze, ujście Odry, część Pomorza (resztę Brandenburgia), Francja uzyskała potwierdzenie dotychczasowych zdobyczy, Uznano niepodległość Niderlandów, Ograniczono zasadę cuius regio, eius religio, Rozszerzono wolność wyznania również na kalwinów, przez potwierdzenie pokoju z Augsburgu-został zahamowany postęp kontrreformacji, Habsburgowie uzyskali niemal całkowitą gwarancję dziedziczenia korony cesarskiej, Uznano de iure niepodległość Szwajcarii, Wojna nie skończyła się całkowicie, ponieważ walki między Francją a Hiszpanią skończyły się dopiero w 1659 r. Natomiast w historii Niemiec jest to data przełomowa. Konsekwencje polityczne, gospodarcze, społeczne. Straty ludności, zatrzymanie produkcji, zarazy. Kryzys agrarny. Ograniczono handel zbożem, zmniejszyło się pogłowie bydła. Odbudowa nastąpiła jednak szybko.