Jak zmieniała się rola Kościoła od średniowiecza do czasów współczesnych.

Historia Kościoła liczy dwa tysiące lat, jednak przedmiotem tej pracy będą jego dzieje począwszy od średniowiecza aż po współczesność. W tak długim okresie czasu Kościół ulegał wielokrotnym transformacjom, mającym na celu dostosowanie jego struktur do określonych sytuacji i wydarzeń. Zmieniała się także rola Kościoła, która w dużym stopniu zależała od światowej "koniunktury".

Szczególnie mocną pozycję miał Kościół w okresie średniowiecza. Jednak pozycja ta w dużej mierze zależała od osobowości i energii danego papieża. Wczesne średniowiecze to dla Kościoła okres niezwykle trudny. Papież zagrożony inwazją ze strony Longobardów, zwrócił się z prośbą o pomoc do władcy Franków. Pepin Mały pomógł głowie Kościoła w walce z wrogiem i w zamian za to został w roku 751 koronowany przez papieża Zachariasza na króla, w ten sposób uzyskał status pomazańca bożego, a jego władza została usankcjonowana. W ten sposób została zapoczątkowana tradycja, zgodnie z którą królowie otrzymywali koronę z rąk papieża. Miało to oznaczać, że wszelka władza świecka pochodzi od Boga. W 755 r. Pepin i jego synowie zobowiązali się papieżowi Stefanowi III, że będą dbać o bezpieczeństwo Rzymu oraz kilku dalszych miast i obszarów, jako własności św. Piotra. W roku 756 Pepin, wówczas już król Franków, nadał papieżowi we władanie ziemie w środkowej Italii. W ten sposób narodziło się Państwo Kościelne, które przetrwało aż do połowy XIX wieku. Państwo to zostało utworzone na ziemiach, które zdobyto w wojnie z Longobardami. Karol Wielki, następca Pepina, także został poproszony przez papieża o pomoc w ich pokonaniu, bowiem Longobardowie wciąż zagrażali Państwu Kościelnemu. W 768 r. Karol Wielki został koronowany na króla Franków. Za jego panowania nastąpiło zacieśnienie stosunków między krajem Franków a Państwem Kościelnym. We władztwie Karola ukształtował się system lenny (feudalny), który polegał na hierarchii zależności. Arcybiskupi i opaci stali wysoko na drabinie społecznej. Pełnili w państwie ważne funkcje urzędnicze Jednym z zadań polityki Karola było szerzenie misji chrystianizacyjnej. W roku 800 Karol Wielki został koronowany na cesarza przez papieża Leona III. Cesarz zobowiązał się, że będzie bronić Kościoła i jego głowy. Jednak cesarstwo nie okazało się tworem trwałym. Już w roku 843 r. na mocy traktatu w Verdun imperium stworzone przez Karola Wielkiego zostało podzielone między jego potomków. W wyniku tego podziału powstały trzy państwa, a Kościół stracił swego silnego protektora. Wiek X to czas upadku autorytetu Kościoła. W Państwie Kościelnie toczyły się nieustanne walki o władzę. Jednak sytuacja się zmieniła, gdy w Niemczech do władzy doszła dynastia saska, a Kościół znalazł silnego opiekuna. Były to Niemcy. Od 936 r. królem Niemiec był Otton I zwany Wielkim. Po swoim zwycięstwie nad Węgrami, wzmocnił on pozycję Niemiec w Europie i stał się dogodnym dla Kościoła sojusznikiem. Papież Jan XII zwrócił się do niego z prośba o pomoc w odzyskaniu Kapui i Benewentu. W zamian za wyrządzoną przysługę papież koronował go w roku 962 na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W dodatkowym edykcie cesarz uzyskał prawo do odbierania przysięgi od kolejnych papieży. W ten sposób cesarz stał się świeckim zwierzchnikiem Kościoła. Choć papiestwo zostało uzależnione od cesarza, jego rola zaczęła wzrastać. Niemieccy władcy zaczęli się uważać za przywódców całego chrześcijaństwa, obrony wiary oraz głosicieli prawd ewangelicznych. Jeszcze większe uzależnienie Kościoła od władzy świeckiej cesarzy nastąpiło za panowania Henryka III, który będąc gorliwym chrześcijaninem, wspierał działania reformatorskie. Zwalczał on występujące wśród kleru nadużycia. Henryk III doprowadził do objęcia tronu papieskiego kolejno przez czterech niemieckich duchownych. Dogodna sytuacja do rozluźnienia więzi zależności między Rzymem a cesarstwem nastąpiła za małoletniości kolejnego niemieckiego władcy - Henryka IV. W 1059 r. papież Mikołaj II ogłosił nowy regulamin wyborów papieskich, zgodnie z którym elekcja miała się odbywać w zamkniętym gronie kardynałów (konklawe). W ten sposób pozbawił cesarza możliwości wywierania wpływu na wybór głowy Kościoła. W drugiej połowie XI w. wywiązał się konflikt pomiędzy papieżem a cesarzem. W 1075 r. papież Grzegorz VII wydał specjalny dokument - "Dictatus papae", w którym ogłosił wyższość władzy papieskiej nad cesarską. Zgodnie z treścią dokumentu, tylko papież mógł powoływać i odwoływać biskupów. Papież przyznawał sobie także prawo do odwoływania cesarzy i innych władców świeckich. W dokumencie zostały zawarte zasady uniwersalizmu papieskiego. Nie zgodził się z tym król niemiecki - Henryk IV. Problem polegał na tym, że arcybiskupi i opaci nie tylko byli duchownymi, ale także pełnili ważne urzędy państwowe i byli dysponentami majątków nadanych przez króla. Władca chciał mieć prawo wpływu na to nimi zostanie., chciał mieć pewność, że na te stanowiska wybrane zostaną osoby zaufane i mu posłuszne. Natomiast Grzegorz VII był rzecznikiem reformy Kościoła. Dążył do scentralizowania Kościoła i absolutnej władzy papieża, wyemancypowanego spod władzy świeckiej. Henryk IV, któremu te plany papieża nie podobały się Henrykowi IV, który wkrótce wystąpił przeciw głowie Kościoła. I zakwestionował legalność wyboru Grzegorza VII. Wobec tego papież rzucił na Henryka IV klątwę. Klątwa papieska zwalniała poddanych z przysięgi lennej. Opozycja w Niemczech przeciwko Henrykowi zaczęła narastać i niemiecki władca zmuszony był błagać papieża o wybaczenie. Odziany w worek pokutny i boso trzy dni stał na śniegu pod zamkiem w Canossie (1077 r.), błagając papieża o wybaczenie. Ostatecznie papież cofnął klątwę. Tymczasem, król Henryk zwołał synod w Briexn, w trakcie którego Hildebrant (papież Grzegorz VII), a na jego następcę wybrał Wiberta - arcybiskupa Rawenny. W roku 1084 wojska niemieckie wkroczyły do Rzymu. Antypapieżem został koronowany Klemens III, który dokonał koronacji Henryka IV na cesarza. Grzegorz VII zmarł na wygnaniu w roku 1085. Spór o inwestyturę przeciągnął się do roku 1122, w którym to Henryk V i papież Kalikst II zawarli w Wormacji konkordat. Na jego mocy wprowadzono kanoniczny sposób obierania biskupów. Rolę władzy świeckiej ograniczono do uposażania dostojników kościelnych w posiadłości ziemskie. W wyniku teko konkordatu papiestwo zostało uniezależnione od papiestwa. Jednak kompromis nie powstrzymał dalszych sporów. Reformy gregoriańskie zapoczątkowały nową erę pobożności i duchowości średniowiecznej. Spór między władcami niemieckimi a papiestwem odżył w drugiej połowie XII wieku. W konflikt z papieżem popadł Fryderyk Barbarossa. W 1153 r. król niemiecki zawarł z papieżem ugodę, w 1155 r. został koronowany na cesarza. Jednym z dążeń Fryderyka było objęcie zwierzchnictwa z światem chrześcijańskim. W 1167 r. opanował Rzym, z którego usunął papieża. w opozycji do cesarza ukształtowała się opozycja w postaci Ligi Lombardzkiej. W roku 1176 Fryderyk Barbarossa poniósł klęskę w bitwie pod Legnano, a rok później zawarł przymierze z papieżem. W roku 1198 na Tronie Piotrowym zasiadł jeden z najwybitniejszych papieży średniowiecza - Innocenty III. Był on zwolennikiem papocezaryzmu, czyli zwierzchnictwa papieża nad cesarzem. Udało mu się skłonić część władców do uznania jego zwierzchnictwa. Wykorzystał fakt, że po śmierci Henryka VI, tron niemiecki pozostawał nieobsadzony, dla wzmocnienia własnej pozycji. Za jego pontyfikatu wojska papieskie odzyskały większość utraconych przez Państwo Kościelne ziem. Rok 1215 przyniósł czwarty sobór laterański, na którym potępiono herezje (ruch waldensów i katarów), ustalono przepisy o inkwizycji kościelnej i nakazano władzom świeckim zwalczanie herezji. Pierwsza połowa XIII wieku to rozwój sieci parafialnej w Europie Zachodniej. ułatwiło to Kościołowi ewangelizację społeczeństwa. Spór z cesarstwem trwał aż do wielkiego bezkrólewia w Niemczech (1254 r.). Z tej batalii zwycięsko wyszedł papież. Do osiągnięcia celu wykorzystał swoją nadzwyczajną pozycję, nie wahając się użyć klątwą. Papieże doskonale potrafili wykorzystać sprzyjającą sytuację polityczna (np. wojny domowe, bunty poddanych cesarza). To przesądziło o ich sukcesie.

Jednym z najważniejszych rozdziałów w historii Kościoła są wyprawy krzyżowe. Ich geneza jest złożona. Po pierwsze, wynikały one z dążenie Kościoła do podniesienia swojego autorytetu. Opanowanie Ziemi Świętej oznaczało by także rozszerzenie wpływów papiestwa na tereny bliskowschodnie. Rysowała się także perspektywa podporządkowania sobie Cesarstwa Bizantyjskiego, którego władca prosił o pomoc w walce z Turkami Seldżuckimi. Oczywiście Kościół dążył do chrystianizacji pogan. O podjęciu krucjat zadecydowały także przyczyny społeczne i ekonomiczne. W Europie zwiększała się stale liczba ludności. W systemie feudalnym ziemię dziedziczył tylko najstarszy syn. Pozostali musieli zadowolić się kariera duchowną lub rycerską. Nadwyżka rycerzy była zjawiskiem dość kłopotliwym. Wizja krucjat przemawiała do tej grupy społecznej. Liczono nie tylko na zbawienie, ale także na korzyści majątkowe - zdobycie sławy i bogactwa. Bezpośrednią przyczyną stało się wezwanie papieża Urbana II na synodzie w Clermont (1095 r.). Apel głowy Kościoła spotkał się ze sporym odzewem. Już w roku 1096 ruszyła spontaniczna krucjata ludowa pod wodza Piotra z Amiens. W tym samym roku w stronę Ziemi Świętej wyruszyła pierwsza krucjata rycerska. W 1098 r. krzyżowcy zdobyli Antiochię, a w 1099 r. - Jerozolimę. W wyniku podbojów utworzono Królestwo Jerozolimskie. Kolejne krucjaty były walką o jego utrzymanie. Do obrony nowego państwa utworzono zakony rycerskie (joannici, krzyżacy, templariusze). W sumie było siedem krucjat rycerskich i dwie ludowe (w tym w roku 1212 krucjata dziecięca). W 1178 r. Turcy pod wodzą Saladyna odbili z rąk krzyżowców Jerozolimę. W latach 1202 - 1204, w trakcie czwartej krucjaty rycerskiej, krzyżowcy obalili Cesarstwo Bizantyjskie, a na jego miejsce utworzyli Cesarstwo Łacińskie (przetrwało ono do roku 1261). W 1244 r. Jerozolima została ostatecznie zajęta przez Turków, a w 1291 r. padła ostatnia twierdza krzyżowców - Akka. Mimo niepowodzenia idei krucjat, okazały się one dla Kościoła korzystne. Po pierwsze, umocniły jego autorytet. Po drugie, skorzystał na tym finansowo. Niekorzystnym skutkiem był wzrost fanatyzmu religijnego. Jednocześnie na Półwyspie Iberyjskim trwała rekonkwista, odzyskiwanie ziem zagarniętych przez muzułmanów. W jej wyniku powstały tam trzy katolickie państwa -Portugalia, Kastylia i Aragonia.

Koniec średniowiecza przyniósł zmniejszenie się autorytetu papiestwa. Pod koniec trzynastego stulecia papież Bonifacy VIII popadł w konflikt z francuskim królem Filipem Pięknym i miał zamiar go ekskomunikować. Ten jednak uzyskał poparcie swoich poddanych, ruszył z wojskami na Rzym i zmusił Bonifacego do ucieczki. Filip Piękny rozprawił się także z templariuszami, których oskarżył o herezję. Następca Bonifacego, Klemens V, przeniósł rezydencję papieska z Rzymu do Awinionu nad Rodanem. Zapoczątkował w ten sposób trwająca od roku 1309 do 1377 (z przerwą 1367 - 1370) niewolę awiniońską papieży. Oznaczało to uzależnienie papiestwa od królów francuskich. Kolejnym objawem kryzysu Kościoła była wielka schizma zachodnia (lata 1378 - 1417). Był to okres, w którym brak zgody kardynałów powodował, że o tron papieski walczyło dwóch a nawet trzech kandydatów, zwanych antypapieżami. Kryzys został zażegnany dopiero w wyniku postanowień soboru w Konstancji (1414 - 1418), zwołanego przez antypapieża Jana XXIII na żądanie cesarza Zygmunta. W trakcie soboru z tronu papieskiego złożono dwóch pretendentów do władzy papieskiej (Jana XXIII i Benedykta XIII) oraz skłoniono do rezygnacji trzeciego papieża Grzegorza XII. Na nowa głowę Kościoła wybrano Marcina V (w roku 1417). Kryzys Kościoła doprowadził do upadku jego autorytetu. Jednym ze skutków tego było tworzenie się w średniowiecznej Europie ruchów heretyckich. Chyba najbardziej znanym z nich jest husytyzm, który rozwijał się na przełomie XV i XVI wieku. Jego ideologiem był profesor Uniwersytetu Praskiego - Jan Hus. Swoje poglądy ukształtował pod wpływem idei angielskiego teologa Jana Wiklifa oraz pod wpływem wędrownych kaznodziei. Jan Hus postulował odrzucenie władzy politycznej i autorytetu papieży, krytykował dogmaty o sakramentach i łasce, chciał odrzucenia niektórych obrzędów i ceremonii kościelnych. Uważał, że treści ewangeliczne powinny być głoszone w językach narodowych, a także by mogły to robić osoby świeckie. Jan Hus został zaproszony na sobór w Konstancji i tam, mimo uzyskanych wcześniej gwarancji bezpieczeństwa, uznany za heretyka i spalony na stosie (1415 r.). popularna była także herezja waldensów, tzw. "ubogich z Lyonu". Zapoczątkował ją zamożny kupiec Waldo, który w XII wieku rozdał swój majątek ubogim i głosił Słowo Boże. Popularność zdobywały także ruchy beginek i begardów (opieka nad chorymi). W XIII wieku rozwijał się także ruch biczowników. Kościół starał się zwalczać herezje. Przeciwko albigensom organizowano (w początkach XIII wieku) krucjaty rycerskie. W ich wyniku ruch ten prawie całkiem wytępiono. Do szerzenia się herezji przyczyniał się m.in. rozkład wewnętrzny Kościoła. Ówczesny kler prezentował niski poziom moralny i intelektualny. Duchownych cechowała mała dbałość o sprawy religijne. Zbyt dużo uwagi poświęcano sprawom moralnym, co wynikało z faktu, że Kościół był wielkim posiadaczem ziemskim i dysponował ogromnym majątkiem. Papieże byli raczej politykami i władcami świeckimi, niż duchowymi przewodnikami chrześcijaństwa. Nasiliła się krytyka stosunków panujących w Kościele i żądania jego odnowy i poprawy. Oburzenie wywoływało przede wszystkim kupowanie odpustów oraz nepotyzm (czyli nadawanie godności i urzędów kościelnych swoim krewnym i protegowanym). Sytuacja ta była najlepiej widoczna w Niemczech, które składały się z licznych państw oraz z wolnych miast. niektóre biskupstwa przekształciły się w niezależne państewka, a ich duchowni zwierzchnicy pobierali wysokie podatki od poddanych. To właśnie dlatego reformacja zaczęła się w Niemczech. Zaczęło się od zbuntowanego zakonnika Marcina Lutra, który w roku 1517 wywiesił na drzwiach katedry w Wittenberdze 95 tez, w których głosił krytykę Kościoła. Za karygodne uznał Luter kupczenie odpustami. Według niego człowiek uzyskuje zbawienie dzięki wierze. Należało znieść hierarchię kościelną, a obrzędy uprościć. Uważał, że celibat należy znieść, a z sakramentów był zwolennikiem zachowania jedynie chrztu i komunii. Kolejnym ruchem religijnym, który rozwinął się w okresie reformacji był kalwinizm (od Jana Kalwina), który także nie uznawał hierarchii kościelnej, a który propagował dość surowy tryb życia. Kalwinizm rozpowszechnił się głównie w krajach z silnie rozwiniętym stanem mieszczańskim. Od religii rzymskokatolickiej odwrócił się także król angielski Henryk VIII. Powodem tego był brak zgody papieża na jego rozwód z Katarzyną Aragońska. W roku 1534 za zgodą parlamentu angielskiego ogłoszono niezależność Kościoła Anglii od Rzymu, czyli tzw. Akt Supremacji. Klemens VII ekskomunikował Henryka VIII, który stał się głowa narodowego kościoła angielskiego. Do walk o charakterze religijnym doszło w Niderlandach (Wilhelm Orański) i w Niemczech, gdzie na protestantyzm przechodzi wielu biskupów (w ten sposób ich biskupstwa stały się świeckimi księstwami, zwolnionymi z opłat na rzecz Rzymu). Przy religii katolickiej pozostał jednak cesarz. Dopiero w roku 1555 zawarto pokój religijny w Augsburgu (między cesarzem niemieckim a książętami). Wprowadzono zasadę "cuius regio, eius religio", czyli "czyj kraj, tego religia". Oznaczało to, że na religię wyznawaną przez poddanych w danym państwie ma wpływ władca tego państwa. Wyznanie protestanckie (z wyłączeniem kalwinizmu) zostało zdelegalizowane, a jego wyznawcy uzyskali prawo do swobodnego wyznawania kultu religijnego. Problemy religijne występowały także we Francji, gdzie bardzo popularny stał się kalwinizm. Jego wyznawców nazywano tu hugenotami. W 1562 roku wybuchła wojna religijna. W 1572 r., w trakcie tzw. nocy świętego Bartłomieja dokonano w Paryżu rzezi na hugenotach. Po śmierci króla Henryka III z dynastii Walezjuszy na tronie francuskim zasiadł hugenota Henryk IV Burbon. Przeszedł on na katolicyzm, a w roku 1598 wydał tzw. edykt nantejski, który zagwarantował wolność religijną.

W wyniku rozwoju tendencji reformacyjnych w Europie nastąpił upadek znaczenia Kościoła katolickiego. Papież mógł cieszyć się poparciem głównie we Włoszech, Portugalii i Hiszpanii. Podjęto próby przeciwdziałania reformacji. Rozpoczęła się kontrreformacja. W latach 1545 - 1563 trwał sobór trydencki (zwołał go Paweł III), w trakcie którego podjęto próbę zreformowania Kościoła. Ścierały się na nim różne tendencje, jednak ostatecznie zwyciężyło stronnictwo wrogie i nieustępliwe wobec reformacji. Wobec tego protestanci zostali potępieni jako heretycy. Podkreślono znaczenie wszystkich sakramentów, biskupom nakazano wizytacje w diecezjach. Polecono zakładać seminaria, które miały poprawić poziom wykształcenia kleru. W parafiach miały być prowadzone księgi parafialne. Językiem liturgii nadal miała być łacina. Odnowiono instytucję inkwizycji. W 1564 r. został opracowany "Indeks ksiąg zakazanych" (wykaz dzieł zakazanych do czytania i oficjalnie potępionych przez Kościół katolicki, pod groźbą klątwy). Sobór trydencki miał na celu wewnętrzne wzmocnienie Kościoła, przywrócenie dyscypliny kleru oraz podniesienie jego poziomu intelektualnego i moralnego. Innymi cechami kontrreformacji była działalność inkwizycji (zajmowali się nią głównie dominikanie) oraz działalność jezuitów. Tzw. Towarzystwo Jezusowe zostało założone w 1534 r. przez Ignacego Loyolę. Był to zakon elitarny, zajmujący się przede wszystkim edukacją młodzieży w duchu religii katolickiej. Kontrreformacja trwała począwszy od połowy XVI wieku do początków XVIII w. i przyniosła nawet pewne sukcesy. Udało się zahamować postępy reformacji w Niemczech, we Francji, w Polsce, na Węgrzech i w Czechach. We Francji reformacji nie sprzyjał król Ludwik XVIII, pod którego rządami kraj ten stał się najpotężniejszym mocarstwem Europy. Król ten dążył do władzy absolutnej, także do podporządkowania sobie Kościoła. Obecność we Francji hugenotów, którzy cieszyli się swobodą religijną drażniła Ludwika XIV, który w roku 1685 cofnął postanowienia edyktu nantejskiego i zlikwidował wolność religijna w kraju. Wiele tysięcy hugenotów musiało udać się na emigrację.

Osiemnaste stulecie, wiek rozumu, to czasy niezwykle ciężkie dla Kościoła. Pod wpływem filozofii tego okresu oraz prądów antyklerykalnych, wiele osób odchodzi od Kościoła na rzecz ateizmu, deizmu. Skasowany zostaje zakon jezuitów, a władcy absolutni dążą do podporządkowania sobie Kościoła (józefinizm). We Francji, po wybuchu Wielkiej Rewolucji, Kościół jest prześladowany. Kościoły są zamykane, zgromadzenia zakonne są rozwiązywane. Usiłuje się stworzyć kościół narodowy, a kapłanów katolickich zmusić do składania przysięgi cywilnej (i zrobić ich tym samym urzędnikami w służbie państwa). Wielu księży i zakonników było prześladowanych. Stosunki dyplomatyczne między Paryżem a Rzymem zostały przywrócone dopiero konkordatem z 1801 r. Jednak już wkrótce, koronowany w 1804 r. na cesarza Francuzów, Napoleon I popada w konflikt z papieżem Piusem VII i więzi go w Fontainbleau. Kres istnieniu Państwa Kościelnego położyły w 1870 r. wojska króla Włoch Wiktora Emanuela II. Ziemie należące do papieża zostały włączone do, zjednoczonego w 1861 r., Królestwa Włoch. Sam papież ogłosił się "więźniem Watykanu". Konflikt między papieżem a rządem włoskim trwał aż do roku 1929, w którym to obie strony podpisały traktaty laterańskie. Od tej pory siedzibą papieża jest, położone na terytorium Rzymu, niezależne państewko Watykan.

W swej niezwykle długiej historii Kościół musiał wielokrotnie ustosunkowywać się do nowej sytuacji (laicyzacja, deizm, ateizm, czy liberalizm). W trakcie I soboru watykańskiego (1869 - 1870) Pius IX ogłosił dogmat o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności. W 1891 r. papież Leon XIII ogłosił encyklikę "Rerum novarum", w której stwierdził, że hierarchia kościelna i wierni świeccy powinni współpracować. W ten sposób stworzył podwaliny nauki społecznej Kościoła. W roku 1937 papież Pius XI potępił antyreligijny charakter komunizmu i napiętnował ideologię nazistowska. Jan XXIII zwołał w roku 1962 sobór watykański II. Miał on na celu odnowę Kościoła i dostosowanie go do czasów współczesnych. Ważne były tez hasła konieczności pojednania z innymi religiami (ekumenizm). Sobór został zamknięty w roku 1965 przez papieża Pawła VI. Ważnym skutkiem tego soboru są zmiany w liturgii, która od tej pory miała być głoszona w językach narodowych zamiast po łacinie. Wspólnie z patriarcha Konstantynopola odwołano wzajemne klawy jakimi w roku 1054 obrzuciły się głowy kościoła wschodniego i zachodniego. Rok 1978 przyniósł niezwykle wydarzenie w dziejach Kościoła na tronie papieskim zasiadł Polak - Karol Wojtyła, który przybrał imię Jan Paweł II. Przyczynił się on do upadku komunizmu, a także odegrał olbrzymia rolę w dialogu z innymi religiami (jako pierwszy papież w dziejach odwiedził synagogę). Charakterystyczną cechą pontyfikatu papieża - Polaka są liczne podróże, pielgrzymki do wiernych z całego świata. Jan Paweł II zmarł w 2004 r., jego następcą został Niemiec - Benedykt XVI.

Jak można wywnioskować z niniejszej pracy, pozycja Kościoła zmieniała się wielokrotnie. W dużej mierze zależała od konkretnej sytuacji politycznej, ale także głównie od osobowości papieża. ogromnymi wpływami i władzą cieszył się Kościół w średniowieczu. Potem jego rola zaczęła maleć, co wynikało ze zmiany światopoglądu ludzi. Obecnie Kościół został sprowadzony do obrońcy i strażnika moralności.

Omawiając znaczenie Kościoła w dziejach Europy i świata, nie należy zapominać o roli jaką instytucja ta odegrała na polu kulturalnym. Oczywiście największy wpływ i w tej dziedzinie Kościół miał w średniowieczu. Można wręcz zaryzykować twierdzenie, że sztuka była na jego usługach. W tym czasie mecenasami sztuki byli przede wszystkim duchowni (choć nie tylko, bo także i władcy świeccy). Tematykę religijną poruszała literatura. Filozofia koncentrowała się na Bogu (teocentryzm), spychając jednostkę ludzka na margines rozważań. Także szkolnictwo w tym okresie związane było ściśle z Kościołem. Szkoły funkcjonowały przy klasztorach, przy parafiach oraz szkoły przykatedralne, z których potem wykształca się uniwersytety. Klasztory stały się ostoją kultury. Tu działały biblioteki i skryptoria, w których mnisi ręcznie przepisywali dzieła literackie i naukowe (w tym dzieła pisarzy i myślicieli starożytnych). To właśnie mnisi byli najczęściej autorami kronik, z których obecnie czerpiemy wiedzę o wydarzeniach tamtych czasów. Także filozofia znajdowała się "na usługach" Kościoła. Popularna była scholastyka (czyli tzw. filozofia szkolna). Polegała ona na próbą wyjaśniania wszystkiego (także dogmatów religijnych) droga racjonalnego i logicznego wyjaśniania. Najważniejsze prądy filozoficzne średniowiecza to augustynizm i tomizm. Święty Augustyn z Hippony (przełom IV i V wieku) uznał, że człowiek posiada swoje dramatyczne i niejasne miejsce między aniołami a zwierzętami. Jest rozdarty między dobrem i złam, a zatem jest dualistyczny. Miota się między dusza dążącą do życia wiecznego, a ciałem skłonnym do grzechu. Według św. Tomasza z Akwinu (XIII w.) człowiek został umieszczony na drabinie bytów: między bytami wyższymi i niższymi. Dzięki dobrym uczynkom, człowiek wspina się po tej drabinie, tak by spotkać się z Bogiem. Swój system stworzył też św. Franciszek z Asyżu, który głosił ruch odnowy moralnej, wyznawał wiarę prostą i radosna. Nawet architektura była w średniowieczu ściśle związana z Kościołem. Na przełomie IX i X wieku w południowej Francji i północnych Włoszech ukształtował się styl romański. Cechował się prostota formy, budynkami o grubych murach i małych oknach. W mrocznych kościołach stosowano sklepienia kolebkowe lub krzyżowe. W okresie gotyku (zapoczątkowany we Francji w XII w.) wznoszono śmiałe strzeliste katedry o lekkiej konstrukcji i wielkich wypełnionych kolorowymi witrażami oknach. Stało się to możliwe dzięki zastosowaniu ostrołuku oraz systemu filarów i przypór. Wnętrza kościołów wypełniano rzeźbami i freskami. Zadaniami obu styli stała się pochwała Boga i potęga Kościoła. Swą wspaniałością i pięknem budowle oszałamiały wiernych i umacniały ich przekonania religijne. Rzeźba i malarstwo poruszały przede wszystkim tematykę religijną (wizerunek Chrystusa na krzyżu, czy Maryi z Dzieciątkiem). Także literatura średniowieczna skupia się na Bogu, a jej celem jest głoszenie i propagowanie moralnych wzorców. Zgodnie z jej kanonami rycerze mieli być obrońcami wiary i uciśnionych, a władcy sprawiedliwymi i pobożnymi chrześcijanami. Tak jak liturgia, średniowieczna literatura sporządzana była w języku łacińskim. Twórcy literaccy oraz malarze, rzeźbiarze pozostawali zwykle anonimowi (znani tylko Bogu). Pod koniec wieków średnich łacina była wypierana przez języki narodowe. Autorzy ujawniają się, a Kościół zaczyna tracić wpływ na tematykę utworów literackich. W rzeźbie i sztuce pojawiają się motywy antyczne, a filozofia odchodzi od teocentryzmu na rzecz antropocentryzmu, który w centrum zainteresowania stawia człowieka i jego potrzebami. Twórcy starają się ukazać piękno ziemskiego świata, a wartości laickie w coraz większym stopniu wnikają do sztuki. Renesans osłabił wpływ Kościoła na kulturę, ale nie zlikwidował go. Tematyka religijna nadal jest ważnym elementem sztuki, a papieże nadal sprawują mecenat nad sztuką (jak na przykład papież Sykstus V). Barok w architekturze był odpowiedzią Kościoła katolickiego na reformację. Jego ekspresyjność, bogactwo form i zdobień miało olśniewać wiernych i przyciągać ich do Kościoła (świątynie protestantów były bowiem surowe i oszczędne w wystroju). Wraz z misją styl barokowy dotarł do południowej i środkowej Ameryki, gdzie stał się bardzo popularny. Nastąpił ponowny zwrot ku Kościołowi i Bogu. Proces ten został zahamowany w osiemnastym stuleciu. Oświeceniowa filozofia zwracała się ku rozumowi i racjonalizmowi. Rozwijał się deizm i ateizm. Krytykowano Kościół za fanatyzm i szerzenie przesądów. Instytucje kulturalne i szkolne zostały zlaicyzowane i działały niezależnie od Kościoła. W literaturze i sztuce największą wagę przywiązywano do człowieka i jego odczuć, czy potrzeb. Kościół zaczął odgrywać coraz mniejszą rolę na polu kultury.

W wieloletniej historii Kościoła jego rola zmieniała się wielokrotnie. Niezależnie od prywatnych ocen instytucja ta odegrała niezwykle ważna rolę w dziejach Europy i całego świata. Po pierwsze, Kościół uczestniczył w ważnych wydarzeniach politycznych. Po drugie, przez wiele stuleci kształtował (i nadal kształtuje) światopogląd ludzi. Po trzecie, nieocenione są zasługi Kościoła na polu kulturalnym i naukowym. Mimo, że Kościół z założenia jest instytucja konserwatywną, to jednak udało mu się przetrwać próbę czasu i dostosować do zmieniających się warunków.