W Rzeczpospolitej Obojga Narodów, ustrojem, który wykształcił się w ciągu lat, była monarchia stanowa. Władzę sprawował monarcha, wspierany przez obywateli polskich, czyli wówczas jedynie przez przedstawicieli stanu szlacheckiego. Istniały wówczas bowiem trzy stany sejmujące. Pierwszym stanem był sam monarcha. Do jego prerogatyw należało uchwalanie ustaw, potwierdzanie swoja asygnatą postanowień przedsięwziętych w trakcie obrad sejmowych, przy wsparciu drugiego ze stanów - to jest senatu przewodził on prowadzonej przez państwo dyplomacji i zajmował się kwestiami zewnętrznymi. Był ponadto seniorem , któremu bezpośrednio podlegali , i któremu składali hołd lenny jego wasale. Do praw monarszych należało też obsadzanie stanowisk w hierarchii urzędniczej państwa. Król mógł wzywać szlachtę na sejm i sejmiki. Królowi bezpośrednio podlegali Żydzi zamieszkujący terytorium Rzeczpospolitej, mieszkańcy miast i wsi, i stąd też przez długi czas król pozostawał najwyższym sędzią w stosunku d tych trzech wymienionych grup, i do którego mogły się one odwoływać w wypadku zastrzeżeń wobec sądów grodzkich , czy ziemskich. Do królewskich przywilejów, czyli tak zwanych regaliów, należała tez wyłączność na wykorzystywanie zasobów z żup solnych, oraz terenów leśnych i tym podobne.

Drugim , wspomnianym już stanem sejmującym był senat. W jego skład wchodzili możni duchowni, przedstawiciele wyższej hierarchii kościoła katolickiego, możni świeccy na urzędach wojewodzińskim, kasztelańskim, zarządcy na zamkach królewskich, kanclerz. Senatorowie piastowali swoje raz objęte stanowiska aż do śmierci. Posiadali oni władzę ustawodawczą , ale tylko jako głos królewski, i tylko z jego ramienia. Byli pomysłodawcami ustaw i uchwał poddawanych potem na sejmikach pod głosowania. Był też organem doradczym monarchy. Wśród tego grona wybierani byli również tak zwani senatorowie rezydenci.

W końcu trzecim stanem sejmującym byli posłowie, tworzący izbę poselską. W skład tejże izby wchodzić mogli jedynie przedstawiciele stanu szlacheckiego. Mógł to być za to każdy, nawet najuboższy szlachcic. Przedstawicieli do tej izby wybierano bowiem właśnie na zjazdach szlacheckich, czyli na sejmikach. Reprezentowali oni interesy i sprawy swego stanu w danej ziemi, czy województwie. Przedtem otrzymywali oni tzw. instrukcje, czyli ustalenia kwestii o które ma się zatroszczyć , czy o które ma zabiegać na sejmie, oraz wskazówki, kogo powinien popierać itd. Na wniosek senatu, który poddawał różne propozycje uchwał i ustaw, posłowie dyskutowali , a następnie głosowali za albo przeciw danej uchwale. Tworzyli oni wraz z monarchą i senatem sejm Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Szlachta zanim wybrała swoich reprezentantów na sejm walny, który debatował nad najważniejszymi dla państwa kwestiami, zjeżdżała się na spotkania we własnych okręgach, na terenie swoich województw. Zjazdy te nazywamy sejmikami. Spośród nich wyróżniamy kilka typów sejmików:

a. przedsejmowy - tego typu zgromadzenia odbywały się około sześciu do siedmiu tygodni poprzedzających obrady sejmu walnego. Ilość szlachty jaka się wówczas gromadziła mieściła się w granicach od 100 do 150 osób. Co ciekawe szlachta , często debatowała na terenie kościoła. Właśnie wtedy obierani byli reprezentanci w liczbie od 2 do 6 osób, mający bronić i dbać o interesy szlachty z tego rejonu, czy województwa. Każdy poseł otrzymywał wspomniane już instrukcje sejmowe.

b. Relacyjne - na nich , wybrani wcześniej posłowie, zdawali relacje z przebiegu, postanowień i wyników sejmu ogólnopaństwowego.

c. Deputancki - w jego trakcie szlachta sejmująca wyznaczała spośród siebie kandydatów tzw. deputantów, członków tworzących Trybunał Koronny i Litewski.

d. Gospodarcze - na nich poruszane były i dopracowywane kwestie poboru podatków, ich wysokości; oraz inne , aktualne wówczas sprawy natury ekonomicznej.

e. Kapturowe - pierwszy tego typu sejmik zwołany został w 1572 roku, w okresie bezkrólewia. Powoływały one do życia zgromadzenia zwane sądami kapturowymi, których celem było dbanie o porządek, spokój i przestrzeganie prawa w okresie , miedzy śmiercią jednego króla, a wybraniem jego następcy.

SEJMY W XV wieku

Rok 1355 -wtedy to ówczesny monarcha polski - Ludwik Węgierski, zaprzysięga obietnicę nie nakładania innych obciążeń podatkowych na stan szlachecki a także że uchwalone wcześniej prawa, uświęcone tradycją będą nadal obowiązujące.

W 1374 roku w Koszycach, ten sam król, zobowiązuje się do rezygnacji z pobierania jakichkolwiek zobowiązań podatkowych od szlachty, z wyjątkiem tzw. poradlnego. Dzięki temu przywilejowi stan szlachecki zgodził się na elekcję dziedziczki Ludwika Węgierskiego na tronie polskim. Gwarantował także w tym roku, że płacił będzie rekompensaty , w razie gdyby szlachta powoływana miała być na wyprawy zagraniczne

W 1422 roku król Władysłąw Jagiełło podpisał przywileje czerwieńskie. Szlachta uzyskiwała w nim gwarancję tego, że bez ważnego orzeczenia sądowego jej własność i posiadłości ziemskie nie mogą ulec zaborowi ani interwencji. Działo się tak często pod nieobecność gospodarzy majątków, którzy brali wtedy udział w wyprawach zbrojnych.

W 1423 roku, podpisany w Warcie również przez Władysława Jagiełłę został kolejny zbiór przywilejów szlacheckim zwany Statutem wareckim. Stwarzał on przedstawicielom stanu szlacheckiego możliwość pozbywania się ze stanowiska sołtysa niewygodnych i niepożytecznych osób, które nie sprawdzały się na swoich urzędach, podczas gdy ich majątki automatycznie stawały się częścią majątku gospodarczego konkretnego szlachcica. Tym sposobem , szlachta wyciągała ogromne ekonomiczne korzyści z takiego postępowania.

W Jedlni i w Krakowie w latach 1430 i 1433 zostały asygnowane następne akty prerogatyw szlacheckich, podpisane również przez Jagiełłę. Zatwierdzał on prawa poprzednio uchwalone , a także jedno nowe: "neminem captivabimus" ( co znaczy: nikogo nie będziemy więzić). Zakładał , że żaden reprezentant stanu szlacheckiego nie może podlegać karze aresztu czy więzienia, jeśli w jego sprawie nie zapadnie orzeczenie sądu.

Za panowania następcy Jagiełły - jego syna Kazimierza Jagiellończyka, w 1454 roku w Cerekwicy i Nieszawie uchwalono na sejmie następujące prerogatywy: monarcha zobowiązał się nie wzywać szlachty na tzw. pospolite ruszenie, jak też nie będzie ustanawiał innych, dodatkowych obciążeń podatkowych , jeśli nie zaaprobuje tego obradująca na sejmikach szlachta.

Pod koniec XV wieku, w 1496 roku, za rządów Jana Olbrachta, na sejmie w Piotrkowie, król podpisał następne przywileje szlacheckie. Tym razem dotyczyły one kwestii chłopskiej. Zakładały, że jedynie jeden z chłopów i to raz na rok, będzie miał prawo do wyemigrowania ze swojej wsi. Panowało wówczas na dużą skalę uciekinierstwo chłopstwa ze wsi pańskich - odtąd miało ono być karane.

W 1501 roku, już panowania brata Jana Olbrachta, Aleksandra, ustanowiono przywilej, zwany mielnickim. Monarcha oddawał praktycznie sporą część swoich uprawnień odnośnie inicjatywy ustawodawczej senatorom, ograniczając swoją rolę na sejmie do przewodniczenia i ostatecznej asygnaty. Został on jednak zakwestionowany przez część stanu szlacheckiego , która nie chciała by najmożniejsi i najbogatsi magnaci mieli zbyt duży wpływ na króla i na losy państwa.