Każdy ustrój sankcjonuje określa dwa podstawowe zasady dotyczące uprawnienia osób i sposób sprawowania władzy. W prawie rzymskim, które miało ogromny wpływ na kształtowanie się monarchii i ich ustrojów w całej europy rozróżniano własność prywatna i władza publiczna. Taki system nie uległ zniszczeniu w europie, lecz został wzmocniony poprzez wykształtowana doktrynę chrześcijańską. W całym okresie panowania średniowiecza nie usunięto pojęcia praw naturalnych, przez które Bóg wyraża swoja wszechmoc istnienia. Kościół głosił pojecie społeczności chrześcijańskiej tzw. Res Publica Christiana. Na polskich terenach słowo republika jako pojecie polityczne dotyczącej spraw powszechnych pojawiło się za czasów Kazimierza Sprawiedliwego. Chodziło tutaj o przyznanie własności prywatnej Kościołowi w latach 1210 i 1215, wówczas to majątki kościelne wraz z osobami tam zamieszkałymi zostały wyjęte spod jurysdykcji prawa książęcego.

Oznaczało to uzyskanie tzw. immunitetu przez owy majątek, co oznaczało ich nietykalność zarówno w dziedzinie sadownictwa i gospodarki. Duchowieństwo uzyskało uprawnienia do stosowania i posługiwania się własnym prawem kanonicznym. Podobnych przywileje domagali się rycerze i możnowładcy, którzy posiadali liczne majątki ziemskie, co pozwalało im nie płacić danin i posług o charakterze gospodarczym. Ich obowiązkiem była jedynie służba wojskowa. W wieku XIII nastąpił czas rozdrobienia feudalnego a także rozdzielenia władz publicznych od własności prywatnej. Przyczyna jest kolonizacja miast na prawie niemieckim oraz z polityka prowadzona przez poszczególnych władców, którzy pragnąc zjednać sobie rycerzy i możnowładców nadają im kolejne przywileje. Dla przykładu może posłużyć polityka Wacława II, który przysięgał dochowania i respektowania wszystkich istniejących praw i przywilejom a urzędy ziemskie będzie przydzielał osobom z danych ziem. Wraz z upadkiem rządów Przemyslidow następcy w osobie Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego nie byli zobligowani do nadawania nowych przywileje, ale musieli respektować już istniejące. Za panowania Kazimierza wielkiego dokonano spisania przywilejów i powstały statuty wiślicko-piotrkowskie z lat 1346-1347. Jednak niepowodzenia Kazimierza Wielkiego w staraniach o następcę tronu spowodowały nowe wydarzenia, dotychczas, bowiem piastowi uważani byli za słusznych następców władzy posiadających prawna legitymizacje do władzy. Na następców Piastów mianowana została dynastia Andegawenów, było to efektem porozumienia o sukcesji pomiędzy Kazimierzem a Ludwikiem. Ludwik po śmierci Kazimierza by zapewnić sobie pełnie władzy potwierdził wszystkie przyznane przywileje szlacheckie w 1355 roku.

Pomimo tego już wkrótce znalazł się w podobnej sytuacji do swojego poprzednika nie dochował się syna, wobec czego koronę chciał przekazać jednej ze swoich córek. Aby uzyskać zgodę szlachty dla swych działań ogłosił w Koszycach w 1374 roku wielki przywilej zwany koszyckim. Jego głównym postanowieniem było prawie całkowite zwolnienie szlachty od podatków poza wyjątkiem dwóch groszy płaconych od lana chłopskiego, ponadto ograniczył służbę wojskowa szlachty tylko w sytuacji koniecznej obrony granic królestwa. W innych przypadkach król zobowiązuje się wynagradzać szlachtę za udział w wojnie. Szlachta zaspokojona nadanymi prawami zgodziła się na przekazanie władzy na jedna z córek, tylko ze wybór padł na najmłodsza Jadwigę. Okres ustabilizowania się władzy Jagiellonów, przypada na czas wojny z zakonem. Wcześniej Jagieło musiał odnieść się do silnie wykształconej społeczności w osobie szlachty. Szlachta zbierała sprawnie fundusze na wykup ziemi dobrzyńskiej, ale w zamian oczekiwała dalszych przywilejów. Kolejnym aktem wydanym już przez Jagiele w Piotrkowie w 1388 roku potwierdzał on istnienie dotychczasowych przywilejów i wprowadzał gwarancje wykupu szlachcica z niewoli przez króla, gdy do takowej się dostał walcząc poza granicami królestwa a także gwarantował stały żołd za służbę w wysokości trzech grzywien kopii.

Lecz to posuniecie było jeszcze do przyjęcia, gorsze skutkach okazały się prawa, nadane przez Jagiele w 1422 roku, gdy formował pospolite ruszenie na wojnę z zakonem. Szlachta wykorzystując sytuacje zmusiła króla do akceptacji prawa gwarantującego nietykalność majątkowa szlachcica bez prawomocnego wyroku sadu a także wprowadzały zakaz łączenia w jednej osobie stanowisk sędziego ziemskiego i starosty.

Rok później szlachta uzyskała kolejne przywileje tzw. Warckie, o charakterze ekonomicznym dotyczył on głównie prawa do usunięcia nieużytecznego lub buntowniczego sołtysa ze stanowiska pomimo gwarancji dziedziczenia jego urzędu na mocy prawa lokacyjnego. Dawało to możliwości zagarnięcia majątków i ziemi dawnych sołtysów. Jednak najważniejsze były postawienia zawarte w przywilejach jedleńsko - krakowskich z lat 1430 - 1433 przyznane przez Jagielle za obiecanie aprobaty na przekazanie korony jednemu synów Jagiełły. Na podstawie postanowień zawartych w tych przywilejach gwarantowano praktycznie nietykalność szlachcie. Bowiem szlachcice mogli być osadzeni w wiezieniu tylko z wyroku sadowego, wyjątek stanowiły przestępstwa w postaci gwałtu, rozboju, podpalenia czy morderstwa na drodze zawarte w artykułach starościńskich.

Na drodze tych przywilejów szlachta zyskała największy wpływ na władzę państwową w królestwie. Władze swoja sprawowała przy pomocy zwoływanych sejmików ziemskich, ponadto miała wyłączność na obsadzanie urzędów ziemskich, oraz nadzwyczajne instytucje do reprezentowania swoich poglądów tzn. pospolite ruszenie oraz instytucje konfederacji. Konfederacja nazywano związek szlachciców, którzy razem wspierali się w walce o wyznaczona sprawę albo odzyskają utracone dobra lub imię, oraz ze będą walczyć w imię sprawiedliwości, jeśli ktoś naruszy ich prawa. Przykłady pierwszych konfederacji odnajdujemy już za panowania Kazimierza Wielkiego, innym doniosłym przykładem jest działalność zwana ruchem husyckim, która walczyła z oddziałami Z. Oleśnickiego.

REPREZENTACJA I DOJŚCIE DO WŁADZY

Możni i stan rycerski mieli możliwość wypowiedzenia swojego zdania na tzw. wiecach dzielnicowych, które były zwoływane na prośbę księcia ewentualnie bliskich mu osób. Tej idei przyświecało pewne niepisane prawo:, że wszystko, co wszystkich dotyczy, przez wszystkich zatwierdzone być musi.

Za panowania Kazimierza Wielkiego powstaje organ nazwany radą królewską, brali w niej udział urzędnicy za szczebla centralnego w osobach kanclerza, podkanclerza, podskarbiego, marszałków koronnych, pomocniczym organem były sejmiki ziemskie czy uroczysty zjazd dzielnicowy odbywający się w Małopolsce i Wielkopolsce.

Początek domagania się większych praw ze strony szlachty zapoczątkował przywilej nadany w Cerkwicy w 1454 roku, wymuszony na królu przed wojna z krzyżakami, zatwierdzono go później w Nieszawie. Mówił on ze król nie ma prawa zwołać pospolitego ruszenia ani wydawać nowego prawa nie otrzymując na to zgody szlachty podczas sejmików ziemskich. Poruszał także kwestie sadów w starostwie oraz obsadzania pozycji starosty, której nie mogli pełnić tacy urzędnicy jak kasztelan i wojewoda.

Przyznanie tych kompetencji dla sejmików było równoznaczne z różnicowaniem prawa w Królestwie. Dlatego tez każdy sejmik ziemskich wysyłał swego posła na zjazd generalny do Małopolski lub wielkopolski. Kulminacja tych zmian było pierwsze zwołanie Sejmu Walnego w 1493 roku, w jego skład wchodziły trzy izby, stany;

Izba poselska, izba senatorska, oraz król. Senat składał się z członków rady królewskiej, czy urzędników najwyższych, centralnych a także arcybiskupów, biskupów, wojewodów i kasztelanów. Mianował ich król włączając w to duchownych, na co pozwolenie od papieża otrzymał Kazimierz Jagiellończyk Zmiany następowały także w nazewnictwie, dawne określenie stan zastąpiono terminem, Conditio co oznacza położenie.

Pojecie stan pozostało, ale tyko w gestii rycerstwa, sejmu i monarchy, choć w 1496 roku rozszerzono ten przywilej także na szlachtę, król Jan Olbracht dał szlachcie wyłączność na pozycje wyższych dostojników kościelnych. Natomiast ograniczył prawa mieszczan i chłopów, nakładając na tych ostatnich zakaz opuszczania wsi bez aprobaty pana

Następcą Jana Olbrachta był jego brat Aleksander, który rozpoczął panowanie w 1501 a zakończył w 1506, był bardzo nieudolnym władca. Za jego panowania w niebezpieczeństwie było Wielkie Księstwo Litewskie ataki za strony Tatarów i Wołochów. Król pozbawiony finansów i autorytetu u szlachty, musiał szukać innych sposobów. Wraz wstąpieniem Aleksandra na tron podpisano unie mielnicką, która mówiła, że wyboru króla dokonują możni z Litwy i polski, zwiększała kompetencje senatu i będących jego członkami magnatów. Senat odtąd miał za zadanie kierowanie państwem, miał zostać najważniejszym organem władzy państwowej.

Monarcha mógł tylko przewodniczyć obradom senatu, te założenia wywołały sprzeciw wśród szlachty. W 1504 roku, odbył się sejm w Piotrkowie, na którym podjęto następujące decyzje; monarcha nie ma prawa zastawiania dóbr koronnych bez wcześniejszej zgody sejmu, oraz zakaz łączenia dwóch dygnitarstw w jednej osobie.

Kolejne decyzje zapadły podczas sejmu radomskiego z 1505 roku ich treść oscylowała wokół słów; "ponieważ ogólne prawa nie jednostki, a całego narodu dotyczą, przeto na tym radomskim sejmie ze wszystkimi królestwa naszego prałatami, senatorami i posłami ziemskimi uznaliśmy za słuszne i rozsądne, że na przyszłość - nic nowego - NIHIL NOVI SUB OMINIUM nie ma być ustanowione przez nas i następców bez wspólnego senatorów i posłów ziemskich przyzwolenia, co by tylko na ściśnienie i obciążenie Rzeczpospolitej, na krzywdę i niewygodę jednostki, na zmianę prawa ogólnego i wolności publicznej wyjść miało ". Decyzje podjęte na tym sejmie uznano jako konstytucję Nihil Novi.

Te postanowienia głosiły głownie tezę, że najważniejsze decyzje będą podejmowali na sejmie; senat i przedstawiciele sejmików. To było równoznaczne z uznaniem kompetencji izby poselskiej z senatem. Konstytucja Nihil Nogi w pełni ukształtowała i zakończyła proces powstawania sejmu, na który składały się trzy stany: król, senat, izba poselska.

Król ponadto wydał polecenie w 1506 roku swemu kanclerzowi Janowi Łaskiemu by opracował zbiór praw publicznych i sądowych, który miał stanowić kodeks prawa w Polsce. Opisał on w szczegółach powstający wówczas parlamentaryzm szlachecki w Rzeczpospolitej zawierał dwie części; w pierwszej były statuty i przywileje, w drugim podstawowe przepisy na prawie niemieckim stosowane w Rzeczpospolitej.

To był podatek wymuszania na monarchach kolejnych ustępstwa dla jednego tylko stanu mającego wpływ na władzę. W 1518 roku wymuszono na królu Zygmuncie Starym by zrzekł się prawa do osądzania konfliktów pomiędzy panami, świeckimi i duchownymi a także ich poddanymi. Był to początek tzw. prywatnych sadów patrymonialnych: spór pomiędzy chłopem a szlachcicem osądzał sam szlachcic. W 1520 r. na mocy statutu toruńsko - bydgoskiego postanowiono, że minimalna wysokość pańszczyzny będzie liczyć 1 dzień w tygodniu. Było to związane z coraz większymi potrzebami na ludzi zdolnych do prac w majątkach szlacheckich.