Na Sejmie Walnym w Mielniku w 1501 roku ustanowiono, że prawo wyboru wspólnego króla zastrzeżone zostało dla możnowładców polskich i litewskich. Władza w państwie przeszła w ręce stanu szlacheckiego, a król przewodził Sejmowi. Na Sejmie w Piotrkowie w 1504 roku uchwalono dwie ustawy skierowane przeciw możnowładcom. Od tej pory król mógł zastawiać dobra koronne tylko za zgodą sejmu, a możnowładcy nie mogli łączyć w jednym ręku dwóch dygnitarstw. W 1505 roku w Radomiu została ustanowiona konstytucja Nihil Novi, na podstawie której król i jego następcy nie mogli wydawać ustaw bez wspólnej zgody senatu i izby poselskiej. Tym samym został zniesiony przywilej mielnicki. W 1562 roku sejm piotrowski uchwalił egzekucję dóbr. Wszystkie dobra królewskie miały być zwrócone państwu. Sejm zakazał starostom egzekwować wyroki sądów biskupich, czyli zniesiono jurysdykcję duchową nad szlachtą. Decyzją sądu lustracyjnego z 1562 roku dokonano lustracji dóbr, powołano wojsko kwarciane, które finansowane było z części dochodów pochodzących z domen królewskich. W 1569 roku na podstawie unii lubelskiej Korona i Wielkie Księstwo Litewskie stanowiły jedno państwo. Oba kraje miały jednego króla, który wybierany był wspólnie przez przedstawicieli obu krajów. Miał on być koronowany w Krakowie. Ustanowiono wspólne sejmy, wspólną monetę i politykę zagraniczną. Polacy i Litwini mogli osiedlać się w obu krajach. Osobne, ale jednakowe były urzędy, skarb oraz wojsko. Na podstawie przywileju koszyckiego z 1374 roku szlachta została zwolniona ze wszystkich podatków na rzecz państwa z wyjątkiem dwóch groszy od łanu chłopskiego. W przywileju czerwińskim z 1422 roku król zapewnił szlachcie nietykalność majątkową bez wyroku sądowego. W przywileju jedlińskim z 1430 roku ustanowiono nietykalność dóbr szlacheckich oraz nietykalność osobistą szlachty bez wyroku sądowego. W przywileju krakowskim z 1433 roku ponowiono postanowienia z Jedlni. Szlachcic nie mógł być uwięziony przed wydaniem wyroku przez sąd ziemski danej ziemi. Przywilejem cerekwicko - nieszawskim z 1454 roku postanowiono, że król nie mógł powoływać pospolitego ruszenia i nakładać nowych podatków bez uzyskania przyzwolenia sejmików ziemskich. Na podstawie statutów piotrowskich z 1496 roku ograniczona została swoboda ruchów chłopa, który nie mógł opuszczać wsi bez zezwolenia swego pana. Ograniczono prawa miast i nadano szlachcie liczne przywileje ekonomiczne. Tylko szlachta mogła posiadać ziemię, zwolniono ją ze wszystkich opłat celnych, a wyższe urzędy mogły być sprawowane tylko przez tą warstwę społeczną. W strukturze administracyjnej zarysował się podział w pełnieniu funkcji państwowych. Polityką zagraniczną i wewnętrzną, dowodzeniem armią, mianowaniem urzędników oraz biskupów, ustawodawstwem i zwoływaniem sejmu zajmował się król. W kompetencjach izby poselskiej było uchwalanie proponowanych podatków. Przedstawiciele senatu wykształconego z dawnej Rady Królewskiej reprezentowali możnowładztwo, zajmowali wysokie stanowiska urzędnicze oraz biskupie i nie pochodzili z wyborów. W kompetencjach sejmu było ustanawianie ustaw i konstytucji, regulowanie liczebności wojska i wysokości podatków. W głosowaniu obowiązywała zasada jednomyślności.
