Obszar nad Jeziorem Aralskim jest obecnie jednym z najbardziej zagrożonych pod względem ekologicznym miejsc na Ziemi. Problemy zaczęły się z początkiem lat 60-tych XX w., kiedy to władza radziecka, chcąc powiększyć obszary uprawy bawełny, nakazała zagospodarowanie pustyń w środkowej Azji. Rozpoczęto budowę systemów irygacyjnych, które były oparte na wodach pochodzących z rzek Syr Daria i Amu Daria. Rzeki te, będące głównymi źródłami zasilania Jeziora Aralskiego, przestały odprowadzać do niego swoje wody, co spowodowało katastrofalne skutki. Najsilniejsze nawadnianie ma miejsce w delcie Amu Darii, położonej na południe od zbiornika. Całkowita powierzchnia obszaru podlegającego nawadnianiu wynosi ok. 28000 km2 . Oprócz bawełny uprawiany jest tam również ryż. Wraz z coraz większym rozwojem systemów irygacyjnych zasilanie jeziora przez rzeki malało i obecnie dopływ wód z nich stanowi zaledwie 1/7 z początkowych 60 km3. Stan ten występuje jednak tylko podczas obfitych opadów, które nie występują tutaj zbyt często.

Jezioro Aralskie jest położone na obszarze Kazachstanu i Uzbekistanu

www.geozeta.pl/artykuly,Azja,259

Morze Aralskie jest słonym jeziorem położonym na obszarze Niziny Turańskiej. Politycznie znajduje się na terytorium dwóch państw, jakimi są Kazachstan i Uzbekistan. Zajmuje ono obecnie powierzchnię 30 tys. km2, a więc drastycznie zmalało w porównaniu z początkiem lat 60-tych XX w., kiedy to zajmowało 69 tys. km2. Pozostałe jego parametry to 428 km długości, 235 km szerokości i 16-68 m głębokości. Desykacja, czyli wysuszanie Jeziora Aralskiego postępuje nadal bardzo intensywnie. Przed rozpoczęciem zagospodarowania obszarów położonych nad zbiornikiem, Jezioro Aralskie było czwartym największym jeziorem świata. Obecnie, w związku z postępującą katastrofą ekologiczną, przesunęło się na 8 miejsce w tym rankingu.

Cmentarzysko statków www.geozeta.pl/artykuly,Azja,259

Wartość zasolenia w jeziorze zmienia się od 10 do 14 ‰. W ostatnich 30 latach, wskutek dużego parowania i spadku dopływu słodkich wód rzecznych, wartość stężenia soli w jeziorze wzrosła dwukrotnie, co okazało się zabójcze dla wielu gatunków ryb. Wzdłuż dawnego brzegu akumuluje się sól powstała wskutek odparowywania wody z jeziora. Zagrożenie dla położonych na pustyni oaz stanowi słony pył nawiewany od jeziora, który przy silnych wiatrach może być roznoszony nawet w promieniu 500 km. Składa się on między innymi z silnie trujących związków chemicznych, które wraz z wodami odprowadzanymi z pół dostają się do zbiornika. Pochodzą one głównie ze sztucznych nawozów i herbicydów, które są stosowane tam w olbrzymich ilościach. Zasolenie pól powoduje spadek ich wydajności i wzrost ilości stosowanych nawozów sztucznych, które jeszcze bardziej pogłębiają kryzys ekologiczny. Na obszarze tym nastąpiły również znaczne zmiany klimatyczne np. temperatury lata i zimy przyjmują bardziej skrajne wartości. Delta Amu Darii była w przeszłości środowiskiem życia licznych gatunków roślin i zwierząt. Zmniejszanie się powierzchni wód i ciągle wzrastające ich zasolenie powodują poważną degradację tego obszaru.

Cofający się brzeg morza pozostawia zaskakujące widoki www.geozeta.pl/artykuly,Azja,259

Na obszarze zagrożenia mieszka 3,3 mln ludzi. Sól jest niebezpieczna dla organizmu człowieka, gdyż jest przyczyną anemii, raka i chorób związanych z układem oddechowym. Innym niebezpiecznym skutkiem jest rodzenie się dużej ilości dzieci, które ważą znacznie ponad normę (ok. 4,5 kilograma). Takie przypadki odnotowano głównie na południu, w uzbeckim mieście Nukus. Badania wykazały również, że mleko matek z zagrożonych regionów na właściwości toksyczne.

Zanikanie portów nad brzegiem morza, w których rozwijał się przemysł rybny, spowodowało utratę miejsc pracy przez ich mieszkańców i ich systematyczne wyludnianie się, doprowadzające do powstania miast-widm. Niektóre z tych byłych portów są już położone w odległości 100 km od brzegu jeziora. Zakład w Mujnak nadal jednak produkuje konserwy rybne, jednakże surowiec pochodzi z oceanu i jest transportowany przez Murmańsk.

Problem związany z Morzem Aralskim był od samego początku lekceważony przez władze radzieckie. Zainteresowano się jedynie koniecznością zlikwidowania wielu rządowych ośrodków wczasowych nad Aralem, gdyż coraz dalej były one położone od brzegu jeziora. Dzisiaj problem ten jest już powszechnie znany i uznawany za wielką katastrofę ekologiczną. Analizując zdjęcia satelitarne szacuje się, że w 2000 roku powierzchnia Jeziora Aralskiego będzie mniejsza o 2/3 w stosunku do pierwotnych rozmiarów. Władze Kazachstanu i Uzbekistanu nie poczuwają się do odpowiedzialności za kryzys hydrologiczny w rejonie Jeziora Aralskiego. Pomocy w ratowaniu tego obszaru oczekują od państw rozwiniętych, dysponujących lepszymi technologami i możliwościami finansowymi. Ratunkiem dla Jeziora Aralskiego ma być 380 mln $, które mają pochodzić z Banku Świtowego i które mają zostać przekazane na ten cel do 2000 roku. Jeśli próby zahamowania dalszej degradacji jeziora się nie powiodą, to przewiduję się, że do 2020 roku może ono ulec całkowitemu zanikowi.