Gdynia, to miasto nadmorskie, cechujące się charakterystycznym położeniem i ciekawym krajobrazem, wykształconym w czwartorzędzie, poprzez działalność glacjalną, fluwialną oraz morską. Szczególne znaczenie w morfologicznym rozwoju tego terenu miało ostatnie zlodowacenie - bałtyckie.

Miasto położone jest na obszarze dwóch mezoregionów - Pobrzeża Kaszubskiego i Pojezierza Kaszubskiego. Ta ciekawa lokalizacja ma swoje odzwierciedlenie w specyficznej fizjonomii ukształtowania terenu miasta. Wpływa ona również na klimat i przyrodę ożywioną obszaru.

Pobrzeże Kaszubskie to jeden z mezoregionów Pobrzeża Gdańskiego. Ma on bardzo ciekawe ukształtowanie terenu - zespół wzniesień (zwanych "kępami") i obniżeń. Kępy mogą osiągać wysokość nawet do kilkudziesięciu metrów. W całości na obszarze Gdyni występują: Kępa Redłowska i Obniżenie Redłowskie, a częściowo: Kępa Oksywska i Pradolina Kaszubska.

Kępa Redłowska osiąga wysokość 60 - 70 m n.p.m. Jej obszar na południowym wschodzie porozcinany jest dolinami. Jednym z najbardziej znanych elementów jest klif po wschodniej stronie Kępy. Poddawany jest on oddziaływaniu zaawansowanych procesów rzeźbotwórczych, związanych głównie z działalnością morza. Większość omawianego obszaru stanowią lasy z ciekawym drzewostanem. Pewna jego część jest zabudowana.

Obniżenie Redłowskie - jest to szerokie, osiągające szerokość do 1330 m (w Orłowie) obniżenie (wysokość ok. 30 - 40 m n.p.m.). Jego dogodne warunki morfologiczne pozwoliły na prawie całkowite zagospodarowanie i zasiedlenie tego obszaru. Niewiele zachowało się z naturalnej przyrody - jedynie tereny wzdłuż Kaczej i Kolibianki, które wpływają do Zatoki Gdańskiej.

Obszar Kępy Oksywskiej wychodzi poza granice Gdyni. Na terenie miasta osiąga on wysokości 40 - 60 m n.p.m. Powierzchnia regionu jest lekko falista. Zbocza wierzchowiny stromo opadają ku Pradolinie Kaszubskiej. Tutaj również występuje klif (głównie martwy). Obszar ten nadaje się do użytkowania rolniczego, w mieście są to głównie ogródki działkowe. Zachodnie zbocza porośnięte są lasem. Południowa część Kępy jest mocno zagospodarowana, głównie na potrzeby mieszkaniowe, jak również wojskowe.

Pradolina Kaszubska w granicach miasta jest obszarem poddanym bardzo silnej antropopresji, która znacznie wpłynęła na przekształcenie pierwotnego krajobrazu i środowiska naturalnego. Kiedyś był to obszar podmokły, zatorfiony, obecnie zajęty jest przez budynki i infrastrukturę portową. Praktycznie środowisko całego obszaru Pradoliny jest przekształcone.

Pojezierze Kaszubskie jest to obszar rozciągający się na południe od Pobrzeża Kaszubskiego. Znane jest ze swoich ciekawych krajobrazów, atrakcyjnych dla rozwoju turystyki. Na tereni Gdyni występują trzy mikroregiony wchodzące w skład pojezierza Kaszubskiego: Wysoczyzna Chwaszczyńska, Wysoczyzna Gdańska i Dolina Kaczej.

Wysoczyzna Chwaszczyńska znajduje się w centrum i na zachodzie miasta. Na obszarze miasta znajduje się jej bardzo mały fragment, dalsza część tego mikroregionu położona jest na południowy - zachód od miasta.

Wysoczyzna Gdańska - znajduje się po południowej stronie miasta. Jest to obszar w dużym stopniu zalesiony, głównie w pasie Mały Kack - Wielki Kack. W ostatnich latach wysoczyzna Gdańska była dość intensywnie zagospodarowywana., miasto rozwijało się w kierunku południowym, co doprowadziło do dużej urbanizacji omawianego obszaru.

Dolina Kaczej odgranicza od siebie Wysoczyznę Chwaszczyńską i Wysoczyznę Gdańską. Wcina się na głębokość kilkanaście do sześćdziesięciu metrów w ich powierzchnię. Dolina jest stosunkowo wąska, jej szerokości wahają się od 100 do 300 metrów. Najszersza jest w pobliżu Rezerwatu Kacze Łęgi, dochodzi tam do 600 metrów. Dolina Kaczej jest to obszar bardzo cenny ze względu na walory ekologiczne, krajobrazowe i przyrodnicze z ciekawymi formacjami leśnymi, łąkowymi i torfowiskowymi.

Na obszarze Gdyni można wyróżnić kilka charakterystycznych typów krajobrazu:

1) typ równinnej wierzchowiny wysoczyzny morenowej (cała wierzchowina Kępy Oksywskiej, większość wierzchowiny Pojezierza kaszubskiego).

Podłoże jest piaszczyste i gliniaste, niewiele występuje obszarów hydrogenicznych - torfowych lub mułowo - torfowych. Reżim wodny jest autochtoniczny, czyli nie zależy od otoczenia. W tym typie zachodzi niewiele procesów rzeźbotwórczych. Teren użytkowany jest głównie rolniczo. Na skutek wyższych wysokości bezwzględnych, wytworzył się tu charakterystyczny mikroklimat, cechujący się niską średnią wartości temperatur, niskimi wartościami temperatury minimalnej, znaczną wilgotnością powietrza, dużymi prędkościami wiatru.

2) typ falistej i pagórkowatej wierzchowiny wysoczyzny morenowej

Środowisko jest tu bardziej urozmaicone, ze względu na zróżnicowanie morfologii terenu. Zaznaczają się liczne procesy rzeźbotwórcze, zwłaszcza spływ powierzchniowy. Użytkowanie ziemi na tym typie krajobrazu jest różne, dość często spotykane są lasy.

Ten typ występuje na południu Gdyni, wcinając się w krawędzie wysoczyzny. Również Kępa Redłowska wchodzi w skład tego typu środowiska.

3) typ strefy krawędziowej wysoczyzny morenowej i zboczy kęp wysoczyznowych

Teren ten przecinają liczne doliny, powstałe na skutek działania procesów erozji. Dzięki temu powstały tu grupy pagórków, o dość dużej wysokości - do 100 metrów i znacznym nachyleniu stoków - do 40o. W strefie krawędziowej zaznaczają się liczne rozcięcia dolinne, z których największe to: Dolina Kaczej i Dolina Cisowianki. Dna dolin pokryte są osadami powstałymi na skutek działania procesów fluwialnych i glacjalnych. Jest to obszar tranzytowy, transportowany jest tu materiał w kierunku Pradoliny Kaszubskiej, Obniżenia Redłowskiego oraz Bałtyku.

4) typ płaskodennych dolin rozcinających strukturę wysoczyznową

Ten typ środowiska reprezentują obszary dna Pradoliny Kaszubskiej oraz Obniżenia Redłowskiego. Są to tereny znacznie przekształcone przez człowieka i zdegradowane. Zanim powstało tu miasto tereny te były podmokłe i bagniste. Hydrogeniczne środowisko zachowało się jedynie w północno - zachodniej części miasta. Podłoże tworzą utwory mułowo - torfowe i torfy. Ze względu na dość blisko powierzchni położone zwierciadło wód gruntowych, teren jest silnie zmeliorowany.

5) typ strefy brzegowej morza z klifami

Ten typ środowiska występuje na Kępie Redłowskiej i Kępie Oksywskiej. Wysokość i dynamika klifu na Kępie Redłowskiej jest dość zróżnicowana, ze względu na podcinanie strefy zboczowej. Na obszarze Kępy Oksywskiej podcinaniu ulega głównie właściwa struktura wysoczyznowa.

Aktywność klifów warunkowana jest przez kilka czynników: dynamikę morza, ukształtowanie brzegów, geologię strefy brzegowej, stosunki wodne strefy brzegowej, roślinność żyjącą na klifie.

Najszybsze tempo cofania ma klif na Cyplu Redłowskim, które wynosiło 1 metr/rok (w latach 60. i 70. XX wieku). Klify, które nie odznaczają się już dynamiką, nazywane są klifami martwymi. Najczęściej zarastają one lasem, wśród których dominującym gatunkiem jest buk.

Ochrona przyrody

Gdynia jest tak interesującym miejscem pod względem różnorodności środowiska, że niezbędna jest jego ochrona. Bardzo ważne jest zachowanie rozmaitości gatunkowej fauny i flory, a także form krajobrazu. Niezbędne jest dbanie o zachowanie ciągłości życia gatunków i ekosystemów. Na obszarach, gdzie jest to wykonalne, należy przywracać przyrodę do jej naturalnego stanu. Trzeba również dbać o świadomość ekologiczną społeczeństwa i już od najmłodszych lat wzbudzać w dzieciach wrażliwość na przyrodę.

Obecnie, na obszarze miasta istnieją trzy rezerwaty przyrody, część Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, 36 pomników przyrody. Niektóre gatunki objęte są ochroną. W planach jest utworzenie kolejnych rezerwatów, a także użytków ekologicznych i stanowisk dokumentacyjnych przyrody.

Do gdyńskich rezerwatów przyrody nalezą:

Rezerwat przyrody Kępa Redłowska

Należy on do najstarszych rezerwatów w kraju. Należy on do rezerwatów krajobrazowych i podlega ochronie częściowej. Jego powierzchnia wynosi 120 hektarów.

Rezerwat ten powstał, aby chronić naturalne elementy nadmorskiego krajobrazu, jak również seminaturalne i zbliżone do naturalnych zbiorowiska leśne, takich jak żyzna buczyn niżowa, acydofilny las bukowo - dębowy. Jego głównym walorem jest klif, który jest objęty oddziaływaniem procesów abrazji. Ochrona gatunkową objęty jest tu jarząb szwedzki, wpisany do Czerwonej Księgi gatunków zagrożonych wyginięciem w Polsce.

Całą morską granice rezerwatu stanowi klif. Na dwóch odcinkach jest on aktywny - w części północnej - to klif gdyński a w części południowej - klif orłowski. Na skutek działań procesów niszczących morza - abrazji, klif ulega cofaniu się. Najbardziej znaną tego typu formą jest klif Cyplu Redłowskiego, pozostałe odcinki granicy lądu z morzem mają charakter klifu martwego.

Rezerwat cechuje się dużą różnorodnością flory. Jednak na skutek bliskości miasta, zostały one znacznie przekształcone. Występuje tu 390 gatunków, z czego 17 znajduje się pod ochroną. Specyficznym zbiorowiskiem tego rezerwatu są zarośla rokitnika.

Rezerwat przyrody "Cisowa"

Założono go w 1983 roku. Jest to rezerwat częściowy, jego zadaniem jest ochrona zbiorowisk leśnych. Zajmuje on powierzchnię 24,76 hektarów. Głównej ochronie podlega tu buczyna pomorska i łęg jesionowo - olszowy, a także rzadkie stanowiska roślinne. Na obszarze rezerwatu znajduje się Dolina Cisówki, która w jego obrębie całkowicie pokryta jest lasem. Najczęściej spotykanym w nim gatunkiem jest olsza czarna. Spotyka się tu także jesion wyniosły i nieliczne inne gatunki drzew. Wśród 12 rzadko występujących gatunków w tym regionie aż cztery to gatunki górskie.

Rezerwat przyrody "Kacze Łęgi"

Utworzono go w 1983 roku. Jego powierzchnia wynosi prawie 9 hektarów. Ma on charakter leśny. Został on umiejscowiony w Dolinie Kaczej. Chroni się tu głównie stary łęg wiązowy. Tego typu zbiorowisko jest dzisiaj już bardzo rzadkie. Głównymi gatunkami drzew są tu olsza czarna i jesion wyniosły. Ciekawe na tym obszarze jest występowanie świerku zwyczajnego. Bardzo interesującym zjawiskiem jest występowanie tu gatunków górskich. Rosną tu około 154 gatunki naczyniowe, dwa z nich podlegają ochronie prawnej.

Rezerwat przyrody "Swelinia" - w planowaniu

Ma on obejmować część zlewni Swelinii, o powierzchni 15,71 hektarów. Ciek ten na pewnym odcinku jest granicą pomiędzy Gdynią a Sopotem. Na obszarze tym rosną unikatowe zbiorowiska lęgowe oraz wilgotne łąki, a także stanowiska rzadkiej roślinności. Łąki obejmują 15% całego planowanego obszaru. Rosną tu 204 gatunki roślin naczyniowych, 12 z nich podlega ochronie prawnej, a 7 jest w tym regionie uważanych za rzadkie. Ciekawym gatunkiem jest bluszcz Hedera helix

Rezerwat przyrody przy Kępie Redłowskiej - planowany

Ma on wejść w skład Systemu Obszarów Chronionych Morza Bałtyckiego, które mają chronić biologiczne zasoby Bałtyku. Przewidywana powierzchnia rezerwatu ma wynieść 482 hektary strefy przybrzeżnej, w okolicy Kępy Redłowskiej.

Zasoby gatunkowe Zatoki Gdańskiej na obszarze planowanego rezerwatu są bardzo bogate i interesujące. Występują tu makroglony, zielenice, krasnorosty. Tylko tutaj występuje morszczyn pęcherzykowaty. Można spotkać tu także łąki morskich traw.

Ze zwierząt żyją tu małże i skorupiaki, a także ryby - węgorz, okoń, węgorzyca. Zimują tu również ptaki - kaczki, łyski i łabędzie, a czasami również kormorany.

Trójmiejski Park Krajobrazowy

Powstał w 1979 roku. Zajmuje powierzchnię 20 312 hektarów. Obejmuje tereny Pojezierza Kaszubskiego od Gdańska do Wejcherowa. Charakterystyczna dla tych obszarów jest urozmaicona rzeźba, oraz duża powierzchnia lasów. Ze względu na te cechy, obszar ten należy do rzadkich w skali europejskiej. Występują tu gatunki górskie oraz pozostałości plejstocenu. Bardzo duża jest tu liczba gatunków chronionych. Jeziora lobeliowe - Płasznik i Wygoda są najcenniejszymi obiektami florystycznymi. Żyje tu wiele gatunków zwierząt, np. 150 gatunków ptaków. Na obszarze tego parku krajobrazowego znajdują się Rezerwat Cisowa i Rezerwat Kacze Łęgi oraz pomniki przyrody. Wiele gatunków objętych jest ochroną prawną.

Pomniki przyrody

Na obszarze Gdyni znajduje się 36 tych form ochrony przyrody, z czego 33 to drzewa, dwa głazy narzutowe i jedno pnącze.

Bardzo cenne ze względów przyrodniczych są wszystkie lasy, charakterystyczne środowiska klifów, tereny podmokłe wraz z torfowiskami, strefy korytarzy ekologicznych, wybrane obszary zieleni miejskiej, a także najcenniejsze zespoły ogrodów i parków, wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku.

Zespoły zabytkowej zieleni wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdańsku to:

  • Kamienna Góra (obszar tzw. Kamiennej Góry)
  • Pensjonat "Belweder" (ul. Korzeniowskiego 9, Kamienna Góra)
  • "Stary Dwór" (ul. Korzeniowskiego 12, Kamienna Góra)
  • Kolibki (zespół dworsko- parkowy przy al. Zwycięstwa 291, Kamienna
  • Góra)
  • Park przy Folwarcznej (ul. Folwarczna 2, Mały Kack)
  • Ogród przy Banku Gdańskim ( ul.3 maja, róg ul. 10 Lutego, Śródmieście)
  • Willa z ogrodem tarasowym (ul. Sienkiewicza 37, Kamienna Góra)
  • Zieleniec przy kościele NMP (ul. Świętojańska, róg ul. Armii Krajowej

Tereny zieleni miejskiej w Gdyni są raczej trudno dostępne, często znajdują się one wśród terenów zabudowanych. Ze względu na liczne wartości aerosanitarne, akustyczne i estetyczno- krajobrazowe, muszą być one zachowane. Najciekawsze z nich to: tereny zielone przy Skwerze Kościuszki, Aleja Bukowa wzdłuż al. Marszałka Piłsudskiego, aleje- lipowo- klonowa przy ul. Miodowej i kasztanowa przy ul. Kasztanowej w Orłowie.

Warunki klimatyczne na obszarze Gdyni

Warunki termiczne

Najcieplejszymi miesiącami w mieście są lipiec i sierpień, kiedy średnie temperatury wynoszą 17,4 oC, najchłodniejszym natomiast - luty, którego średnie temperatury wynoszą -1,3oC. Ze względu na oddziaływanie morza, jesień jest zazwyczaj ciepła, a wiosna - dość chłodna. Średnie temperatury wiosenne wynoszą niecałe 6oC, podczas gdy jesienne są o ponad 3,5 stopnie wyższe.

Zachmurzenie

Okres od listopada do lutego jest najbardziej zachmurzony. Wartości zachmurzenia wynoszą 8 w dziesięciostopniowej skali. Wartości około 6 następują w maju i czerwcu. Podczas półrocza chłodnego, największe zachmurzenie notowane jest rano, a najniższe wieczorem, natomiast w czasie półrocza ciepłego - największe zachmurzenie przypada na południe, gdyż wtedy najczęściej powstają chmury konwekcyjne.

Opady

Miasto znajduje się w cieniu opadowym Pojezierza Pomorskiego. Dlatego średnie roczne sumy opadów nie są większe niż 570 mm. Najwięcej opadów notowane jest w lipcu i sierpniu, najmniej w marcu.

Wiatr

Jak na obszarze całej Polski, głównie wieją tu wiatry z kierunków zachodnich (stanowią 50% wszystkich), kierunek wiatru potęguje jeszcze kierunek Pradoliny Kaszubskiej i układ ulic w Gdyni.

Na skutek ciekawego położenie nad Zatoką Gdańską, środowisko klimatyczne Gdyni jest tak specyficzne i interesujące. Klimat nie różni się wiele od klimatu innych obszarów nadmorskich, może czasami być zakłócony przez warunki termiczne Zatoki. Fakt, że Gdynia leży między zatoką a wysoczyzną, przyczynił się do ciekawych warunków insolacyjnych. Często tworzą się tu chmury orograficzne. Specyficzne położenie miasta wpływa również na mniejsze opady. Kierunki wiatru układają się podobnie jak na całym wybrzeżu i terenie Polski.

Charakterystyczną formą oddziaływania morza jest bryza - o stosunkowo małym zasięgu, ze względu na znaczną zabudowę obszaru miejskiego. Ze względu na różnicę w morfologii obszaru, a także miejską zabudowę, warunki mikroklimatyczne na nawet bliskich sobie terenach mogą się różnić.