ochrona środowiska geograficznego

ochrona wszystkich elementów powłoki ziemskiej, której celem jest zachowanie lub przywrócenie równowagi naturalnej, koniecznej do zapewnienia obecnym i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia, tj. takich, w których dopełnia się prawo człowieka do czystego powietrza, czystej wody, egzystencji w odpowiedniej dla danej strefy klimatycznej szacie roślinnej czy nieskażonej gleby. Polega ona na traktowaniu środowiska geograficznego jako nieodnawialnego dobra ludzkości, przy zastosowaniu odpowiednich technologii ochronnych (np. oczyszczalnie ścieków, filtry, zamknięte obiegi wody wykorzystywanej w przemyśle) oraz prawnych (parki narodowe, pomniki przyrody, międzynarodowe umowy o ochronie mórz, lasów, zasobów wód podziemnych itp.).

Ogromna degradacja środowiska naturalnego w XIX i XX wieku spowodowała konieczność działań mających na celu jego ochronę. Momentem zwrotnym w sposobie myślenia o środowisku był Raport Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta z 26 maja 1969 roku. U Thant przedstawił w nim stan zagrożenia środowiska naturalnego i potrzebę ochrony wszelkich zasobów naturalnych Ziemi. Ponieważ zanieczyszczenia nie znają granic, dla ratowania środowiska niezbędne jest współdziałanie wszystkich państw.

W 1972 roku utworzono agendę ONZ do spraw ochrony środowiska. Jest to Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych - UNEP. Zajmuje się on koordynacją działań na rzecz ochrony środowiska w skali światowej. Współpracuje z nim wiele wyspecjalizowanych organizacji o zasięgu światowym. Są to między innymi:

• Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i jej Zasobów IUCN. Organizacja ta powstała w 1948 roku. Zajmuje się ochroną zagrożonych gatunków zwierząt i roślin, ochroną krajobrazu, prawnymi i administracyjnymi zagadnieniami ochrony środowiska oraz edukacją środowiskową. Organizacja publikuje "Czerwoną Księgę" gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem;
• Światowy Fundusz na Rzecz Środowiska Naturalnego WWF - istnieje od 1961 roku. Ma na celu ochronę środowiska i procesów ekologicznych, w szczególności w lasach, rzekach, jeziorach i oceanach;
• Światowa Organizacja Zdrowia WHO - zajmuje się m.in. zagadnieniem zdrowia ludzi na tle zmian w środowisku;
• Organizacja do spraw Wyżywienia i Rolnictwa FAO;
• Organizacja do spraw Oświaty, Nauki i Kultury Narodów Zjednoczonych UNESCO - finansuje programy badawcze dotyczące środowiska i jego ochrony.

W 1982 roku, na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ uchwalona została "Światowa Karta Przyrody". Określa ona prawa i obowiązki człowieka gospodarującego w środowisku. Ustalono w niej, że ludzie powinni:

• szanować życie w każdej formie, a wartość żywych organizmów jest niezależna od ich użyteczności dla człowieka;
• mieć świadomość, że nadmierne wykorzystywanie zasobów naturalnych prowadzi do upadku struktur ekonomicznych, społecznych i politycznych;
• mieć świadomość, że wyścig w poszukiwaniu nowych, szczególnie cennych zasobów naturalnych jest źródłem konfliktów międzynarodowych.

W myśl Światowej Karty Przyrody ludzie powinni w swoim postępowaniu kierować się następującymi zasadami:

• poszanowania przyrody i niepodejmowania działań pogarszających stan środowiska naturalnego;
• utrzymywania populacji zwierząt i roślin na poziomie, który nie zagrażałby ich wyginięciem;
• szczególnej ochrony unikalnych ekosystemów morskich i lądowych;
• zachowania siedlisk gatunków zagrożonych wyginięciem;
• utrzymania jak najlepszego wykorzystania zasobów naturalnych już użytkowanych przez człowieka.

W 1992 roku w Rio de Janeiro odbyła się konferencja "Środowisko i Rozwój". Przyjęto na niej program działania pod nazwą Agenda 21. Określa on warunki wprowadzenia nowego ładu społeczno-gospodarczego, który dałby początek tzw. erze ekologicznej. Program zawiera 12 zasad:

1. Uznanie, że głównym celem życia jest rozwój psychiczny człowieka.
2. Określenie przez człowieka swojego górnego, nieprzekraczalnego poziomu zaspokajania potrzeb materialnych.
3. Przyjęcie zasady, że przeciętna rodzina powinna mieć dwoje dzieci.
4. Akceptacja koncepcji zrównoważonego rozwoju.
5. Ochrona głównych ekosystemów Ziemi.
6. Zdobycie wiedzy potrzebnej do właściwej gospodarki zasobami naturalnymi.
7. Wspieranie otwartego systemu ekonomicznego.
8. Sprawiedliwy handel.
9. Pomoc krajów uprzemysłowionych na rzecz państw rozwijających się.
10. Tworzenie narodowych form polityki proekologicznej.
11. Poszanowanie praw i rozwijanie aktywności obywateli.
12. Tworzenie nowych organizacji struktur proekologicznych.

Niektóre z tych zasad są dyskusyjne, dlatego nie zostały one jeszcze przyjęte i niewątpliwie będą jeszcze wielokrotnie zmieniane.