Pierścienice mają charakterystyczną budowę ciała. Mają one zazwyczaj długie ciało symetrycznie dwuboczne. Jak sama nazwa mówi, ich ciało składa się z pierścieni - są to identyczne segmenty, zawierające wszystkie narządy. Pomiędzy nimi znajdują się septy - czyli przegrody. Taki układ ciała nazywamy metamerycznym. Wewnątrz każdego członu znajduje się celoma, czyli wtórna jama ciała. Jej wnętrze pokrywa nabłonek zbudowany z mezodermy. Jama ta znajduje się pomiędzy warstwą mięśniową a rurą układu pokarmowego. Z kolei w środku jamy znajduje się specjalna płynna substancja, której głównym zadaniem jest utrzymanie odpowiednich kształtów ciała (dzięki ciśnieniu osmotycznemu) oraz wymiana gazowa oraz pokarmowa. Ponadto u wieloszczetów występują wypustki po bokach ciała - parapodia. Są on potrzebne do poruszania się oraz zwiększają powierzchnię oddechową (dzięki dużej ilości naczyń krwionośnych) - u części gatunków wodnych takie parapodia przekształcają się w zewnętrzne skrzela.
U pierścienic występuje układ krążenia typu zamkniętego - oznacza to, że krew nie wylewa się poza naczynia w żadnym miejscu, a płynie przez cały czas naczyniami. Pierścienice mają dwa główne naczynia - brzuszne i grzbietowe - leżące pod lub nad przewodem pokarmowym. Ponadto są one połączone w każdym członie naczyniami okrężnymi. Z przodu ciała natomiast występują specjalne naczynia tętniące, które łączą dwa główne naczynia. naczynia tętniące mają za zadanie tłoczenie krwi do naczynia brzusznego - zadanie podobne do serca u ssaków. Naczyniem brzusznym krew płynie do wszystkich tkanek i organów organizmu, natomiast wraca ona naczyniem grzbietowym. Pasożyty oraz niewielkie pierścienice nie posiadają w ogóle układu krążenia. Krew posiada barwniki.
Układ pokarmowy podzielony jest na kilka odcinków - jelita przednie, środkowe oraz tylne. Jama gębowa, gardziel oraz przełyk tworzą jelito przednie. W gardzieli mogą występować zęby lub szczęki zbudowane z chityny - obie struktury pozwalają na walkę i obronę. Do drapieżnictwa przystosowany jest cały odcinek głowowy, na którym umieszczone są ważne narządy zmysłowe, np. oczy.
Układ nerwowy ma budowę segmentaryczną. Składa się z dwóch zwojów nad- i dwóch podprzełykowych, które razem budują tzw. pierścień okołoprzełykowy. Zwoje podprzełykowe są początkiem dla dwóch pni nerwowych biegnących do tyłu ciała, łączących się za pomocą specjalnych spoideł. Ponadto w każdym członie znajdują się dodatkowo po dwa zwoje - segmentalne, które mają za zadanie koordynowanie kurczenia się warstwy mięśniowej danego metameru.
Układ wydalniczy zbudowany jest na bazie metanefrydiów. Każde nefrydium składa się z lejka z rzęskami, który otwiera się do celomy danego metameru i z kanalika wyprowadzającego, który uchodzi na zewnątrz ciała przez otwór w następnym członie. Produkty przemiany materii mogą być usuwane w dwojaki sposób - za pomocą rzęsek lub poprzez prądy powodowane kurczeniem się warstwy mięśniowej. Nefrydia odgrywają także ważną rolę w regulowaniu i utrzymaniu właściwego ciśnienia osmotycznego w organizmie.
Układ rozrodczy jest zbudowany w sposób bardzo złożony. Rozmnażanie jest płciowe. Wśród pierścienic występują zarówno gatunki hermafrodytyczne, jak i rozdzielnopłciowe. Rozwój także zależy od gatunku - jest albo prosty, albo złożony. W tym drugim przypadku jest stadium larwalne - trochofora, która może się swobodnie poruszać w toni wodnej.
Pierścienice dzielimy na trzy gromady:
PIJAWKI
Pijawki mają ciało zachowujące metamerię w budowie - składa się z części - somitów (pierścieni). Charakteryzują się spłaszczeniem brzusznym oraz posiadaniem 34 członów wewnętrznych. Na końcach ciała pijawki posiadają przyssawki, które służą im do lokomocji oraz do przytwierdzania się do ciała swojego gospodarza celem pobrania pokarmu. Budowa przyssawek jest podobna do całego ciała - składają się ze zrośniętych członów. Całe ciało pokrywa oskórek oraz nabłonek z licznymi gruczołami śluzowymi. Pod nimi leżą warstwy mięśniowe - okrężna, ukośna i podłużna. Jama wtórna ciała uległa znacznej redukcji, aby dać miejsce większej ilości mięśni - ma postać niewielkich zatok.
Układ pokarmowy zaczyna się otworem gębowym z przyssawką. Ponadto występują tu szczęki - do nacinania powłok ciała żywiciela oraz silne mięśnie - ułatwiające przyczepianie się. Następnie znajduje się gardziel oraz przełyk - posiadają one specjalne gruczoły, które produkują substancję przeciwkrzepliwą - hirudynę. Przełyk w pewnym miejscu przekształca się w wole, w którym gromadzona jest krew. Ma ono postać kilkunastu kieszeni z zatokami. Żołądek odpowiada za częściowe trawienie pokarmu. W jelitach natomiast następuje dalsze trawienie i absorpcja składników pokarmowych. Na końcu przewodu pokarmowego znajduje się otwór odbytowy.
Pijawki posiadają układ krążenia typu otwartego. Składa się on z licznych naczyń oraz zatok. Występują tu takie zatoki jak: brzuszna, grzbietowa oraz poprzeczne. Natomiast naczynia krwionośne są: pulsujące, faliste - co powoduje przesuwanie się krwi w odpowiednim kierunku. Krew zawiera barwnik, służący do transportu tlenu - hemoglobinę. Wymiana gazowa następuje przez skórę - w naczyniach włosowatych dochodzi do łączenia się tlenu z krwią.
W układzie wydalniczym występuje 17 parzystych metanefrydiów. Każde z nich składa się z nefrostomu (lejka z rzęskami) oraz nefrydium (kanalika wyprowadzającego). W kanaliku następuje absorpcja soli mineralnych, co zmienia ciśnienie osmotyczne płynu. Zadaniem metanefrydiów jest filtrowanie i absorbowanie. Nefrydia mają swe ujścia w pęcherzu moczowym.
Układ nerwowy złożony jest z pierścienia okołoprzełykowego oraz łańcucha po brzusznej stronie ciała. Na pierścień składają się po 2 zwoje nad- oraz podprzełykowe. Pijawki posiadają prymitywne narządy zmysłowe w postaci chemo-, termo- i fotoreceptorów oraz narządów czuciowych.
Układ rozrodczy zawiera narządy obu płci, gdyż pijawki są hermafrodytami. Do zapłodnienia musi dojść krzyżowo. Narządy żeńskie w postaci parzystych jajników znajdują się w jedenastym członie ciała. Ich jajowody łączą się w jeden przewód i uchodzą do pochwy. Natomiast dziewięć parzystych jąder zajmuje człony od dwunastego do dwudziestego. Z nich wychodzą przewody zmieniające się w nasieniowody a następnie łączące się w kanał i gruczoł przyprątny. Kończy się on prąciem znajdującym się w dziesiątym członie ciał.
WIELOSZCZETY
Do nich należą w większości organizmy zamieszkujące morza. Ich ciało składa się z członów, a ponadto część głowowa jest dość wyraźnie wyodrębniona. Zbudowana jest ona z kilku zrośniętych członów. Na głowie mieszczą się wszystkie istotne narządy oraz ośrodki nerwowe. Znajduje się tu cały aparat gębowy. Występują tu także różnego typu wypustki, np. czułki czy głaszczki.
Układ krążenia jest dobrze wykształcony, a niektóre gatunki posiadaj we krwi barwniki służące do transportowania tlenu. Ilość członów zależy od gatunki i może się wahać pomiędzy 5 a 800. W budowie metamerów występuje homonomia (podobieństwo członów pod względem funkcji i struktur), poza głową i końcem ciała. Ponadto po bokach ciała występują parapodia służące do poruszania się, a niekiedy z parapodiów powstają skrzela zewnętrzne, posiadające ogromną sieć naczyń włosowatych. Dzięki temu mogą pełnić wtedy rolę przy wymianie gazowej.
W układzie pokarmowym, poza standardowymi narządami występuje gardziel, która może się wysuwać poza obręb jamy gębowej, celem pobrania pokarmu. W układzie wydalniczym natomiast tak, jak u innych pierścienic występują metanefrydia.
Budowa układu rozrodczego jest dość prosta. Wieloszczety są rozdzielnopłciowe, a w rozwoju obecna jest larwa zwana trochoforą.
SKĄPOSZCZETY
Są organizmami głównie roślinożernymi oraz żywiącymi się martwymi szczątkami organicznymi. Lądowym skąposzczetem jest na przykład dżdżownica ziemna. Ciało ma kolor beżoworóżowy i jest wydłużone. Zbudowane jest z homonomicznych członów, a odcinek głowowy jest słabo wykształcony (zbudowany z dwóch członów). Po bokach ciała znajdują się szczecinki, które służą do przyczepiania się oraz poruszania. Slużą także jako narządy czuciowe. Na kilku środkowych członach znajduje się siodełko, które produkuje specjalną substancję będącą budulcem do kokonu. Całe ciało pokrywa nabłonek zbudowany z jednej warstwy komórek oraz znajdujący się na nim oskórek. Pod nimi występują warstwy mięśniowe - podłużne i okrężne. Skóra posiada także gruczoły śluzowe, które wydzielają substancję, która chroni organizm przed wnikaniem różnych drobnoustrojów, a także zapobiega tarciu podczas poruszania się.
Układ pokarmowy zbudowany podobnie do większości pierścienic. Występuje w nim oczywiście wole, służące do magazynowania pokarmu. W przełyku znajdują się także ujścia gruczołów wapiennych. Żołądek z kolei jest od środka pokryty kutikulą. Następuje tutaj rozdrabnianie pokarmu. Natomiast w jelitach dochodzi do trawienia oraz absorpcji składników pokarmowych.
Dżdżownice nie posiadają żadnych konkretnych narządów oddechowych. Do wymiany gazowej dochodzi poprzez skórę całego ciała. Tlen dostaje się do naczyń włosowatych i tam dochodzi do łączenia się z barwnikami i transportu po całym organizmie.
Układ krążenia jest typu zamkniętego, więc krew płynie tylko w naczyniach, a nie wylewa się do jam ciała. Krew posiada barwniki nadające jej kolor czerwony. Jej rola jest podobna do roli krwi kręgowców - transportuje tlen i dwutlenek węgla oraz składniki odżywcze. Podobnie jak u innych pierścienic, również tu nefrydia mają charakter metameryczny.
Układ nerwowy ma postać drabinki i wygląda podobnie jak u innych pierścienic. Natomiast narządy zmysłowe są słabo wykształcone, ze względu na środowisko życia dżdżownicy. Występują tu jedynie chemo-, foto- i mechanoreceptory, pozwalające odbierać bodźce chemiczne, świetlne oraz czuciowe.
Układ rozrodczy jest dość złożony, podobnie jak u innych organizmów hermafrodytycznych. Do zapłodnienia dochodzi w sposób krzyżowy. Oznacza to, że konieczna jest do tego kopulacja dwóch osobników, które wymieniają między sobą komórki rozrodcze męski. Rozwój następuje bez stadium larwalnego. Dżdżownice budują kokony, z których wydostają się młode osobniki zdolne do samodzielnego życia.
SKORUPIAKI
Innym typem bezkręgowców są skorupiaki. Należą one do stawonogów, czyli największej grupy zwierząt na kuli ziemskiej. Stawonogi dzielą się na: trylobity, staroraki, skorupiaki, pajęczaki, owady oraz wije. Charakteryzują się one symetrią dwuboczną ciała (podobnie jak pierścienice). Ich ciało można podzielić na części - głowotułów oraz odwłok (skorupiaki i pajęczaki) lub głowa, tułów oraz odwłok (owady), lub głowa oraz tułów (wije). Najważniejszą cechą wyróżniającą stawonogi od innych bezkręgowców jest posiadanie odnóży, których części (zbudowane z członów) są ze sobą złączone za pomocą stawów. Ponadto posiadają one specjalny pancerz zbudowany z chityny - jest on na tyle mocny i sztywny, że stanowi jakby szkielet zewnętrzny. Poruszanie się ułatwia także dobrze rozwinięta tkanka mięśniowa (poprzecznie prążkowana).
Układ nerwowy przypomina nieco budową układ u pierścienic. Ma on postać drabinki lub łańcucha brzusznego. Niekiedy jednak zbudowany jest jedynie z dwóch zwojów złączonych przy pomocy pni nerwowych,. Jeśli chodzi o narządy zmysłowe, to stawonogi posiadają je całkiem dobrze wykształcone, szczególnie węchu i wzroku.
Układ krążenia jest typu otwartego, czyli w niektórych miejscach krew wylewa się do jamy ciała. Występuje w nim serce umiejscowione w części grzbietowej ciała. Układ wydalniczy jest prostszy niż u pierścienic - stanowią go cewki Malpighiego lub specjalne gruczoły - szczękowe, czułkowe lub biodrowe. Gruczoły takie są podobne do metanefrydiów.
Układ oddechowy może być wykształcony na kilka sposobów. W najprostszym przypadku nie występują żadne narządy, a wymiana gazowa zachodzi poprzez wszystkie powłoki ciała. U gatunków wodnych występują skrzela lub skrzelotchawki. Natomiast u gatunków lądowych mogą występować płucotchawki lub tchawki.
Stawonogi są zazwyczaj rozdzielnopłciowe, a rozwój może zachodzić z przeobrażeniem lub bez. Stawonogi są grupą, w której wiele gatunków przystosowało się nawet do trudnych warunków środowiska, stąd można je obecnie spotkać dosłownie wszędzie. Pierwsze stawonogi, których szczątki zostały odnalezione, żyły w kambrze. Wg naukowców ich przodkami były pierścienice.
SKORUPIAKI (Crustacea)
Skorupiaki są zwierzętami, których ciało składa się z metamerów. Tworzą one takie struktury jak głowa, tułów (u niektórych połączony z głową = głowotułów) oraz odwłok. Całość pokrywa twardy oskórek zawierający sole wapnia. Taki pancerz może być w formie jednolitej lub w postaci dwóch klap. Na każdym członie występują dwa odnóża. Jednak na niektórych częściach ciała - tułów, mogą ulec redukcji lub zostać przekształcone w różne narządy - np. oczy, czułki, szczęki czy narządy kopulacyjne. Jednak generalnie służą one do lokomocji - chodzenia lub pływania.
Skorupiaki prowadzące życie w środowisku wodnym posiadają skrzela. Natomiast te lądowe mają tchawki. Jednak występuje wiele gatunków bez narządów oddechowych, u których wymiana gazowa zachodzi poprzez powłoki ciała.
U skorupiaków zachodzi rozwój z przeobrażeniem, z larwą zwaną pływikiem. Występuje tutaj rozdzielnopłciowość oraz często także dymorfizm płciowy.
