Budowa gadów

  • Wyróżnia się następujące części ciała: głowę, szyję tułów i ogon.
  • Plan budowy wolnych kończyn lokomocyjnych (dwie pary) podobny do planu budowy kończyn u płazów (spotyka się tu też wyjątki: węże pozbawione nóg, pterozaury
  • ze skrzydłami).
  • Kościec i mięśnie wzmocnione.
  • Częściowe podciągnięcie kończyn pod ciało - zmienione ustawienie kończyn względem tułowia; żółwie nadal mają kończyny rozszerzone na boki; przednie kończyny gatunków wodnych przekształciły się w płetwy.

Pokrycie ciała gadów

  • Ciało pokryte płytkowymi, dachówkowo zachodzącymi tworami (łuskami, tarczami) pochodzącymi z rogowaciejącego nabłonka wielowarstwowego.
  • Wolna część łuski pochodzi z naskórka, część zanurzona - z tkanki łącznej.
  • Jaskrawe ubarwienie ciała u wielu gatunków.
  • Na powłokach ciała brak gruczołów (w minimalnych ilościach czasem występują gruczoły zapachowe lub jadowe).
  • Gady mogą przebywać w środowisku hipertonicznym.

Szkielet gadów

a. Szkielet osiowy

  • 6 - 7 kości buduje żuchwę.
  • Staw żuchwowy utworzony jest pomiędzy kością stawową żuchwy a kością kwadratową mózgoczaszki.
  • Uzębienie jest homodontyczne (niektóre gady, np. żółwie nie posiadają zębów, zastąpione są one rogowymi pokrywami formującymi dziób).
  • U gadów kopalnych jeden kłykieć potyliczny łączy czaszkę z kręgosłupem.
  • Gady posiadają 5 rodzajów kręgów: szyjne, piersiowe, lędźwiowe, krzyżowe
  • i ogonowe.
  • W odcinku szyjnym kręgosłupa (7 par kręgów) połączenie kręgu pierwszego - dźwigacza z kręgiem drugim - obrotnikiem umożliwia obrót głowy; związane jest
  • to ze zrośnięciem trzonów tych dwóch kręgów i utworzeniem tzw. wyrostka zębowego (ząb obrotnika).
  • Kręgi piersiowe mają specjalne powierzchnie stawowe do przyczepu żeber, które
  • z przodu łączą się z mostkiem i tworzą klatkę piersiową.
  • Kręgi lędźwiowe również mają powierzchnie stawowe do przyczepu żeber, jednak
  • u żebra są krótsze i nie tworzą połączeń z mostkiem.
  • 2 kręgi krzyżowe są zrośnięte i tworzą kość krzyżową, żebra są tu silnie skrócone
  • i zlewają się kością miedniczną.
  • Kręgi ogonowe oddzielone są warstewkami tkanki łącznej, zwierzę chroni się w ten sposób w sytuacji zagrożenia, dochodzi do silnego skurczu mięśni i oderwania ogona - autotomii.
  • Kręgi u pierwszych gadów były dwuwklęsłe.
  • Kręgi u gadów współczesnych są przodowklęsłe, wytworzyły się stawy jamowe.
  • Kręgi szyjne u żółwi są tyłowklęsłe.

b. Szkielet pasów i kończyn

      • Dwunożność, kończyny tylne podciągnięte pod ciało, wykształciła się kość skokowa, kości pasa miednicowego rozrosły się, wzmocniło to staw biodrowy i miednicę.
      • Umiejętność lotu u niektórych gadów kopalnych, powierzchnię lotną tworzy fałd skórny rozpięty pomiędzy tułowiem a IV-tym palcem.

Układ mięśniowy

  • Zwiększona masa mięśniowa.
  • Większa liczba włókien mięśniowych.
  • Mięśnie oddechowe umożliwiające zwiększanie i zmniejszanie objętości klatki piersiowej.

Układ oddechowy

  • Większa powierzchnia wymiany gazowej (komory pęcherzykowate w płucach).
  • Usprawniona mechanika wentylacji płuc (rytmika ruchów klatki piersiowej).
  • Umiejętność wydawania dźwięków u gekonów i krokodyli dzięki silnym mięśniom krtani.
  • U waranów tchawica rozgałęzia się na oskrzela doprowadzające powietrze do płuc.

Układ krążenia

  • Dwuprzedsionkowe i dwukomorowe serce, niepełna przegroda między komorami.
  • Zredukowana zatoka żylna.
  • Krwinki o mniejszych rozmiarach.

Układ wydalniczy i rozrodczy

  • Dwie nerki o fasolowatym kształcie.
  • Nerki wytwarzają mocz, który dalej uchodzi do uformowanego przez uchyłek kloaki wtórnego moczowodu.
  • Żółwie i jaszczurki posiadają pęcherz moczowy powstały z rozszerzonego końcowego odcinka moczowodu.
  • Krew przefiltrowywana przez kłębuszki naczyniowe nefronów.
  • Woda jest silnie resorbowana przez ścianę kloaki.
  • Produktem przemiany materii jest kwas moczowy.
  • Wewnętrzny typ zapłodnienia.
  • Prącie schowane w kloace, wysuwane jedynie w czasie kopulacji.
  • Jaja duże, otoczone skórzastą osłonką (czasem z domieszką węglanu wapnia).
  • Polilecytalne jaja (duża ilość żółtka), brak larwy.
  • Wykształcenie błon płodowych - owodni, omoczni i kosmówki.
  • Mała ilość gatunków żyworodnych (np. żmija zygzakowata i jaszczurka żyworódka).

Układ pokarmowy, odżywianie

  • Większość gatunków mięsożerna.

Układ nerwowy, narządy zmysłów

  • Mózg niewielki.
  • Dobrze wykształcone kresomózgowie - podział na dwie półkule.
  • Kresomózgowie przykryte międzymózgowiem.
  • Rozwój niewielkiego obszaru istoty szarej - kory nowej w bocznej ścianie.
  • Uformowanie szyszynki w części szczytowej międzymózgowia, powstanie trzeciego oka - ciemieniowego.
  • Dobrze rozwinięte śródmózgowie.
  • Istota szara - kora móżdżku pokrywa móżdżek.
  • Typowy dla owodniowców esowato wygięty rdzeń przedłużony.
  • 12 parzystych nerwów czaszkowych.
  • Najlepiej rozwiniętym zmysłem jest wzrok, zmiana mechanizmu akomodacji oka - zmianie uległ kształt elipsoidalnej soczewki; oko osłaniają trzy powieki: górna, dolna
  • i pionowa (migotka).
  • Rozwinięty narząd Jacobsona odpowiedzialny za węch.
  • Narząd słuchu i równowagi: ucho zewnętrzne - brak, homologiem strzemiączka płazów jest u gadów kolumienka, ucho środkowe połączone jest z gardłem poprzez trąbkę Eustachiusza; ucho wewnętrzne - 3 kanały półkoliste i mały kanał ślimaka, którego centralna część zajęta jest przez płytkę łącznotkankową oraz leżący na niej nabłonek narządu Cortiego.
  • Zmysł czucia skórnego słabo rozwinięty.
  • Zmysł smaku dobrze rozwinięty, na podniebieniu i języku znajdują się komórki smakowe.

Podsumowanie

  • Chód czworonożny.
  • Narząd oddechowy - płuca.
  • Obecność klatki piersiowej.
  • Gruby zrogowaciały naskórek pokrywający skórę.
  • Gruczoły skórne - brak.
  • Podwójny obieg krwi, dwa przedsionki i dwie komory w sercu, redukcja zatoki żylnej.
  • Dwa łuki aorty.
  • Kręgosłup pięcioodcinkowy.
  • Jeden kłykieć potyliczny łączy czaszkę z kręgosłupem.
  • Głowa w pełni ruchoma.
  • Kilka kości żuchwy (max 7), staw żuchwowy utworzony pomiędzy kością kwadratową
  • i stawową.
  • Kora nowa w mózgu.
  • Nerwy czaszkowe - 12 par.
  • Zapłodnienie wewnętrzne, błony płodowe.
  • Brak możliwości termoregulacji, zmiennocieplność.