Mięczaki to najliczniejszy po stawonogach typ w świecie zwierząt. Zarówno ślimaki jak małże i głowonogi zaliczane są do tego typu, ale nie ma wątpliwości, że ewolucja tych trzech grup zwierząt przebiegała nieco inaczej. Wyróżnić możemy bardzo wiele cech dla nich wspólnych, jak i wiele ich różniących.

Prawie wszystkie mięczaki żyją w środowisku wodnym, lub przynajmniej bardzo wilgotnym środowisku lądowym. Jak sama nazwa typu wskazuje ich ciało jest miękkie, pozbawione jakichkolwiek elementów szkieletowych zewnętrznych, czy wewnętrznych, które stanowiłoby rusztowanie dla części miękkich. I tu mamy do czynienia z pierwszym wyjątkiem, mianowicie u głowonogów występuje chrzęstna płytka, umieszczona wewnątrz ciała, na której wsparte są zwoje mózgowe, która pełni do pewnego stopnia funkcję podobną do czaszki człowieka. Muszla wytwarzana przez niektóre ślimaki nie może być traktowana jako szkielet zewnętrzny, gdyż wytwarzana jest tylko przez małą część ciała zwaną płaszczem i stanowi jedynie schronienie dla całego ciała lub tylko jego części w sytuacji zagrożenia lub niekorzystnych warunków środowiskowych. Kolejną cechą charakterystyczną dla mięczaków jest brak segmentacji ciała. Mięczaki mają dwuboczną symetrie, ale tu też wyjątek stanowią ślimaki. Do nietypowych cech mięczaków należy wytwarzanie dużych ilości gruczołów rozmieszczonych na całym ciele, a są to głównie gruczoły śluzowe, które służą utrzymaniu stałej wilgotności. Ciało mięczaków można podzielić na trzy lub cztery odcinki:

- głowę, która jest wyraźnie wykształcona u głowonogów i w miarę dobrze u ślimaków, natomiast całkowicie uwsteczniła się u małży. Na głowie mogą znajdować się mniej lub bardziej rozwinięte oczy lub czułki. Nadzwyczaj rozwinięte oczy możemy obserwować u głowonogów.

- nogę, która jest silnie umięśniona i w zależności od gatunku przystosowana jest do pełzania, pływania lub grzebania. U głowonogów noga została podzielona na chwytne ramiona i lejek, który umożliwia aktywne poruszanie się w toni wodnej.

- worek trzewiowy, w którym mieszczą się najważniejsze narządy wewnętrzne

- na granicy pomiędzy nogą, a workiem trzewiowym możemy zaobserwować bruzdę, zwaną jamą płaszczową (lub jamą skrzelową), tutaj uchodzą niektóre układy ciała, np. pokarmowy, rozrodczy i wydalniczy, dlatego też płaszcz może być zaliczany jako czwarty odcinek ciała. Ponadto w płaszczu znajdują się komórki, które wydzielając substancje mineralne budują muszle u niektórych gatunków.

Skóra tak delikatna u mięczaków zbudowana jest z nabłonka jednowarstwowego, w którym umieszczone są liczne gruczoły śluzowe, pod nim znajduje się warstwa tkanki łącznej, pomiędzy którą wciskają się włókna mięśni poprzecznie prążkowanych.

Jednym z bardziej charakterystycznych tworów w świecie zwierząt jest muszla. U mięczaków zbudowana jest ona z konchioliny (substancja zbliżona w budowie do chityny), która wysycona jest solami wapnia. Bardzo dobrze wykształcona jest ona u małży, ma ona postać dwuklapową, a obie części muszli połączone są tzw. zamkiem. Na przekroju poprzecznym muszla zbudowana jest z trzech warstw:

- zewnętrznej, konchiolinowej, która zbudowana jest z substancji rogowej (oskórek)

- środkowej, porcelanowej lub wapiennej, która posiada strukturę pryzmatyczną

- wewnętrznej, perłowej, która zbudowana jest z licznych, cieniutkich, pofałdowanych blaszek

Muszla u głowonogów uległa znacznej redukcji i występuje jedynie w postaci jednej kostnej płytki, umieszczonej wewnątrz ciała.

Przestrzeń, w której umieszczone są organy wewnętrzne to pierwotna jama ciała; jama wtórna, czyli celoma jest silnie zredukowana, a prawie całkowicie zanika u ośmiornic.

Układ nerwowy u większości jest zbudowany z parzystych zwojów rozmieszczonych w różnych okolicach ciała i połączonych pasmami nerwowymi. Z reguły wyróżnia się trzy pary zwojów: głowowe, nożna i trzewiowe, choć mogą też występować dodatkowo zwoje boczne i płaszczowe. U głowonogów jest to natomiast układ nieco bardziej skomplikowany, ponieważ zwoje wykazują znaczną centralizację, skupiając się w organ podobny do mózgu, który otoczony jest chrząstką.

Układ pokarmowy zbudowany jest z trzech części: jelita przedniego, środkowego i tylnego. Jelito przednie często zaopatrzone jest w silnie umięśnioną gardziel z charakterystyczną dla ślimaków tarką (mięsień tworzący niewielki języczek, który pokryty jest niewielkimi, ostrymi ząbkami). Do jelita środkowego przylega duży gruczoł trzustkowo-wątrobowy, natomiast jelito tylne uchodzi do jamy płaszczowej w tylnej okolicy ciała, choć czasem, u niektórych form uchodzi w okolicy przedniej, tuż za głową. U małży dodatkowo jelito w części środkowej przebija osierdzie i serce.

Układ krwionośny jest u wszystkich otwarty, a krew z reguły bezbarwna. Do rzadkości należy krew czerwona, lub niebieska, dzięki hemocyjaninie. Krew pompowana jest przez serce (jedna komora, dwa przedsionki) położone po stronie grzbietowej, a które mieści się w worku osierdziowym, który z kolei stanowi zredukowaną celomę. Wyjątkiem od takiej budowy układu krwionośnego są głowonogi, które z racji dużych rozmiarów musiały sobie inaczej poradzić z utrzymywaniem wysokiego ciśnienia krążącej krwi. Występuje tu układ prawie zamknięty.

Układ oddechowy wykształcony jest w zależności od środowiska, w którym żyje zwierze. Mogą to być płuca, u form lądowych, a u większości są to skrzela, które mają postać blaszkowatą i umieszczone są w jamie płaszczowej. Są one bardzo dobrze ukrwione. Ich ilość bywa uzależniona od ilości przedsionków serca, np. u głowonogów. Ponadto u niektórych form lądowych, dobrze ukrwiony nabłonek jamy płaszczowej stanowi powierzchnię oddechową.

Układ wydalniczy stanowią tzw. pranerki, które przypominają zmodyfikowane metanefrydia. Rozpoczynają się one parą urzęsionych lejków już w osierdziu, przechodząc w workowate nerki, następnie przez moczowód produkty wydalania odprowadzane są bezpośrednio do jamy płaszczowej, lub łączą się z końcowym odcinkiem przewodu pokarmowego i w ten sposób są wydalane.

Mięczaki mogą być zarówno rozdzielnopłciowe jak i obojnacze (ślimaki płucodyszne), a czasem zależy to od środowiska. W przypadku, kiedy jama osierdzia połączy się z jamą gonad, komórki rozrodcze wydalane są narządami wydalniczymi. Najczęściej mamy do czynienia z rozwojem prostym (płucodyszne i głowonogi), ale zdarza się też rozwój złożony, wówczas występuje larwa typy veliger, nieco podobna do trochofory.