TKANKA MIĘŚNIOWA

Podstawową właściwością tej tkanki jest zdolność jej komórek do aktywnego kurczenia się. Pojedyncza komórka tkanki mięśniowej zwana jest włóknem mięśniowym. Elementem kurczliwym każdego włókna mięśniowego stanowią miofibrylle, które zbudowane są z filamentów. W skład filamentów wchodzą białka kurczliwe - aktyna i miozyna. U zwierząt kręgowych występują trzy rodzaje tkanki mięśniowej:

  • poprzecznie prążkowana szkieletowa - buduje mięśnie szkieletowe. Włókna mięśniowe są długimi, wielojądrowymi komórkami o regularnym układzie filamentów tworzących miofibrylle. Istnieją dwa rodzaje włókien mięśniowych:
      • włókna czerwone - w ich cytoplazmie występuje mioglobina, duży zapas glikogenu i mniejsza ilość miofibrylli. Dzięki temu są one bardziej odporne na znużenie. Mięśnie zbudowane z włókien czerwonych dobrze znoszą długotrwałe obciążenia, np. mięśnie grzbietu u człowieka
      • włókna białe - zawierają więcej miofibryli, ATP, zaś mniej mioglobiny i glikogenu, przez co szybciej ulegają znużeniu. Mięśnie te wykonują szybkie i precyzyjne ruchy, np. mięśnie ramion i ud

Komórki tkanki mięśniowej przekształcają energię chemiczną zawartą w wiązaniach wysokoenergetycznych związków chemicznych, jak ATP, w energię mechaniczną skurczu. Podczas skurczu izotonicznego włókna mięśniowe skracają się i cały mięsień ulega skróceniu, ale jego napięcie nie zmienia się. Przyczepy mięśnia zbliżają się do siebie. W czasie skurczu izometrycznego zwiększa się napięcie mięśnia bez zmiany jego długości. Przyczepy mięśnia nie zmieniają swojej odległości. Molekularny mechanizm skurczu polega na wsuwaniu się filamentów aktynowych pomiędzy filamenty miozynowi. Jest to tak zwany model ślizgowy.

  • poprzecznie prążkowana serca - buduje ściany serca. Włókna mięśniowe są jedno- lub dwujądrowe i widlasto rozgałęzione.
  • gładka - wchodzi w skład ścian narządów wewnętrznych oraz naczyń krwionośnych i limfatycznych. Jej komórki, zwane miocytami, są wrzecionowate i zawierają jedno jądro.

Komórki mięśniowe nie mają zdolności do podziałów. Ubytek tkanki mięśniowej wypełniany jest przez tkankę łączną, która nie ma zdolności kurczenia się. Powoduje to obniżenie sprawności pracy mięśnia.

TKANKA ŁĄCZNA

Zbudowana jest zawsze z:

1. Istoty międzykomórkowej, na która składa się:

  • substancja podstawowa
  • włókna - kolagenowe, sprężyste (elastyczne) lub retikulinowe (siateczkowe)

2. Komórek - fibroblasty, makrofagi, komórki plazmatyczne (plazmocyty), komórki tuczne (mastocyty)

Rodzaje tkanki łącznej:

1. Tkanka łączna zarodkowa - zawiera niezróżnicowane komórki, które dojrzewając przekształcają się we wszystkie typy komórek tkanki łącznej

2. Tkanka łączna właściwa - tkanka środowiska wewnętrznego:

  • tkanka łączna wiotka - zawiera włókna kolagenowe i sprężyste oraz wszystkie typy komórek tkanki łącznej. Tworzy ona przegrody łącznotkankowe oraz wypełnienie niektórych narządów wewnętrznych umożliwiając wnikanie nerwów i naczyń krwionośnych. Wypełnia ubytki innych tkanek
  • tkanka łączna zbita - jest uboga w elementy komórkowe - występują w niej tylko fibroblasty, zaś bogata we włókna kolagenowe, które mogą mieć charakter regularny lub nieregularny. Jako tkanka łączna zbita o układzie regularnym buduje ścięgna, torebki stawowe i błony ścięgniste. Jako tkanka o układzie nieregularnym stanowi główny składnik skóry właściwej
  • tkanka łączna siateczkowata - tworzy ją sieć włókien retikulinowych, na których rozpięte są komórki gwiaździste. Występuje ona w naczyniach limfatycznych, szpiku kostnym, śledzionie i wątrobie
  • tkanka łączna tłuszczowa - zbudowana głównie z elementów komórkowych, którymi są komórki tuczne. Zawiera małą ilość istoty międzykomórkowej. W cytoplazmie komórek tucznych zawieszone są krople tłuszczowe

3. Tkanka łączna oporowa - spełnia funkcje mechaniczne, wyróżnia się dwa jej rodzaje:

  • tkanka chrzęstna (chrząstka) - głównym składnikiem istoty międzykomórkowej jest chondromukoid, który tworzy kwas chondroitynosiarkowy i chondroityna oraz włókna. W substancji podstawowej występują jamki, w których leżą komórki chrzęstne - chondrocyty. Występują trzy rodzaje tkanki chrzęstnej:
      • chrząstka szklista - występują w niej włókna kolagenowe. U dorosłych ludzi buduje powierzchnie stawowe, przymostkowe części żeber oraz usztywnia drogi oddechowe. U wszystkich kręgowców, w okresie zarodkowym i płodowym, stanowi szkielet. U ryb chrzęstnoszkieletowych tworzy szkielet także w życiu dorosłym, zaś u kręgowców lądowych, w wyniku jej mineralizacji, powstaje szkielet kostny
      • chrząstka włóknista - zawiera liczne, grube włókna kolagenowe. Jest ona odporna na zerwanie, w związku z czym występuje w miejscach przyczepu ścięgien do kości, w niektórych stawach, w dyskach międzykręgowych i w spojeniu łonowym
      • chrząstka sprężysta - zawiera sieć delikatnych włókien sprężystych. Występuje w uchu zewnętrznym (małżowinie usznej i trąbce Eustachiusza), w nagłośni i innych chrząstkach krtani

W tkance chrzęstnej nie występują nerwy ani naczynia krwionośne. Niezbędne substancje, jak tlen i składniki pokarmowe, dostarczane są na drodze transportu z naczyń krwionośnych biegnących w ochrzęstnej, która otacza chrząstkę. Sposób ten jest wystarczający, bowiem chrząstka wykazuje niskie tempo metabolizmu. Tkanka chrzęstna często używana jest w chirurgii plastycznej.

  • tkanka kostna (kość) - powstaje jako szkielet ostateczny kręgowców w wyniku mineralizacji chrząstki szklistej. Jest ona bogato unerwiona i unaczyniona. Istota międzykomórkowa zbudowana jest głównie z osseomukoidu, w którym zanurzone są liczne włókna kolagenowe. Substancja międzykomórkowa jest wysycona solami mineralnym - głównie fosforanem wapnia i fosforanem magnezu. W substancji komórkowej leżą jamki, w których znajdują się komórki kostne - osteocyty. Wyróżnia się dwa zasadnicze typy kości:
      • kość zbita - liczne blaszki kostne, które stanowią włókna kolagenowe sklejone osseomukoidem, otaczają koncentrycznie kanał Haversa, którym biegną nerwy i naczynia krwionośne. Pomiędzy blaszkami kostnymi leżą jamki wraz z osteocytami. Taki pojedynczy układ nazywa się osteonem. Kość zbita buduje trzony kości długich i współtworzy kości czaszki
      • kość beleczkowata (gąbczasta) - blaszki kostne, owinięte dookoła siebie, tworzą beleczki kostne, które tworzą sieć. Przestrzenie w sieci wypełnione są przez czerwony szpik kostny. Kość beleczkowata buduje nasady kości długich. Ułożenie osteonów i beleczek kostnych ma wpływ na odporność kości na obciążenia i złamania

Tkanka kostna charakteryzuje się wysokim tempem metabolizmu i ciągłymi procesami przebudowy, które zachodzą pod wpływem komórek kościotwórczych (osteoblastów) i komórek kościogubnych (osteoklastów).

4. Tkanka łączna płynna - zaliczamy do niej krew i limfę:

  • krew - jest to płyn ustrojowy, który krąży w zamkniętym łożysku naczyń krwionośnych. Składa się z płynnego osocza, w którym zanurzone są elementy morfotyczne. Do komórek krwi zalicza się krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) i płytki krwi (trombocyty). Osocze stanowi 55%, a elementy morfotyczne 45% krwi. W organizmie człowieka znajduje się ok. 4-6 litrów krwi. Zasadnicze funkcje krwi polegają na:
      • dostarczaniu wszystkim komórkom ciała tlenu i odbieraniu od nich dwutlenku węgla
      • dostarczaniu składników odżywczych i usuwanie zbędnych produktów przemiany materii
      • odgrywa rolę w utrzymaniu homeostazy ustrojowej

Rola erytrocytów polega na dostarczaniu komórkom ciała tlenu i usuwanie dwutlenku węgla. Leukocyty są odpowiedzialne za obronę immunologiczną organizmu, zaś trombocyty za proces hemostazy (mechanizm krzepnięcia krwi).

  • limfa (chłonka) - jest to żółtawy płyn ustrojowy, krążący w zamkniętych naczyniach limfatycznych. Powstaje z płynu międzykomórkowego, który wnika do naczyń limfatycznych. Składa się z osocza, w którym jest mniejsza ilość elementów morfotycznych niż we krwi, z czego 99% stanowią limfocyty. Limfa spełnia funkcje odpornościowe broniąc organizm przed atakiem patogenów

TKANKA NERWOWA

Składa się z komórek nerwowych - neuronów, które mają zdolność odbierania i przekazywania bodźców w postaci impulsów elektrycznych oraz z komórek glejowych, które towarzyszą neuronom.

  • neuron - podstawowa jednostka morfologiczno - funkcjonalna układu nerwowego. Cechuje ją zdolność wytwarzania i przesyłania impulsów nerwowych. Neuron zbudowany jest z ciała komórki (perikarionu), od którego odchodzą dwa rodzaje wypustek: liczne, krótkie i rozgałęzione dendryty oraz pojedynczy, długi akson (neuryt). Cytoplazma perikarionu zawiera tak zwane ciałka Nissla (tigroidy), które są gęstymi skupieniami kwasu RNA i rybosomów. Pobudliwość komórek nerwowych związana jest z właściwościami ich błony komórkowej. W stanie spoczynku błona jest spolaryzowana. W wyniku zadziałania bodźca ulega ona depolaryzacji i impuls przemieszcza się w postaci fali depolaryzacyjnej wzdłuż całej błony neuronu. Kierunek przewodzenia jest od dendrytów poprzez ciało komórki i akson, do jego zakończeń zwanych synapsami. Wyróżnia się synapsy chemiczne, gdzie mediatorem w przekazywaniu impulsu do następnej komórki są substancje chemiczne, zwane neuroprzekaźnikami i synapsy elektryczne, gdzie impuls przeskakuje bezpośrednio z jednego neuronu na drugi
  • tkanka glejowa - tworzy zrąb dla komórek nerwowych. Ponadto spełnia funkcje odżywcze względem neuronów, ochrania je przed urazami mechanicznymi i pełni funkcje obronne (poprzez fagocytozę). Tkanka glejowa dzieli się na glej właściwy oraz ependymę (glej nabłonkowy). Do komórek gleju właściwego należą komórki o gwiaździstym kształcie zwane astrocytami. Ich rola polega na tworzeniu rusztowania dla neuronów centralnego układu nerwowego. Inny rodzaj komórek gleju właściwego to neurolemocyty, które owijając się dookoła aksonu tworzą jego osłonkę, zwaną osłonką Schwanna. Neurony, podobnie jak komórki mięśniowe, nie mają zdolności do podziałów. W przypadku ich uszkodzenia i ubytku, zastępowane są przez komórki glejowe - oligodendrocyty.

Ependyma, zwana nabłonkiem glejowym, przypomina budową nabłonek jednowarstwowy. Wyścieła ona komory mózgu, wodociąg kanał centralny rdzenia kręgowego

TKANKA NABŁONKOWA

Tkanka ta charakteryzuje się zwartym układem komórek i małą ilością substancji międzykomórkowej. Nabłonek może być jedno- lub wielowarstwowy. Ze względu na pełnioną funkcję wyróżnia się kilka rodzajów nabłonków:

  • nabłonek okrywający i wyściełający - tworzy naskórek i warstwę wyściełającą jamy i przewody narządów wewnętrznych
  • nabłonek gruczołowy - jego komórki pełnią rolę wydzielniczą
  • nabłonek zmysłowy - ma zdolność odbierania bodźców ze środowiska zewnętrznego, np. nabłonek węchowy w jamie nosowej

Komórki tkanki nabłonkowej leżą na błonie podstawnej, której zadaniem jest oddzielenie ich od tkanki łącznej. Nabłonek może wytwarzać specjalne twory na swej powierzchni, które związane są z jego czynnością, np. nabłonek migawkowy w drogach oddechowych.

Tkanka ta charakteryzuje się dużymi zdolnościami regeneracji. Podziały komórkowe sterowane są za pośrednictwem związków, zwanych czynnikami wzrostu, np. EGF - czynnik wzrostu naskórka. Czynniki wzrostu są hormonami tkankowymi, które oddziaływają na komórki je produkujące (działanie autokrynne) lub na komórki sąsiadujące z komórkami je wytwarzającymi (działanie parakrynne).

Komórki nabłonkowe związane są ze sobą mechanicznie za pomocą połączeń międzykomórkowych, zwanych desmosomami.

Komórki nabłonkowe hodowane in vitro stosowane są w medycynie przy leczeniu oparzeń. Trwają badania nad możliwością hodowli i przeszczepów nabłonka gruczołowego, np. wysepek trzustkowych Langerhansa.