Gąbki są najniżej uorganizowanymi, prymitywnymi zwierzętami wielokomórkowymi o ciele asymetrycznym, żyjącymi przeważnie w morzach; nieliczne gatunki występują w wodach słodkich. Wiodą one w postaci dorosłej nieruchomy, osiadły kolonijny tryb życia , usadawiając się na kamieniach, polach oraz innych przedmiotach zanurzonych w wodzie, gdzie rozrastają się i przybierają formy: krzaczaste, bryłowate itp.

W prosto zbudowanym ciele gąbek brak jest poza prymitywną tkanką okrywającą (typu tkanki nabłonkowej) innych wyraźnie zróżnicowanych i wyodrębnionych tkanek, np. Tkanki mięśniowej i nerwowej. W ciele gąbek występują pojedyncze (czasami łączące się ze sobą) komórki kurczliwe oraz nerwowe, ale nie łączą się one jeszcze w tkanki.

Ciało najprościej zbudowanej gąbki, wyodrębnionej z kolonii ma kształt wydłużonego woreczka o ściance zbudowanej z dwu komórek tkanki nabłonkowej, a mianowicie:

  • warstwy zewnętrznej - okrywającej czyli ektodermy
  • warstwy wyścielającej tkankę od zewnątrz, czyli endodermy, przedzielonych bezkomórkową galaretowatą substancją (tzw. Mezogleą).

Woreczek jest przytwierdzony do podłoża podstawą. W górnej jego części znajduje się dość duży otwór wyciekowy, łączący się z obszerną jama wewnętrzną (pokarmową), mieszczącą się w środku woreczka. Warstwa zewnętrzna woreczka utworzona jest z płaskich komórek okrywowych, między którymi znajduj się liczne drobne otworki, tzw. Pory, przechodzące w cienkie kanaliki łączące się z jama wewnętrzną. Kanaliki i jama wyścielone są charakterystyczną dla gąbek warstwą wysokich, trawiących komórek kołnierzykowatych (choanocytów). Każda z nich zaopatrzona jest w wić otoczona błonkowatym kołnierzykiem. Ruch wici powoduje przepływ wody, niosącej drobne organizmy żywe (bakterie, pierwotniaki, glony) oraz inne cząstki organiczne stanowiące pokarm gąbek. Przyklejają się one do kołnierzyków, stąd zostają wciągnięte do plazmy wnętrza komórek kołnierzykowatych, gdzie ulegają strawieniu (trawienie wewnątrzkomórkowe).

Gąbki oddychają całą powierzchnią ciała. Woda przepływająca przez ciała gąbki doprowadza doprowadzą do tkanek tlen rozpuszczony w wodzie i zawiera CO2. Na podrażnienia chemiczne gąbki nie reagują.

W mezoglei znajdują się komórki szkieletotwórcze i komórki pełzakowate, rozprowadzające strawiony pokarm, oraz tworzące się okresowo komórki rozrodcze żeńskie - jaja i męskie plemniki. W komórkach szkieletotwórczych tworzą się różnokształtne igły szkieletowe zlepione przez sponginę (tj. Organiczną substancję podobną do rogu). Szkielety niektórych gąbek morskich zbudowane są ze sponginy.

Gąbki mogą się rozmnażać sposobem płciowym lub bezpłciowym. Jedne gąbki są organizmami obupłciowymi, inne-rozdzielnopłciowymi (np. nadecznik). Przy rozmnażaniu płciowym wytworzone w ciele gąbki plemniki i jaja zostają wydalone przez otwór wyciekowy.Po połączeniu się jaja z plemnikiem tworzy się zygota, z której w wyniku szeregu podziału powstaje pęcherzykowata blastuła, a z niej swoiste stadium larwalne, zwane gastrulą, które przyczepia się do podłoża i po szeregu przemian przekształca w młodą gąbkę.

Rozmnażanie bezpłciowe polega na wytworzeniu pączków zimowych oraz na pączkowaniu. U gąbek słodkowodnych, zamierających na okres zimy, w mezoglei tworzą się liczne pączki zimowe, tzw. Gemmule, twory o charakterze przetrwalnikowym. Podczas zimy ciało gąbki ulega rozkładowi, a na wiosnę każda gemmula daje początek nowemu osobnikowi. Rozmnażanie przez pączkowanie polega na rozrastaniu się ścian gąbki i tworzeniu nowych osobników, które nie odrywają się od osobnika macierzystego i powoli tworzą kolonię gąbek.

Gąbki wykazują znaczne zdolności regeneracji, tj. Odtwarzania utraconej części ciała. Ma to duże znaczenie dla zachowania gatunku.

W stojących lub leniwie płynących potokach pospolity jest nadecznik, występujący przy brzegach na kamieniach i palach zanurzonych w wodzie, tworzący krzaczaste lub poduszeczkowate kolonie zielono lub brunatno zabarwione. W wodach płynących żyje gąbka rzeczna, która w postaci kożucha okrywa przedmioty zanurzone w wodzie. Pospolicie używana do wycierania tablic "gąbka" jest sponginowym szkieletem gąbki greckiej, żyjącej w ciepłych morzach.

Gąbki wywodzą się najprawdopodobniej od prawiciowców. Prosta budowa gąbek i brak w ich ciele wyodrębnionych tkanek, wydzielają je spośród pozostałych typów zwierząt wielokomórkowych, które możemy nazwać tkankowcami wykazującymi wyraźne zróżnicowanie tkanek i bardziej złożoną budowę ciała.

Jamochłony

Do jamochłonów należą zwierzęta wodne, przeważnie morskie, o budowie ciała w ogólnych zarysach zbliżonej do budowy ciała prymitywnej gąbki. Odznaczają się promienista symetrią ciała (wyjątek stanowią żebropławy o symetrii dwubocznej). Ciało ich podobnie jak u gąbek, ma budowę workowatą, o ścianach zbudowanych z dwu warstw komórek tkanki nabłonkowej:

  • ektodermy, która okrywa i chroni ciało od zewnątrz
  • entodermy, wyścielającej wnętrze ciała

Jamochłony maja dużą jamę chłonąco-trawiącą do trawienia pokarmów. Prowadzi do niej otwór gębowy, spełniający zarazem role otworu odbytowego. Pomiędzy ektodermą i endodermą leży cienka błona podstawowa lub warstwa galaretowatej mezoglei.

Jamochłony występują w dwu różniących się od siebie postaciach:

  • polipa; prowadzącego życie osiadłe
  • meduzy, swobodnie pływającej w wodzie.

Jamochłony rozmnażają się sposobem płciowym i bezpłciowym. Rozmnażanie bezpłciowe odbywa się przez pączkowanie lub strobilację. W przypadku form, u których występuje przemiana pokoleń, polipy są pokoleniem bezpłciowym, a meduzy - płciowym. Tak więc, po pokoleniu płciowym następuje pokolenie bezpłciowe. Obie wymienione postacie mogą jednak żyć jako samoistne organizmy i wtedy rozmnażają się płciowo

Ze względu na budową ciała i obecność lub brak parzydełek przedstawiony typ dzielimy na dwa podtypy:

Parzydełkowce odznaczają się symetrią ciała, charakterystyczna cecha tej grupy są komórki parzydełkowe, występujące wśród komórek ektodermy.

Parzydełkowce dzielimy na 3 gromady:

Stułbiopławy

Do gromady tej należą przeważnie zwierzęta morskie, rzadziej słodkowodne. Występują w dwu postaciach: polipa i meduzy, podobnych do siebie pod względem ogólnych cech budowy. Polipy mogą być wolno żyjące lub tworzące kolonie. Meduzy zaś prowadzą wolny tryb życia . W cyku rozwojowym występuje przemiana pokoleń; polipy są pokoleniem bezpłciowym, meduzy - płciowym.

Stułbia pospolita

Żyje w stawach, zalewach, rowach na roślinach wodnych. Budowa jej ciała może stanowić przykład budowy polipa. Ciało stułbi o barwie żółtawej , brązowej lub czerwonawej ma kształt wydłużonego flakonika o ścianach zbudowanych z dwu warstw komórek : 

  • zewnętrznej - entodermy
  • wewnętrznej - entodermy, przedzielonych bezkomórkową, cienka błoną podstawową.

Warstwa ektodermalna jest zbudowana z komórek nabłonkowo-mięśniowych, pomiędzy którymi leżą służące do obrony i zdobywania pożywienia komórki parzydełkowe, liczniejsze na czółkach i wokół otworu gębowego. Podstawą swą stułbia przytwierdza się do podłoża. Na przednim końcu ciała znajduje się otwór glebowy otoczony wieńcem nitkowatych czułków uzbrojonych w komórki parzydełkowe i mających zdolność wydłużania się lub kurczenia. Otwór glebowy prowadzi do obszernej jamy chłonąco-trawiącej, stanowiącej najprymitywniejszy u zwierząt narząd trawienny. Stułbia prowadzi zwykle osiadły tryb życia. Niekiedy odczepia się od podłoża i przesuwa się za pomocą czułków, opierając się na nich i wyginając ciała, albo jest przenoszona biernie przez wodę.

Entoderma wyścielająca jamę trawienną, zbudowana jest z wysokich komórek zaopatrzonych w wici i wysuwających wypustki przypominające nibynóżki. Chwytają one drobne cząsteczki pożywienia i wciągają je do wnętrza komórek , w których odbywa się trawienie wewnątrzkomórkowe. Między komórkami entodermy leżą również komórki gruczołowe, wydzielające soki trawienne do jamy chłonąco-trawiennej, w której następuje trawienie zewnątrzkomórkowe.

Stułbia jest zwierzęciem drapieżnym , odżywia się drobnymi zwierzętami (pierwotniaki, larwy owadów), które obezwładnia parzydełkami, chwyta czułkami i wprowadza przez otwór gębowy do jamy trawiennej. U stułbi podobnie jak u pierwotniaków i gąbek obserwujemy trawienie wewnątrzkomórkowe, a także zaczątek trawienia zewnątrzkomórkowego, właściwego dla zwierząt

wyżej uorganizowanych. Strawiony pokarm wchłaniają komórki, a nie strawione części pokarmu zostają wydalone na zewnątrz ciała przez otwór gębowy.

Komórki nabłonkowo-mięśniowe entodermy maja u swych podstaw kurczliwe wypustki, tworzące prymitywne włókna mięśniowe okrążające ciało. Skurcz włókien mięśniowych powoduje wydłużanie i skracanie się ciała stułbi.. Wśród komórek entodermy i ektodermy znajdują się wrażliwe na bodźce zewnętrzne komórki czuciowe oraz leżące tuz przy łonie podstawowej silnie rozgałęzione gwiaździste komórki nerwowe, łączące się ze sobą w siatkę, otaczającą ciało stułbi. Siatka ta łączy się z komórkami parzydełkowymi i nabłonkowo-mięśniowymi, stanowiąc prymitywny układ nerwowy siateczkowy, koordynujący funkcje życiowe stułbi. Stułbia odznacza się dużą zdolnością odtwarzania (regeneracji) utraconych części ciała . Rozmnaża się bezpłciowo przez pączkowanie lub płciowo. Pączkowanie odbywa się na wiosnę i w lecie. Ścianka ciała w pewnym miejscu tworzy małe zewnętrzne wypuklenie, z którego wykształca się młoda stułbia, oddzielająca się po pewnym czasie od organizmu macierzystego.

Rozmnażanie płciowe odbywa się jesienią. W ektodermie formują się kuliste wypukłości; w jednej tworzą się pojedyncze komórki jajowe, a w drugiej - liczne, drobne plemniki. Wśród stułbi istnieją osobniki rozdzielnopłciowe i obupłciowe. Dojrzały plemnik zapładnia w ciele stułbi jajo, które otacza się silną błoną, a po śmierci stułbia opada na dno zbiornika wodnego i tam zimuje. Na wiosnę wylega się młoda stułbia. Jak z tego wynika, u stułbi nie występuje przemiana pokoleń. Istnieje tylko stadium polipa rozmnażającego się bezpłciowo i płciowo, nie ma natomiast stadium meduzy.

W większości stułbiopławów (zwłaszcza morskich) obok pączków, z których wykształcają się nowe polipy, tworzą się pączki, z których powstają meduzy pływające (czynnie lub biernie) w morzu.