Wśród tkanek zwierzęcych wyróżniamy:

  1. tkankę nabłonkową
  2. tkankę nerwową
  3. tkankę mięśniową (gładką, prążkowaną i sercową)
  4. tkankę łączną (tkanka zarodkowa, tkanka łączna właściwa, tkanka kostna, tkanka chrzęstna, tkanka łączna płynna)

TKANKA NERWOWA

Składa się z dwóch rodzajów komórek - nerwowych i glejowych. Tkanka nerwowa powstaje z ektodermy (pierwszy listek zarodkowy). Funkcja jej polega na odbieraniu bodźców nerwowych, a następnie przewodzeniu ich w postaci impulsów elektrycznych. Jej podstawową jednostką strukturalną jest komórka nerwowa - neuron. Składa się on z ciała komórki (perikarionu), oraz dwóch rodzajów wypustek nerwowych, za pomocą których neurony kontaktują się ze sobą: dendrytów - są one liczne, krótkie i rozgałęzione i długiego, pojedynczego neurytu (aksonu). Impuls biegnie od dendrytów, poprzez perikarion, wzdłuż aksonu, do jego zakończeń, zwanych synapsami. Wypustki komórek nerwowych tworzą włókna nerwowe. Wszystkie osłonięte są osłonką Schwanna, niektóre zaś mogą mieć dodatkowo osłonkę mielinową. Rola osłonek polega na izolacji elektrycznej włókna nerwowego.

Tkanka glejowa, powstaje z mezodermy (trzeci listek zarodkowy). Funkcja jej polega na ochronie komórek nerwowych przed urazami mechanicznymi oraz zaopatrywaniu ich w tlen i substancje odżywcze. Komórki glejowe zmienione nowotworowo są przyczyną powstania glejaka. Komórki glejowe należą do trzech głównych typów:

  • makroglej (glej wielkokomórkowy) - należą tu m.in. gwiaździste komórki zwane astrocytami. Pełnią one funkcję podporową i uczestniczą w odżywianiu neuronów i włókien nerwowych,
  • mikroglej (glej drobnokomórkowy) - komórki mikrogleju wykazują zdolność ruchu i fagocytozy, a ich rola polega na obronie przed czynnikami chorobotwórczymi
  • glej nabłonkowy (ependyma) - jego komórki przypominają budową nabłonek płaski. Ependyma wyścieła komory mózgu i kanał centralny rdzenia kręgowego

TKANKA ŁĄCZNA

Cechą charakterystyczną tej tkanki jest obecność istoty międzykomórkowej, która składa się z substancji podstawowej i zanurzonych w niej włókien oraz z elementów komórkowych. Wyróżniamy kilka typów tkanki łącznej:

  1. Tkanka łączna właściwa - występują włókna kolagenowe (klejorodne), sprężyste (elastyczne) lub retikulinowe (siateczkowe). Są one zanurzone w substancji podstawowej wraz z elementami komórkowymi, do których należą: fibroblasty, komórki plazmatyczne (plazmocyty), makrofagi, komórki tuczne (mastocyty). W oparciu o rodzaj włókien i komórek występujących w tkance łącznej właściwej, dzieli się ona na:
    • tkankę łączną zarodkową (mezenchymatyczna, galaretowata) - w wyniku różnicowania się jej komórek powstają wszystkie typy tkanki łącznej
    • tkankę łączną wiotką - wypełnia przestrzenie międzytkankowe
    • tkankę łączną zbitą - tworzy więzadła, ścięgna i torebki ścięgniste; występuje w skórze właściwej
    • tkankę łączną siateczkową - występują w niej gwiaździste komórki, które łącząc się ze sobą licznymi wypustkami, tworzą delikatną sieć. W oczkach tej sieci znajduje się substancja podstawowa wraz z włóknami retkulinowymi (siateczkowymi). Ten typ tkanki łącznej właściwej tworzy zrąb narządów limfopoetycznych (węzłów chłonnych, grasicy, śledziony i grudek chłonnych) oraz zrąb szpiku kostnego. W szpiku kostnym zachodzi hemopoeza, czyli tworzenie elementów morfotycznych krwi. Wszystkie komórki krwi pochodzą z jednej macierzystej komórki pnia, która następnie różnicuje się w komórki szlaku erytrocytów (proerytroblasty), szlaku granulocytów (mieloblasty), szlaku limfocytów (limfoblasty), szlaku monocytów (monoblasty) i szlaku trombocytów (megakarioblasty). Ponadto tkanka ta występuje w układzie siateczkowo-śródbłonkowym, którego rola polega, m.in. na usuwaniu z krwi starych i zużytych erytrocytów. Układ ten występuje w śledzionie i wątrobie
    • tkankę tłuszczową - zbudowana głównie z dużych komórek tłuszczowych (adipocytów), w cytoplazmie których zawieszona jest duża, pojedyncza kropla tłuszczu. Taka tkanka ma barwę żółtą. W adipocytach jądro zostaje zepchnięte na obwód. Tkanka tłuszczowa znajduje się głównie w warstwie podskórnej i stanowi rezerwę metaboliczną organizmu. Przy dużej nadwyżce tłuszczów w diecie, może osadzać się na narządach wewnętrznych. Poza funkcją magazynującą, tkanka tłuszczowa stanowi również warstwę termoizolacyjną, która pomaga utrzymać stałą temperaturę ciała. U ssaków zapadających w sen zimowy występuje tkanka tłuszczowa brunatna. Zawiera ona więcej węglowodanów, a trójglicerydy rozproszone są w cytoplazmie w postaci wielu kropel tłuszczowych. gromadzi tłuszcz w komórkach w formie oddzielnych kropli. W czasie snu zimowego stanowi ona jedyny dostępny substrat energetyczny, który jest niezbędny do utrzymania procesów metabolicznych
  1. Tkanka łączna oporowa dzieli się na:
  • tkankę chrzęstną - zbudowana jest z substancji podstawowej, której główny składnik stanowi chonromukoid. W substancji podstawowej zanurzone są włókna kolagenowe lub sprężyste. Ponadto występują jamki, w których znajdują się grupy komórek chrzęstnych (chondrocytów). Jamka wraz z chondrocytami i warstwą przylegającej substancji podstawowej stanowi jednostkę strukturalną chrząstki, zwaną chondrionem. W zależności od rodzaju i ilości występujących włókien, tkanka chrzęstna dzieli się na:
      • chrząstkę szklistą - występują w niej włókna kolagenowe. U dorosłych ludzi buduje powierzchnie stawowe, przymostkowe części żeber oraz usztywnia drogi oddechowe. U wszystkich kręgowców, w okresie zarodkowym i płodowym, stanowi szkielet. U ryb chrzęstnoszkieletowych tworzy szkielet także w życiu dorosłym, zaś u kręgowców lądowych, w wyniku jej mineralizacji, powstaje szkielet kostny
      • chrząstkę włóknistą - zawiera liczne, grube włókna kolagenowe. Jest ona odporna na zerwanie, w związku z czym występuje w miejscach przyczepu ścięgien do kości, w niektórych stawach, w dyskach międzykręgowych i w spojeniu łonowym
      • chrząstka sprężysta - zawiera sieć delikatnych włókien sprężystych. Występuje w uchu zewnętrznym (małżowinie usznej i trąbce Eustachiusza), w nagłośni i innych chrząstkach krtani. Jako jedyny rodzaj chrząstki nie ulega mineralizacji
    • tkankę kostną - tworzy szkielet ostateczny u zwierząt kręgowych. Powstaje w wyniku mineralizacji chrząstki szklistej. Zbudowana jest z substancji podstawowej, która wysycona jest solami mineralnymi (głównie fosforanami i węglanami wapnia oraz magnezu). Tworzą one kryształy (hydroksylapatyty), które nadają tej tkance dużą twardość. W substancji występują włókna kolagenowe i jamki, w których leżą komórki kostne (osteocyty). Tkanka kostna charakteryzuje się wysokim tempem metabolizmu i ciągłymi procesami przebudowy, które zachodzą pod wpływem komórek kościotwórczych (osteoblastów) i komórek kościogubnych (osteoklastów). Wyróżnia się dwa zasadnicze typy kości:
      • kość zbita - liczne blaszki kostne, które stanowią włókna kolagenowe sklejone osseomukoidem, otaczają koncentrycznie kanał Haversa, którym biegną nerwy i naczynia krwionośne. Pomiędzy blaszkami kostnymi leżą jamki wraz z osteocytami. Taki pojedynczy układ nazywa się osteonem. Kość zbita buduje trzony kości długich i współtworzy kości czaszki
      • kość beleczkowata (gąbczasta) - blaszki kostne, owinięte dookoła siebie, tworzą beleczki kostne, które tworzą sieć. Przestrzenie w sieci wypełnione są przez czerwony szpik kostny. Kość beleczkowata buduje nasady kości długich. Ułożenie osteonów i beleczek kostnych ma wpływ na odporność kości na obciążenia i złamania
  1. Tkanka łączna płynna, w skład której wchodzi:
    • krew - jest to rodzaj tkanki łącznej, której substancja podstawowa jest płynna. Objętość krwi wynosi 4 - 6 l, co stanowi średnio 7,5% masy ciała. Składa się ona z osocza i zawieszonych w nim elementów morfotycznych. Składniki komórkowe to krwinki czerwone (erytrocyty), krwinki białe (leukocyty) oraz płytki (trombocyty).

Krwinki czerwone (erytrocyty) są komórkami pozbawionymi jądra i zawierają czerwony barwnik - hemoglobinę. Mają postać krążków dwuwklęsłych o średnicy około 7 µm. W 1 mm3 krwi obwodowej występuje około 4 - 5,5 mln erytrocytów. Funkcja erytrocytów polega na transportowaniu gazów - tlenu i dwutlenku węgla.

Krwinki białe (leukocyty) są komórkami jądrzastymi o średnicy 12-16 µm. W 1 mm3 krwi obwodowej znajduje się 6-10 tys. leukocytów. Ich rola polega na obronie organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi. Ze względu na zawartość lub brak ziarnistości w cytoplazmie dzieli się je na granulocyty i agranulocyty:

      • granulocyty - zawierają ziarnistości, które barwią się różnymi związkami chemicznymi. Ich jądra są wielopłatowe. Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile) - ich ziarnistości nie wybarwiają się ani pod wpływem kwasów ani zasad (50-66%). Granulocyty kwasochłonne (eozynofile) - ziarnistości wybarwiają się pod wpływem kwasów (2-4%). Granulocyty zasadochłonne (bazofile) - ich ziarnistości wybarwiają się pod wpływem zasad (0,5-1%)
      • agranulocyty - należą do nich limfocyty (30-35%) i monocyty (4-8%) o średnicy 8 µm. Nie zawierają ziarnistości w cytoplazmie, a ich jądra są owalne lub nerkowate.

Płytki krwi (trombocyty) nie są komórkami, lecz jedynie oderwanymi fragmentami cytoplazmy szpikowych megakariocytów, które otoczone są dodatkowo osłonką białkową. Inicjują one proces krzepnięcia krwi. W 1 mm3 krwi obwodowej jest 200-400 tys. płytek krwi. Osocze jest to płyn składający się z wody (91-92%), białek (7%) i niskoprocentowych związków, takich jak: jony, glukoza, mocznik (0,9%). W osoczu występuje białko fibrynogen. Pod wpływem jonów wapnia i trombokinazy z protrombiny powstaje trombina, która zamienia fibrynogen na nierozpuszczalną fibrynę, która tworzy skrzep zapobiegając utracie krwi. Osocze bez włóknika (fibryny) nosi nazwę surowicy krwi. Inne białka osocza to albuminy i globuliny. Albuminy wraz z α-globulinami i β-globulinami regulują ciśnienie osmotyczne krwi. γ-globuliny są to przeciwciała.

Do funkcji krwi należy:

- transport tlenu z płuc do komórek ciała i odprowadzanie dwutlenku węgla z komórek do płuc

- transport substancji odżywczych wchłoniętych z przewodu pokarmowego, hormonów,

- transport zbędnych produktów przemiany materii do nerek i gruczołów potowych

- udział w reakcjach odpornościowych

  • limfa (chłonka) - jest to żółtawy płyn ustrojowy, krążący w zamkniętych naczyniach limfatycznych. Powstaje z płynu międzykomórkowego, który wnika do naczyń limfatycznych. Składa się z osocza, w którym jest mniejsza ilość elementów morfotycznych niż we krwi, z czego 99% stanowią limfocyty. Limfa spełnia funkcje odpornościowe broniąc organizm przed atakiem patogenów

TKANKA NABŁONKOWA

Jest to najbardziej pierwotna tkanka występująca u zwierząt tkankowych. Tworzy ona pokrycie ciała, wyścieła narządy i jamy ciała. Tkanka ta charakteryzuje się zwartym układem komórek i małą ilością substancji międzykomórkowej. Ponadto może pełnić funkcje wydzielnicze jako nabłonek gruczołowy bądź odbierać bodźce płynące ze środowiska i wówczas określany jest mianem nabłonka zmysłowego. Ze względu na ilość warstw komórek wyróżniamy nabłonki jedno- i wielowarstwowe, zaś w zależności od kształtu komórek: nabłonek płaski, sześcienny i walcowaty:

    • jednowarstwowy płaski - występują na powierzchni opłucnej i otrzewnej, wyściełają pęcherzyki płucne, naczynia krwionośne i limfatyczne
    • jednowarstwowy sześcienny - u człowieka wyściełają kanaliki nerkowe i końcowe odcinki gruczołów
    • jednowarstwowy walcowaty - występuje w przewodzie pokarmowym i jajowodach
    • jednowarstwowy wielorzędowy - wyścieła drogi oddechowe. Na jego powierzchni często występuje rąbek migawkowy, który pomaga usuwać wdychane zanieczyszczenia
    • wielowarstwowy płaski - występuje w jamie ustnej, gardle i przełyku, w pochwie i na przedniej części rogówki
    • wielowarstwowy przejściowy - wyścieła moczowody

Ze względu na pełnioną funkcję nabłonki można podzielić na:

    • nabłonki okrywające i wyściełające
    • nabłonki gruczołowe
    • nabłonki zmysłowe

TKANKA MIĘŚNIOWA

Zbudowana jest z wydłużonych cylindrycznych lub wrzecionowatych komórek, które zawierają kurczliwe włókienka mięśniowe, zwane filamentami. Są one zbudowane są z dwóch rodzajów białek kurczliwych - aktyny i miozyny. Filamenty tworzą jednostki wyższego rzędu, zwane miofibrylami. Dzięki ich obecności, tkanka mięśniowa może się kurczyć się i rozkurczać, umożliwiając zwierzętom poruszanie się. Ze względu na różnice w budowie i funkcji, tkanka mięśniowa dzieli się na:

  • tkankę mięśniową gładką - wchodzi w skład ścian narządów wewnętrznych oraz naczyń krwionośnych i limfatycznych. Jej komórki, zwane miocytami, są wrzecionowate i zawierają jedno jądro.
  • tkankę mięśniową poprzecznie prążkowaną - buduje mięśnie szkieletowe. Włókna mięśniowe są długimi, wielojądrowymi komórkami, które wykazują charakterystyczne prążkowania widoczne pod mikroskopem
  • tkankę sercową - buduje ściany serca. Włókna mięśniowe są jedno- lub dwujądrowe i widlasto rozgałęzione

NIEKTÓRE TKANKI ROŚLINNE

TKANKA OKRYWAJĄCA

Pierwotna tkanka okrywająca - skórka, zbudowana jest z cienkościennych komórek, których zadaniem jest ochrona głębiej położonych tkanek przed wysychaniem, urazami mechanicznymi i wnikaniem czynników chorobotwórczych. Tkanka ta pośredniczy również w procesie transpiracji i wymianie gazowej. Wyróżnia się skórkę pokrywającą łodygę i liście - epidermę, która zawiera wyspecjalizowane komórki szparkowe tworzące aparaty szparkowe. Regulują one wymianę gazową i wodną pomiędzy rośliną, a środowiskiem zewnętrznym i skórkę korzenia - epiblemę.

Wtórna tkanka okrywająca to peryderma. Okrywa ona starsze pędy i korzenie. Zbudowana jest z martwych komórek korka, o ścianach przesyconych odporną na działanie wody suberyną.

TKANKA WZMACNIAJĄCA

Jest to tkanka, której zasadniczą funkcja polega na ochronie rośliny przed uszkodzeniami mechanicznymi, jak rozerwanie lub złamanie. Ponadto stanowi ona podporę dla pędu. Wśród tkanek wzmacniających wyróżniamy: kolenchymę (zwarcicę) - zbudowaną z żywych komórek o nierównomiernie zgrubiałych ścianach komórkowych. Występuje ona wzdłuż młodych łodyg i w liściach nadając im elastyczność. Sklerenchyma (twardzica) zbudowana jest z martwych komórek o zdrewniałych ścianach komórkowych. Występuje ona w twardych łupinach nasiennych, pestkach i w dojrzałych organach rośliny.