Orzęski są typem jednokomórkowych pierwotniaków posiadającym najwyżej uorganizowaną morfologię, szczególnie jeśli chodzi o organelle ruchowe i pokarmowe. Jak sama nazwa wskazuje organellami ruchu tego typu są rzęski, które w zależności od stadium uorganizowania wyglądają inaczej. U prymitywnych form rzęski równomiernie pokrywają ciało, natomiast u form wyżej uorganizowanych ulegają częściowej redukcji lub modyfikacjom. Kinetosomy- ciałka podstawowe rzęsek tworzą kinety, czyli rzędy kinetosomów. Kinetosomy łączy kinetodesmalne włókno, które biegnie po prawej stronie każdej kinety. Struktury rzęsek znajdują się pod pellikulą komórki. Często struktury te nazywamy srebrnochłonnymi, gdyż zabarwiają się niektórymi solami srebra, są one dziedziczone, więc charakterystyczne dla danego gatunku. Nie występuje jedynie u gatunku sysydlaczków oraz niektórych grup pasożytniczych. Orzęski posiadają cytostom, czyli otwór gębowy leżący u form prymitywnych bezpośrednio na powierzchni ciała, prowadzący do gardzieli zbudowanej ze specjalnych prętów zwanych trychitami. U form wyżej uorganizowanych cytosom znajduje się na dnie zagłębienia- przedsionka prowadzącego od powierzchni ciała do gardzieli. Natomiast u form najbardziej rozwiniętych zagłębienie zwane jest perystomem i otoczone jest membranellami tworzącymi wieniec. Pokarm pobrany przez gardziel jest lokowany w specjalnych wodniczkach, które krążąc stałym torem dzięki ruchom cytoplazmy trawią go a niestrawione resztki są usuwane poprzez cytopyge znajdujące się w pellikuli. U pierwotniaków występują także wodniczki tętniące, dzięki którym usuwane są nadmiar wody oraz zbędne produkty przemiany materii.
Charakterystyczny dla orzęsek jest dymorfizm jądrowy polegający na występowaniu w komórce jednocześnie makro- i mikrojądra. Makrojądro jest większe, odpowiedzialne za funkcje wegetatywne, takie jak: wzrost, oddychanie, przemiana materii, czy ruch. Mikrojądro natomiast jest mniejsze i odpowiedzialne za rozwój generatywny, czyli za rozmnażanie. Orzęski rozmnażają się przez podział poprzeczny, przy czym da powstające osobniki stanowią tył oraz przód pierwotniaka. Te dwa osobniki: przedni i tylny są ułożone jeden za drugim. Występuje także rozmnażanie zwane koniugacją, czyli proces płciowy analogiczny do zapłodnienia. W zależności od rozmiaru organizmu rozmnażanie odbywa się szybciej lub krócej. Orzęski odżywiają się różnorodnym pokarmem, nie są one jednak wszystkożerne (takie gatunki pojawiają się sporadycznie). Większość orzęsek odżywia się jednym, specyficznym pokarmem, np. organizmy odżywiające się jedynie bakteriami, lub wyłącznie glonami, są także gatunki drapieżne, dla których pożywienie stanowi drugi orzęsek lub nawet mały tkankowiec. Orzęski są organizmami "wszędobylskimi", kosmopolitycznym, zasiedlającymi środowiska nawet tylko okresowo zwilżane wodą, warunkiem do zasiedlania stanowi także odpowiednie dla nich pożywienie. Wśród orzęsek znajdujemy formy zarówno morskie, jak i słodkowodne. Wytwarzają one często wyspecjalizowane zespoły, które przystosowane są do różnorakich warunków. W wodach czysty znaleźć można gatunki żywiące się glonami, natomiast formy żyjące w zanieczyszczonych wodach żywią się bakteriami.
Najbardziej poznanym, jak również "popularnym" gatunkiem wśród orzęsków jest Paramecium Caudatum, czyli znany wszystkim pantofelek. Żyje on w zbiornikach wodnych z dużą ilością związków organicznych.
Kolejnym znanym orzęskiem jest gatunek Stenor sp., czyli trąbik, charakteryzuje się osiadłym trybem życia, ma specyficzny kształt ciała i zwielokrotniony aparat jądrowy. Spośród orzęsków warto jeszcze wymienić takie gatunki, jak: Stylonychia, czyli małżynek, czy wirczyk- Vorticella.
