Witaminy są jednym z niezbędnych elementów zapewniających prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Ich niedobór, zwany awitaminozą, może prowadzić do wielu groźnych chorób i zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Istnieją dwa źródła witamin: większość z nich dostarczamy naszemu organizmowi spożywając produkty, które je zawierają, w tym zwłaszcza owoce i warzywa; innym sposobem pozyskania przez organizmy witamin jest ich wytworzenie we wnętrzu organizmu we własnym zakresie, do czego ludzki organizm także jest zdolny w niektórych wypadkach (chodzi o witaminy D, K i B,). W przypadku produktów zawierających witaminy należy pamiętać, że mogą one utracić te związki w wyniku nieodpowiedniego ich przechowywania, a także obróbki przed spożyciem.
Jak wspomniano wyżej, awitaminoza jest związana z dostarczaniem organizmowi zbyt małej ilości witamin. Sama w sobie nie jest chorobą, natomiast jest z pewnością poważnym czynnikiem chorobotwórczym - brak lub niedobór każdej z witamin powoduje różnego rodzaju zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu i często wiąże się z poważnymi chorobami. Człowiek dotknięty awitaminozą ma o wiele gorszą niż wcześniej pamięć, jest bardziej nerwowy i skłonny do depresji, ponadto jego organizm jest mniej odporny, wolniej rośnie i jest podatny na różnego rodzaju choroby skóry i oczu. Awitaminoza utrudnia także gojenie się ran, może wywoływać ślepotę zmierzchową (problemy z widzeniem przy słabym świetle, np. po zmroku), anemię oraz krzywicę u dzieci, osłabia też kości u dorosłych co zwiększa ich podatność na złamania. Wśród poważnych chorób związanych z awitaminozą można wymienić beri-beri i szkorbut. Choroba beri-beri, powodowana przez niedobór witaminy B1, wyrządziła wiele szkód w Azji Południowo-Wschodniej w czasie II wojny światowej, szerząc się m.in. w armii japońskiej. Chorzy na beri‑beri cierpią na niestrawność i wymioty, gwałtownie chudną i są bardzo osłabieni. Natomiast w przypadku szkorbutu winny jest niedobór witaminy C, który zwiększa podatność organizmu na krwawienia i krwotoki wewnętrzne.
Poniżej podano charakterystykę witamin A, C i D wraz z ich źródłami pochodzenia.
Witamina A
Źródła: pomarańcze, wiśnie, czarne jagody i inne owoce; pomidory, kapusta, marchew, dynia, papryka; nabiał; wątroba; nagietek, mniszek lekarski
Działanie: zwiększa odporność organizmu, jest ważną substancją w procesach widzenia (jest prekursorem rodopsyny, substancji niezbędnej w komórkach światłoczułych siatkówki oka) oraz w syntezie tłuszczów, hormonów i białek jak również w metabolizmie hormonów sterydowych i węglowodanów. Poprawia stan śluzówki i skóry, odgrywa istotną rolę w pracy wątroby.
Objawy niedoboru: ślepota zmierzchowa, trądzik i inne choroby skóry, łysienie plackowate, wysychanie rogówki i spojówek oka, biegunki; nadmiar tej witaminy wywołuje m.in. brak apetytu i wymioty, łuszczenie się skóry, wypadanie włosów, zmęczenie i drażliwość, zahamowanie wzrostu u dzieci.
Witamina C
Źródła: świeże owoce (zwłaszcza cytrusowe) i warzywa, mleko
Działanie: zwiększa odporność organizmu, ma wpływ na rozwój tkanki łącznej, procesy kostnienia, syntezy hemoglobiny, przyswajania żelaza, jak również na przemiany białkowe i węglowodanowe; może neutralizować niektóre czynniki rakotwórcze
Objawy niedoboru: szkorbut, różnego rodzaju stany zapalne (np. skóry lub układu nerwowego), problemy hormonalne, mniejsza odporność organizmu, alergie, niedokrwistość, zatrucia; hiperwitaminoza (czyli nadmiar tej witaminy w organizmie) może być przyczyną nadkwaśności, wysypek, biegunek
Witamina D
Źródła: nabiał, ryby, tran, wątroba, mniszek lekarski, grzyby
Działanie: jest niezbędna do prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforowej; jest istotna także w procesach metabolizmu tkanki kostnej, przy wzroście ciała i przyswajaniu wapnia.
Objawy niedoboru: krzywica, słaby rozwój zębów i szkliwa, próchnica, łamliwość kości, rozmiękczenie, biegunki, reumatyzm stawowy, schorzenia dróg żółciowych. Nadmiar tej witaminy wiąże się z niewydolnością nerek, biegunką, nudnościami, bólami głowy, silnym poceniem się i brakiem apetytu.
