W Polsce wyróżnia się kilka form ochrony przyrody. Są to:

  • parki narodowe- 23 - 3145 km2, co stanowi około 1% powierzchni Polski.
  • rezerwaty przyrody- 1368 (florystyczne, faunistyczne, leśne, krajobrazowe, przyrody nieożywionej)
  • pomniki przyrody- około 33 tysiące pomników przyrody w Polsce
  • parki krajobrazowe- 120, powierzchnia łączna 24 500 km2
  • obszary chronionego krajobrazu- 71 400 km2
  • ochrona gatunkowa zwierząt
  • ochrona gatunkowa roślin
  • ochrona gatunkowa grzybów
  • obszary NATURA 2000
  • użytki ekologiczne
  • stanowiska dokumentacyjne
  • zespoły przyrodniczo- krajobrazowe

W Polsce początki ochrony przyrody sięgają czasów Bolesława Chrobrego. Dekrety o ochronie dotyczyły ochrony zwierzyny łownej. W ten sposób przed nadmiernym zabijaniem chroniony był bóbr oraz na terenie dóbr książąt mazowieckich, tur.

Za panowania Zygmunta II Augusta, w 1523 roku ochroną objęto żubra, bobra, tura, łabędzia i sokoła. Dekret ten został zapisana w Statucie Litewskim. Król Stefan Batory w 1578 roku zakazał używania do połowu ryb sieci o małych oczkach oraz zakazał używania bosaków i włoków. Już wtedy wprowadzono dla ryb okres ochronny podczas ich tarła, czyli rozrodu. Zygmunt III Waza zaostrzył prawo dotyczące ochrony tura w Puszczy Jaktorowskiej. Niestety na nic to się zdało. Ostatni tur, samica padła z przyczyn naturalnych jeszcze za panowania króla Zygmunta III Wazy, w 1627 roku.

Powyższe dekrety dotyczyły ochrony gatunkowej zwierząt. Natomiast pierwsze dokumenty dotyczące ochrony roślin zostały wydane w 1347 roku przez Kazimierza III Wielkiego. Dotyczyły one ochrony lasów, głównie starodrzewia. Przepisy wareckie, podpisane przez Władysława II Jagiełłę zakazywały wyrębu starych dębów i cisów.

W Polsce powstała pierwsza na świecie ustawa dotycząca ochrony przyrody. Została ona uchwalona 10 VII 1869 r. Pomysłodawcami byli uczeni: L. Zejszner, M. Nowicki-Siła, E. Janota. Ustawa traktowała o ochronie dzikich kóz i świstaka w polskich Tatrach.

Na terenie Polski utworzono również pierwszy na świecie rezerwat leśny. Powstał on w 1826 roku dla ochrony cisa. Jest on położony w Wierzchlesie, w Borach Tucholskich.

W trakcie walk o odzyskanie po 123 latach niepodległości kraju, zagrożonych zniszczeniem podczas kampanii wojennej było wiele zabytków. Z tego powodu rozpoczęto działalność ustawodawczą, której celem była ochrona zabytków. 31 października 1918 roku Rada Regencyjna Królestwa Polskiego wydała dekret, który odnosił się do ochrony nad zabytkami kultury i sztuki. Do zabytków zaliczono oprócz budowli, aleje cmentarne i stare, okazałe drzewa.

Po odzyskaniu niepodległości, w 1919 roku powstała Państwowa Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Przedstawicielem ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego ds. ochrony przyrody został jako pierwszy wybitny przyrodnik profesor Władysław Szafer pracujący na Uniwersytecie Jagiellońskim. Sześć lat później, w 1925 roku organ ten został przekształcony w Państwową Radę Ochrony Przyrody (PROP). Był to organ opiniodawczy i doradczy. W 1928 roku powołano z inicjatywy PROP Ligę Ochrony Przyrody.

10 marca 1934 roku doszło do uchwalenia przez Sejm RP ustawy o ochronie przyrody, która obowiązywała do 1949 roku, kiedy uchwalono nową ustawę dotyczącą ochrony przyrody w Polsce.

W chwili obecnej obowiązuje ustawa z dnia 16 października 1991 roku.

W 1992 roku po raz pierwszy ukazała się Polska Czerwona Księga Zwierząt. Jest to lista gatunków zagrożonych wyginięciem. W roku 2002 w Krakowie ukazała się Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce opracowana przez Instytut Ochrony Przyrody PAN.

W 1993 roku wydano Polską Czerwoną Księgę Roślin.

Dane pochodzące z 2004 roku mówią o tym, że w Polsce ochroną gatunkową objętych jest około 750 gatunków zwierząt na 33 000 gatunków występujących w kraju. Około 530 gatunków to kręgowce. Stanowią one 70,7% wszystkich zwierząt objętych ochroną. Pozostałe, czyli około 220 gat. to bezkręgowce. W statystykach tych nie uwzględniono ochrony częściowej rybackiej i łowieckiej.

Wg Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. z dnia 28 lipca 2004 r.), ochroną ścisła objętych jest 428 gat. roślin, ochroną częściową objętych jest 51 gatunków.

Rozporządzenie dotyczące grzybów mówi o ochronie ścisłej 109 gatunków i ochronie częściowej 10 gatunków.

PARK NARODOWY

"Obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe. Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów."

W parku narodowym wyróżnia się strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i otulinę parku. W strefie ochrony ścisłej jakakolwiek ingerencja człowieka, która mogłaby zmienić przyrodę obszaru objętego ochroną jest całkowicie zakazana. W strefie ochrony częściowej człowiek może integrować w przyrodę. Działanie te jednak mają na celu tylko i wyłącznie przywrócenie stanu naturalnego chronionego obszaru. Działania te mogą polegać na zabiegach pielęgnacyjnych i hodowlanych. Otulina parku jest to strefa wyznaczona wokół parku, której celem jest ochrona przed wpływem czynników zewnętrznych, które mogły by mieć negatywny wpływ na przyrodę parku. Otulina zazwyczaj jest takim obszarem, gdzie rozwija się infrastruktura związana z budową hoteli, restauracji i innych atrakcji dla turystów.

Park narodowy obejmuje obszar nie zmieniony lub bardzo słabo zmieniony przez osadnictwo i działalność człowieka. Zazwyczaj zasięgiem obejmuje jeden albo kilka ekosystemów. Wyróżnia się bogactwem i pięknem przyrody. Posiada nieprzeciętne wartości naukowe, wyjątkowe wartości krajobrazowe, przyrodnicze, kulturowe społeczne oraz wychowawcze.

Park narodowy poddany jest centralnej władzy w kraju. Utrzymywany jest z budżetu. Ma własny zarząd i personel. Przez cały czas wymaga czynności konserwatorskich. Objęty jest ochrona prawną.

W Polsce utworzonych jest 23 parki narodowe. Najmniejszym z nich jest Ojcowski Park Narodowy. Jego powierzchnia wynosi 21,46 km2. Największym z parków jest Biebrzański Park Narodowy o powierzchni 592,23 km2. Najmłodszym z parków jest powołany do istnienia w 2001 roku PN "Ujście Warty". Najstarszym jest Białowieski PN utworzony w 1932 roku. Wszystkie parki obejmują obszar 3 145 km2. Jest to około 1% powierzchni naszego kraju. Utworzenie parku narodowego zależy od decyzji Rady Ministrów. To ona może wydać rozporządzenie o powstaniu parku narodowego. Na chwilę obecną rozważa się powstanie trzech parków narodowych: Jurajski Park Narodowy (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska), Mazurski Park Narodowy (okolice jeziora Śniardwy), Turnicki Park Narodowy(przedgórze Bieszczadów)

Do 23 parków narodowych należą: "Babiogórski, Białowieski, Biebrzański, Bieszczadzki, Borów Tucholskich, Drawieński, Gorczański, Gór Stołowych, Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski, Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, "Ujście Warty", Wielkopolski, Wigierski i Woliński".

  1. Babiogórski Park Narodowy

Został utworzony w 1954 roku, jednak już w 1933 roku na tym terenie utworzono "Rezerwat na Babiej Górze". Pow. Parku wynosi 33,92 km2. Symbolem parku jest okrzyn jeleni. Położony jest w woj. małopolskim. W parku występują piętra roślinne: regiel dolny porośnięty jest przez buczynę karpacką, regiel górny to głównie wysokie świerki, w piętrzę kosodrzewiny występuje jarzębina i ziołorośla, w piętrze alpejskim występuje endemiczna rogownica alpejska, kosmatka brunatna. W parku opisano 500 gatunków roślin naczyniowych, 200 gatunków mchów, a także wiele gat. porostów i glonów. Wśród babiogórskiej fauny występuje 105 gat. ptaków, m.in. puszczyk uralski, płochacz halny. Wśród ssaków występują: jeleń, niedźwiedź brunatny, wilk, ryś, koszatka, orzesznica.

  1. Białowieski Park Narodowy

Powstał w 1932 r. jako "Park Narodowy w Białowieży". W 1947 r. został reaktywowany. Symbolem parku jest żubr. Położony jest w woj. podlaskim, na terenie Puszczy Białowieskiej. Pow. Parku wynosi 105.02 km2. Jest wpisany wraz z częścią białoruską na listę Światowego Dziedzictwa Ludzkości. W parku występuje naturalny las. Można wyróżnić w nim 20 gatunków lasów m.in. grądy, łęgi, olsy, bory mieszane, bory świeże i bory bagienne. Wśród flory parku jest 4 500 gatunków roślin, z czego 728 gatunków to rośliny naczyniowe, 277 gatunków to porosty, około 3000 gatunków to grzyby. Do szczególnie rzadkich roślin należą: arnika górska, fiołek bagienny, kosaciec syberyjski i pełnik europejski. W parku żyje około 12 000 zwierząt. Większość stanowią bezkręgowce. Najsłynniejszym jest żubr, ssak, którego populacja w parku została odbudowana.

  1. Biebrzański Park Narodowy

Powstał w 1993 roku. Jego powierzchnia wynosi 592,23 km2. Symbolem parku jest batalion. Park położony jest w woj. podlaskim. Wśród roślinności występują relikty glacjalne, m.in.: brzoza niska, wierzba lapońska, , gniadosz królewski, skalnica torfowiskowa, turzyca strunowa. Obszar parku położony jest w dolinie rzeki Biebrzy i Narwi. Jest to teren bagienny i torfowiskowy. Stanowi doskonałe warunki dla bytowania ptaków, głównie błotno- wodnych. Zaobserwowano tu 271 gat. ptaków, z czego 181 to gatunki lęgowe. Wśród nich występują: dubelt, , rybitwa małoskrzydła, rybitwa czarna, , orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, orzeł przedni, wodniczka.

  1. Bieszczadzki Park Narodowy

Powstał w 1973 roku. Położony jest w woj. podkarpackim. Powierzchnia wynosi 292,02 km2. Symbolem parku jest ryś. 80% powierzchni parku stanowią lasy, głównie naturalne. Zauważyć można piętrowy układ roślinności. Wyróżnia się piętro pogórza, piętro regla dolnego i połoniny. W parku występuje około 760 roślin naczyniowych, w tym 30 gat. wschodniokarpackich. Do roślin endemicznych dla Karpat Wschodnich należą:pszeniec biały, lepnica karpacka, przywrotnik turkulski. Do roślin wysokogórskich zalicza się: zawilec narcyzowy, widłak alpejski, prosiennicznik jednogłówkowy. W parku jest też około 350 gat. porostów, 250 gat. mchów i 1000 gat. grzybów(jednym z nich jest endemit, odgiętka wetlińska). Wśród 230 gat. kręgowców występujących w parku są: niedźwiedź brunatny, wilk, ryś, żubr, żbik, bóbr, wydra, jeleń, łoś, sarna, dzik, derkacz, orzeł przedni, puszczyk uralski.

  1. Park Narodowy Bory Tucholskie

Został utworzony w 1996 roku. Zajmuje powierzchnię 47, 98 km2. Położony jest w woj. kujawsko-pomorskim. Symbolem parku jest głuszec. Jest to krajobraz sandrowy, w którym występują wydmy śródlądowe. Na terenie parku jest 21 jezior, w tym 4 jeziora lobeliowe- Wielkie, Małe Gacno, Nierybno, Głuche. Z tym typem jezior związana jest specyficzna roślinność: lobelia jeziorna, poryblin jeziorny, brzeżyca jednokwiatowa, widłak torfowy, widłak goździsty. Tereny te porasta głównie bór sosnowy, bór chrobotkowy. W parku występuje ok. 800 gat. roślin naczyniowych, 200 gat. porostów, w tym: chrobotki, brodaczki, włostki. Na terenie parku występuje 144 gat. ptaków, z czego 108 to lęgowe: puchacz, żuraw, bąk, bielik, zimorodek, głuszec. W planach parku jest reintrodukcja głuszca. Wśród kręgowców wyróżnić można występujące tu nietoperze: karlik większy, gacek brunatny, nocek duży, nocek rudy i nocek Natterera.

  1. Drawieński Park Narodowy

Został utworzony w 1990 r. Zajmuje powierzchnię 113,42 km2. Położony jest w woj. zachodniopomorskim. Symbolem parku jest wydra. Na terenie parku występuje ok. 869 gat. roślin naczyniowych. Wiele z nich jest pod ścisłą ochroną, m.in. chamedafne północna, rosiczki, storczyki, żurawina drobnolistkowa, turzyca bagienna, wawrzynek wilczełyko. Występuje również ok. 200 gat. mchów i 210 gat. grzybów. Teren parku porastają: buczyna pomorska, grądy, bory sosnowe, kwaśne lasy bukowo- dębowe. Bogatą faunę stanowi 30 gat. ryb, w tym troć wędrowna, 13 gat. płazów, 7 gat. gadów, w tym żółw błotny, 129 gat. ptaków i 40 gat. ssaków. Wśród nich są jelenie, dziki, sarny, bobry, borsuki i jenoty.

  1. Gorczański Park Narodowy

Został założony w 1981 roku. Zajmuje powierzchnię 70,30km2. Położony jest w woj. małopolskim. Zajmuje centralne pasmo Gorców z Turbaczem i Gorcem. Symbolem parku jest salamandra plamista. W Gorcach występuje 940 gat. roślin naczyniowych, 250 gat. mchów, 530 gat. porostów i 116 gat. wątrobowców. W samym parku występuje ok. 85% wymienionej wyżej roślinności. Są wśród nich gatunki alpejskie i subalpejskie. 95% pow. parku porasta las. Występują piętra roślinne: regiel dolny, regiel górny. W parku występuje buczyna karpacka, bór świerkowy wysokogórski, bór świerkowo- jodłowy, ziołorośla, łąki mietlicowo- mieczykowe.

Spośród zwierząt występuje 46 gat. ssaków w tym ryś, niedźwiedź brunatny, wilk, ptaki- kobuz, trzmielojad, jastrząb, kuraki leśne gady: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec, żmija zygzakowata i zaskroniec i płazy: traszki, salamandra plamista, żaby, ropuchy i kumak górski.

  1. Park Narodowy Gór Stołowych

Został założony w 1993 roku. Jego powierzchnia wynosi 63,39 km2. Położony jest w woj. dolnośląskim, na obszarze Sudetów. Na jego terenie występuje 650 gat. naczyniowych, w tym 46 jest pod ochrona, 272 gatunków mchów, 112 gatunków wątrobowców. Na terenie parku występuje buczyna, bory oraz unikatowe torfowisko wysokie. Wśród ssaków można spotkać orzesznice, popielice, koszatkę, ryjówkę górską, a wśród ptaków: włochatkę, jarząbka, słonkę, bociana czarnego, trzmielojada, kobuza, kowalika i kopciuszka.

  1. Kampinoski Park Narodowy

Został założony w 1959 roku. Zajmuje powierzchnię 385,44 km2. Położony jest w woj. mazowieckim. Symbolem parku jest łoś. Nieodzownym elementem parku są wydmy i obszary bagienne. W parku znajduje się około 1245 gat. roślin naczyniowych, w tym 69 objętych ochroną. Zaliczane są do nich: brzoza czarna, chamedafne północna, wężymord stepowy, wisienka kwaśna, zimoziół północny. W parku występuje również 120 gat. mchów, 25 gat. wątrobowców, 150 gat. porostów. Do zespołów roślinnych zaliczane są: bory świeże, grądy, lasy olchowe. Fauna parku obejmuje ok. 16000 gat. Najwięcej jest owadów- 2030 gatunków i ptaków 200 gatunków. W parku reintrodukowano łosia, bobra i rysia.

  1. Karkonoski Park Narodowy

Został założony w 1959 roku. Zajmuje powierzchnię 55,76 km2. położony jest w woj. dolnośląskim. Symbolem parku są trzy świerki na tle Śnieżki. Z przyrody nieożywionej na terenie parku występują ostańce, gołoborza i kotły polodowcowe. W parku występuje 650 gat. roślin naczyniowych, 450 gatunków mszaków, 400 gatunków porostów. Do roślin endemicznych zalicza się skalnicę bazaltową i dzwonek karkonoski. W Karkonoszach występują pietra roślinne z buczyną sudecką i świerczyną górnoreglową. Fauna parku liczy około 100 gatunków kręgowców. Wśród ptaków reliktem jest czajka mornel. Spośród 40 gat. ssaków 16 gat. to nietoperze. Na terenie parku reintrodukowano muflona.

  1. Magurski Park Narodowy

Utworzony został w 1995 roku na terenie woj. podkarpackiego w Beskidzie Niskim. Zajmuje pow. 194,36 km2. Symbolem parku jest orlik krzykliwy. W parku występuje ok. 800 gat. roślin naczyniowych, 45 z nich to gatunki górskie. Piętra roślinne stanowią: buczyna karpacka, bory jodłowe, bory jodłowo- świerkowe, olszyna i łęgi. W parku występują również murawy kserotermiczne z roślinnością ciepłolubną. Fauna parku jest bardzo bogata. Występuje 137 gat. ptaków(108 lęgowych), m.in. orzeł przedni, orlik krzykliwy, trzmielojad, bocian czarny, puszczyk uralski, puchacz, 35 gat. ssaków: niedźwiedź brunatny, ryś, żbik, wilk. Wśród bezkręgowców na terenie parku występują: niepylak mnemozyna, paź żeglarz, paź królowej, nadobnica alpejska i kozioróg bukowiec.

  1. Narwiński Park Narodowy

Został założony w 1996 roku. Zajmuje pow. 73,50 km2. Położony jest w woj. podlaskim. Ochroną objęty jest teren bagienny w dolinie rzeki Narwi. Występuje tu ok. 200 gat. roślin naczyniowych, w tym 13 jest chronionych: kosaciec syberyjski, podkolan biały. storczyk krwisty, wielosił błękitny, Na terenie parku występują szuwary trzcinowe, roślinność wodna, łąki, ziołorośla i lasy. Jest to ostoja dla 179 gat. ptaków, w tym 149 lęgowych. Głównie są to: rokitniczka, potrzos, brzęczka, trzcinniczek, krzyżówka oraz kropiatka, zielonka, rybitwa czarna, bąk, błotniak stawowy, dubelt, batalion. Występuje tu ok. 40 gat. ssaków, w tym bóbr i łoś.

  1. Ojcowski Park Narodowy

Został założony w 1956 roku. Zajmuje powierzchnię 21,46 km2. Położony jest w woj. małopolskim. Symbolem parku jest nietoperza tle ruin zamku. Jest to fragment Wyżyny Krakowsko-Częstochowski. Występują w nim jurajskie wapienie, ostańce, jaskinie. Najsłynniejsza w parku jest maczuga Herkulesa i Jaskinia Łokietka. W parku występuje 1000 gat. roślin naczyniowych, wśród nich 50 to gatunki górskie, 100 to gatunki ciepłolubne. Jest również 110 gat. mszaków, 73 gat. wątrobowców, 370 gat. porostów i 1140 gat. grzybów. Zbiorowiska roślinne w parku to bory mieszane z jodła, świerkiem i sosną, buczyna karpacka, lęgi, grądy, las jaworowy, murawy kserotermiczne. Na terenie parku żyje około 12000 gat. zwierząt, w tym borsuki, orzesznice, gronostaje, 15 gat. nietoperzy i 134 gat. ptaków, w tym górski pluszcz.

  1. Pieniński Park Narodowy

Został założony w 1932 roku. Powierzchnia parku wynosi 23,48 km2. Położony jest w woj. małopolskim. Symbolem parku są Trzy Korony. Park położony jest w polskiej części Pienin. Występuje tu około 1100 gatunków roślin naczyniowych, 400 gat. glonów, 330 gat. mchów, 440 gat. porostów, 1200 gat. grzybów. Na terenie parku występują endemity i relikty geograficzne: mniszek pieniński, pszonek pieniński, chryzantema Zawadzkiego. Przeważa buczyna karpacka, jaworzyna, ciepłolubne murawy. Na terenie parku żyje około 6500 gat. zwierząt, w tym 160 gatunków ptaków i 61 gatunków ssaków. Do rzadkich ptaków należą: bocian czarny, dzięcioł trójpalczasty, dzięcioł czarny puchacz, pomurnik, nagórnik, sóweczka.

  1. Poleski Park Narodowy

Został założony w 1990 roku. Zajmuje powierzchnie 97,32 km2. Położony jest w woj. lubelskim. Symbolem parku jest żuraw. Występuje w nim 928 gatunków roślin naczyniowych, 60 z nich podlega ochronie gatunkowej. Wśród nich są: brzoza niska, wierzba lapońska, gniadosz królewski, lepnica litewska, rosiczka długolistna. W parku występują torfowiska niskie, przejściowe i wysokie. Lasy stanowią bory sosnowe i brzeziny bagienne oraz olsy. Przewagę stanowią zbiorowiska szuwarowe i wodne. Faunę stanowi 146 gat. ptaków, w tym orzeł bielik, orzeł przedni, brodźce, gęś gęgawa, orlik grubodzioby, 12 gat. płazów, 6 gat. gadów, w tym żółw błotny, 35 gat. ssaków, w tym karlik większy, gronostaj, wilk, wydra.

  1. Roztoczański Park Narodowy

Został utworzony w 1974 roku. Jego powierzchnia wynosi 84,83 km2. Położony jest w woj. lubelskim na Wyżynie Lubelskiej. Symbolem parku jest tarpan. Występuje w nim 750 gat. roślin naczyniowych, w tym zimoziół północny, 190 gat. ptaków, w tym dzięcioł czarny i białogrzbiety, trzmielojad, krótkoszpon, rybołów. Na terenie parku występuje około 400 drzew będących pomnikami przyrody. Na terenie parku spotyka się zbiorowiska łąkowe(wilgotne), torfowiska, buczynę karpacką, bór jodłowy. Park położony jest w dolinie rzeki Wieprz, występują tu skały wapienne, piaski i less.

  1. Słowiński Park Narodowy

Został utworzony w 1967 roku. Pow. parku wynosi 186,18 km2. Symbolem parku jest orzeł przedni. W parku zachowany jest krajobraz nadmorski, polodowcowy z ruchomymi wydmami( najwyższe do 40 m na Mierzei Łebskiej przesuwają się 5-30 m/rok). Występuje tu 850 gat. roślin naczyniowych, w tym 50 objętych ochroną. Są to m.in. mikołajek nadmorski, rukwiel nadmorska, honkenia piaskowa. Spotyka się tu sosnowy bór bażanowy składający się z bażyny czarnej i wrzosu zwyczajnego i torfowiska oraz muliste, płytkie jeziora nadbrzeżne: Gardno i Łebsko . Spośród zwierząt występują tu jelenie, sarny, dziki, jenoty, wydry, gronostaje.

  1. Świętokrzyski Park Narodowy

Został utworzony w 1950 roku. Zajmuje powierzchnię 76,26 km2. Symbolem parku jest jeleń ze znakiem krzyża. Położony jest w woj. świętokrzyskim. Teren parku obejmuje najstarsze w Europie góry ze skał osadowych, nazywane górami fałdowymi. Jest to pasmo Łysogór. Znajdują się tu gołoborza, czyli podszczytowe zgrupowania głazów. Występuje tu bór jodłowy i buczyna karpacka. flora parku składa się z 129 gatunków porostów, 190 gatunków mszaków, 670 gat. roślin naczyniowych 49 z nich to rośliny chronione. Do roślin objętych ochroną należą m.in. kosaciec syberyjski, pełnik europejski, pióropusznik strusi, narecznica szerokolistna. Bogata fauna parku obejmuje 4210 gat. zwierząt, w tym 187 gat. chronionych.

  1. Tatrzański Park Narodowy

Został utworzony w 1954 roku. Zajmuje pow. 211,64 km2. Symbolem parku jest kozica. Położony jest w woj. małopolskim. Teren parku obejmuje Tatry Wysokie i Tatry Zachodnie. Są to góry zbudowane z granitów i wapieni. Występują tu piętra roślinne: regiel dolny (do 1250 m n.p.m.)- lasy jodłowo-bukowe, regiel górny (do 1550 m n.p.m.)-bory świerkowe, kosówka i traworośla (do 1800 m n.p.m.). Najwyższe piętro alpejskie składa się z turni. Flora parku składa się z 1000 gat. roślin naczyniowych, 200 gat. wątrobowców, 600 gat. mszaków, 700 gat. porostów, 900 gat. glonów. Fauna jest bardzo bogata. Wiele gatunków jest rzadkich, objętych ochroną. To m.in. kozice, świstaki, rysie, wilki, niedźwiedzie brunatne i ptaki: orzeł przedni, płochacz halny, pomurnik, sokół.

  1. Park Narodowy "Ujście Warty"

Jest najmłodszym z parków polskich. Został utworzony w 2001 roku. Zajmuje pow. 80,38 km2. Położony jest w woj. lubuskim w historycznej delcie ujścia Warty do Odry. Symbolem parku jest gęś gęgawa. W parku jest ok. 400 gat. roślin naczyniowych. Park jest jednym z najważniejszych stanowisk lęgowych w Polsce. Spośród 245 gat. ptaków, 160 gat. jest lęgowych. Należą do nich m.in. perkozy, kaczki(8 gat.), chruściele, ptaki siewkowe. Do zagrożonych wyginięciem należą: wodniczka, derkacz, rycyk, żuraw, bąk, bączek, rybitwa czarna. Zimuje tu łabędź krzykliwy i orzeł bielik.

  1. Wielkopolski Park Narodowy

Utworzony został w 1957 roku. Zajmuje pow. 75,84 km2.Położony jest woj. wielkopolskim. Symbolem parku jest sowa puszczyk. W paku dominuje krajobraz polodowcowy, głównie są to utwory morenowe(moreny czołowe), rynny i jeziora eutroficzne z roślinnością wodna i bagienną. W parku jest ok. 1100 gat. roślin naczyniowych, 200 gat. mszaków, 150 gat. porostów, 350 gat. glonów, 400 gat. grzybów wyższych. Największy procent stanowi sosna zwyczajna. W parku jest ok. 3000 gat. bezkręgowców, w tym koziróg dębosz, jelonek rogacz. Wśród kręgowców jest ok. 40 gat. ssaków, 190 gat. ptaków, w tym zimorodek, dzięcioł czarny, kraska, kania czarna, błotniak stawowy, 5 gat. gadów, i płazy nizinne.

  1. Wigierski Park Narodowy

Został utworzony w 1989 roku. Zajmuje pow. 150,86 km2. Symbolem parku bóbr europejski. Położony jest w woj. lubuskim. Ochronie podlega krajobraz polodowcowy: moreny czołowe, jeziora (Wigry, Czarna Hańcza i inne) i wydmy. Flora parku to: 1000 gat. roślin naczyniowych, 200 gat. mchów i wątrobowców, 300 gat. porostów. Nie ma tu buka, rzadko występuje grab. Zbiorowiska roślinne mają charakter borealno- kontynentalny- grad trzcinnikowy, bór subborealny, lasy bagienne, bory świeże, torfowiska wysokie i przejściowe. Fauna parku to 1700 gat. zwierząt, w tym 46 gat. ssaków, 202 gat. ptaków, 12 gat. płazów, 5 gat. gadów.

  1. Woliński Park Narodowy

Został utworzony w 1960 roku. Zajmuje pow. 109,37 km2. położony jest w woj.. zachodniopomorskim. Zajmuje fragment wyspy Wolin. Symbolem parku jest orzeł bielik. Jest to krajobraz polodowcowy ze wzgórzami morenowymi, jeziorami i brzegami klifowymi. W parku występuje ok. 1300 gat. roślin naczyniowych, w tym nadmorskie: honkenia piaskowa, rukwiel nadmorska, solanka kolczysta, wydmuchrzyca piaskowa. Występuje tu również buczyna. Park jest ostoją dla wielu ptaków(230 gat.) m.in. bielika, biegusa zmiennego, wodniczki, muchołówki małej. Spośród rzadkich ssaków morskich występują tu foka szara i morświn.

REZERWAT PRZYRODY

Rezerwat przyrody wg ustawy z 2004 roku "obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi." Rezerwaty nie posiadają kryterium powierzchni. Największym rezerwatem w Polsce jest rezerwat krajobrazowy nad Gopłem. Jego pow. wynosi 12 684 ha.

Wyróżnia się rezerwaty:

  • Ścisłe (brak jakiejkolwiek ingerencji człowieka),
  • Częściowe (dopuszczona jest pewna ingerencja człowieka)

W zależności od tego jaki cel ochrony ma utworzenie rezerwatu, rezerwaty dzieli się na: leśne, faunistyczne, florystyczne, słonoroślowe, stepowe, torfowiskowe, wodne, przyrody nieożywionej, krajobrazowe. W Polsce na rok 2003, utworzonych było 1368 rezerwatów przyrody.

PARK KRAJOBRAZOWY

Park krajobrazowy wg ustawy z 2004 roku: " obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju".

Ten rodzaj formy ochrony przyrody nie wyłącza terenu z eksploatacji przez człowieka. Jednak gospodarka na takim terenie musi odbywać się zgodnie z zasadami ochrony przyrody. Tereny leśne użytkowane powinny być w sposób ograniczony natomiast na terenach nieleśnych może rozwijać się rolnictwo z wyeliminowaniem stosowania środków chemicznych.

W Polsce znajduje się 120 parków krajobrazowych(wg stanu na 31 XII 2003), których powierzchnia łączna wynosi 2,5 mln ha. 

OBSZAR CHRONONEGO KRAJOBRAZU

Jest to teren wyróżniający się pod względem krajobrazowym posiadający różne typy ekosystemów. Prowadzona na nim działalność gospodarcza podlega niewielkim obostrzeniom. Są to często tereny rekreacyjne z całym zapleczem dla turystów. Obszary chronionego krajobrazu zajmują w Polsce ok. 29% pow. kraju.

POMNIK PRZYRODY

Pomniki przyrody wg ustawy z 16 kwietnia 2004 to "pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzew, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie".

Pomnikami przyrody są: pojedyncze zabytkowe drzewa i krzewy lub grupy drzew, parki, aleje, głazy narzutowe, wodospady, źródła, skałki, jary, jaskinie, przełomy rzeczne, odkrywki, wywierzyska i inne.

W Polsce znajduje się ok. 33 000 pomników przyrody. Do najbardziej znanych zalicza się stare wysokie drzewa:

Dąb Bartek, Dąb Jagiełły, Dęby rogalińskie, Dąb Wielki Mamamuszi, Dąb Chrobry.

OCHRONA GATUNKOWA

Ochrona gatunkowa zwierząt obejmuje "zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, posiadania żywych zwierząt, posiadania zwierząt martwych lub ich części, niszczenie siedlisk i ostoi, wybieranie, posiadanie oraz przechowywanie jaj". Ochroną gatunkową objęte są zwierzęta rzadkie, do których zaliczane są endemity i relikty, zwierzęta zagrożone wyginięciem. Zwierzęta mogą być objęte ochroną całkowitą (zagrożone wyginięciem) lub częściową (znaczenie dla gospodarki).

Ochrona gatunkowa roślin- ścisła- obejmuje "zakaz: umyślnego niszczenia, zrywania, ścinania oraz pozyskiwania z naturalnych miejsc występowania, a także zakaz handlu, przenoszenia i wywożenia za granicę zarówno w stanie świeżym, jak i suszonym".

Ochrona częściowa pozwala na częściowe pozyskiwanie roślin dla określonych celów leczniczych oraz gospodarczych. Status gatunku chronionego nadaje Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Swoją decyzję podejmuje w porozumieniem z innymi ministrami: gospodarki żywnościowej i rolnictwa.

Ochrona gatunkowa grzybów obejmuje również porosty. Ochrona ścisła obejmuje zakaz zbierania i niszczenia grzybów oraz zakaz sprzedawania, nabywania, a także wywozu za granice kraju. Polska jest pierwszym krajem w Europie, który wprowadził ochronę grzybów. Grzyby ściśle chronione można pozyskiwać tylko i wyłącznie za zgoda Ministra Środowiska, np. w celach leczniczych(zielarskich).

STANOWISKA DOKUMENTACYJNE PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ

Są to fragmenty przyrody nieożywionej o istotnym znaczeniu naukowym i dydaktycznym. Są to miejsca, gdzie występują: formacje geologiczne, wyrobiska podziemne, wyrobiska powierzchniowe, skamieniałości.

UŻYTKI EKOLOGICZNE

Są to fragmenty ekosystemów, które zasługują na ochronę ze względu na zachowanie bioróżnorodności. Mogą to być wydmy, torfowiska, starorzecza, bagna i inne zespoły. W Polsce jest 6177 użytków ekologicznych.

ZESPOŁY PRZYRODNICZO- KRAJOBRAZOWE

Są to wg ustawy o ochronie środowiska z 16 kwietnia 2004 to "fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe i estetyczne."

OBSZARY NATURA 2000

Obszary NATURA 2000 jest programem wprowadzonym w Polsce na mocy ustawy o ochronie środowiska z 2004 roku. Mówi ona o tym, że:

"Art. 25. 1. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:

1) obszary specjalnej ochrony ptaków

2) specjalne obszary ochrony siedlisk.

2. Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych formami ochrony przyrody [wymienionych w ustawie]."

Jest to program, który przewiduje powołanie wspólnego systemu obszarów objętych ochroną we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Ma on na celu ochronę siedlisk oraz gatunków zagrożonych wyginięciem w skali europejskiej.