O charakterze i rozmieszczeniu zbiorowisk na danym terenie decydują czynniki biogenetyczne, ekologiczne, antropogeniczne i historyczne. Wyróżniamy różne typy zbiorowisk roślinnych, w naszej florze są to zbiorowiska leśne, łąki i pastwiska, pola uprawne, torfowiska, bagna i mokradła.
Las jest bardzo ważnym składnikiem ekosystemu, utrzymuje bowiem i zapewnia równowagę biologiczną. Jest to jedna z lepszych form zagospodarowania gruntu, a z punktu widzenia obywatela, ogólnodostępne dobro naturalne.
Las to odnawialne zbiorowisko organizmów, gdzie wizualną przewagę stanowią różne gatunki drzew. Skład roślinności w lesie zależy od rejonu biogeograficznego, w którym ten las występuje. Las jest utworzony przez system zależności pomiędzy organizmami roślinnymi i zwierzęcymi w nim występującymi, a klimatem lokalnym, podłożem i stosunkami wodnymi oraz wzniesieniem nad poziom morza, a także działalnością antropogeniczną.
W czasach prehistorycznych Polska była w 90% pokryta lasami, które sięgały aż do piętra hal. W XI wieku powierzchnia lasów w Polsce wynosiła już tylko 75%, w XVIII wieku ok. 21%, stała wycinka doprowadziła do dramatycznego progu 19%, po pierwszej wojnie światowej. Zalesianie, głównie sosnami, spowodowało, że obecnie lasy w Polsce mają często charakter monokultury sosnowej, czasem świerkowej. Około 50% wszystkich lasów stanowią lasy młode (do 40 lat).
Aktualnie lesistość w Polsce wynosi nieco powyżej 28%, ale i tak jest niższa niż lesistość Europy (32%). Główne przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów w Polsce i na świecie to procesy deforestacyjne (wylesiania) związane z: tworzeniem pól i pastwisk, przetwórstwem drewna, opałem, przygotowywaniem terenów pod zabudowę. Dodatkowo pożary oraz zmiany klimatyczne i zanieczyszczenia są źródłem kurczenia się powierzchni lasów. Fragmentaryzacja lasów prowadzi do: zmniejszenia bioróżnorodności, zakłóceń stosunków wodnych, wzmożenia erozji gleby.
Las charakteryzuje się specyficznymi warunkami klimatycznymi, temperatura w lesie jest niższa w lecie, wyższa w zimie, w porównaniu z otwarta przestrzenią, korony drzew zacieniają pozostałe warstwy lasu, w związku z tym niewiele światła dociera do runa, stąd też runo kwitnie wczesną wiosną jeszcze przed rozlistnieniem drzew. Drzewa ograniczają i zmniejszają również siłę wiatru. Większość opadów zatrzymywana jest w koronach drzew, do runa dochodzi ich znacznie mniej, jednak w związku z zacienieniem, amplitudy wilgotności w lesie są niewielkie. Wszystkie te czynniki tworzą swoisty mikroklimat lasu.
W budowie lasu można wyróżnić kilka poziomych warstw: ściółka, runo, podszyt, wysokie drzewa. Każda z tych warstw jest miejscem życia i bytowania wielu różnych makro- i mikroorganizmów.
Większość lasów w Polsce poddanych jest silnej antropopresji, zachowane w pierwotnym stanie puszcze stanowią już tylko niewielkie obszary. Do takich należy m.in. Puszcza Białowieska.
Typy zbiorowisk leśnych w Polsce:
Buczyny: głównym komponentem jest buk, w skutek dużego zwarcia koron, poniższe warstwy lasu są słabo rozwinięte, w runie występują głównie gatunki cieniolubne. Buczyny występują na Pomorzu Zachodnim, na zachodzie Pojezierza Mazurskiego, na Wyżynie Lubelskiej, w Kotlinie Sandomierskiej i w Bieszczadach.
Grądy - są to lasy, z grabem, lipą, dębem, z domieszką klonu, jesionu, wiązu. W podszycie dominuje leszczyna, trzmielina. Grądy związane są z glebami żyznymi, obecnie zajmują niewielkie obszary i mają bardzo fragmentaryczny charakter.
Łęgi - nad brzegami jezior, potoków, na wilgotnych glebach okresowo podtapianych. Obecnie łęgi należą do rzadkości, głównie z powodu melioracji i regulacji rzek. Z sentymentem patrzymy na wierzby i topole nad potokami, które są pozostałościami lasów łęgowych.
Olszyny (olsy) - występują na terenach bagiennych, na obrzeżach dolin rzecznych. Roślinność występuje tam w kępach, a zagłębienia między kępami z roślinnością zalewane są przez wodę. W skład drzewostanu wchodzi głównie olsza czarna, brzoza, świerk, w podszycie występuje: kruszyna, kalina, wierzba.
Bory mieszane - występują na jałowej, piaszczystej glebie, runo jest dość ubogie. Można je spotkać właściwie w całej Polsce. W warstwie krzewów rośnie leszczyna, kruszyna, jarzębina, kalina. W runie pospolita jest borówka.
Bory sosnowe - na piaszczystych glebach, w runie mchy i porosty.
Znaczenie lasów:
- Źródło drewna do budowy, na opał, do produkcji papieru - znaczenie gospodarcze
- Lasy to płuca Ziemi - rośliny w procesie fotosyntezy pobierają dwutlenek węgla a produkują tlen potrzebny nam do życia
- Las to miejsce dydaktyczno-wychowawcze, do poznawania zjawisk przyrodniczych, oraz współzależności między organizmami
- Las pełni funkcje kulturowe i historyczne
- Jest to miejsce relaksu i kontaktu człowieka z przyrodą
- Doskonały zbiornik retencyjny wody, zapobiegający jej nagłym spływom
- Zapobiegnie erozji gleby
- Zatrzymywanie szkodliwych zanieczyszczeń atmosferycznych
- Utrzymywanie względnie stałych warunków (mikroklimat)
Jak mądrze korzystać z dobrodziejstw, które dostarcza las?
- Stosować filtry w zakładach przemysłowych
- Prowadzić rozsądną politykę zarządzania lasem, jego wyrąbem i nasadzaniem młodych drzew
- Tworzyć wielogatunkowe szkółki
- Wysadzać więcej drzew liściastych, które są bardziej odporne na patogeny
- Chronić las przed pożarem
- Oszczędnie używać papier, poddawać go recyklingowi
- Nie zaśmiecać lasu i nie zakłócać spokoju jego mieszkańców
