Mszaki to jednostka systematyczna, dla której charakterystyczna jest dominacja gametofitu w przemianie pokoleń. Do mszaków należą klasy wątrobowców i mchów właściwych. Do wątrobowców zalicza się m.in. rząd porostnicowców i jungermaniowców. Klasa mchów właściwych stanowi najliczniejszą grupę mszaków.
BUDOWA MSZAKÓW
W cyklu życiowym mszaków występują dwa stadia - gametofit i sporofit. Różnią się one budową oraz trybem życia.
Gametofit
Jak już wspomniano, gametofit stanowi pokolenie dominujące u mszaków. Jest to stadium haploidalne, samożywne, żyje więc niezależnie od sporofitu, przez wiele lat. Budowa morfologiczna gametofitu jest różna u różnych grup mszaków. Porostnice mają gametofit plechowaty, płaski, przytwierdzony do podłoża jednokomórkowymi chwytnikami. Przykładem może być tutaj porostnica wielokształtna. Jej plecha, mimo że prymitywna w wyglądzie, ma dość złożoną budowę wewnętrzną - posiada specyficzne aparaty szparkowe, złożone z 16 komórek (!) oraz zróżnicowane tkanki (asymilacyjną, spichrzową, powietrzną). Jungermanie posiadają gametofit w kształcie ulistnionej łodyżki. Nie jest to jednak prawdziwa łodyżka (nie posiada wiązek przewodzących) ani prawdziwe listki. Jest to płaska, podłużna plecha której jednowarstwowe wypustki tworzą "listki". Przykładem mchów właściwych jest mech płonnik. Jego gametofit to wzniesiona na kilkanaście nawet centymetrów, ulistniona łodyżka. Na przekroju poprzecznym widoczna jest tkanka okrywająca, kora pierwotna (wypełniająca łodyżkę oraz wzmacniająca ją tuż pod skórką) oraz położona centralnie prymitywna wiązka przewodząca. Składa się ona z komórek przewodzących wodę - duże, martwe hydroidy oraz komórek przewodzących asymilaty - drobne, żywe leptoidy. Elementy wiązki są więc odpowiednikami drewna i łyka u roślin wyższych. Listki okalające łodyżkę mają budowę wielowarstwową, a na górnej powierzchni tworzą blaszki, które zwiększają powierzchnię asymilacji oraz wchłaniania wody. Łodyżka gametofitu przytwierdzona jest do podłoża za pomocą chwytników (wyjątek - torfowce - nie posiadają chwytników). Gametofity mchów tworzą zazwyczaj zwarte kępki i darnie.
Sporofit
Sporofit ma u wszystkich przedstawicieli mszaków podobną budowę - jest to cienka, bezlistna łodyżka (seta), wyrastająca z gametofitu, posiadająca na szczycie zarodnię. Sporofit jest pokoleniem diploidalnym, krótkotrwałym. Wrasta on tzw. stopą w gametofit i czerpie z niego substancje pokarmowe, ponieważ sam nie prowadzi fotosyntezy. Zarodnia posiada mechanizm otwierający się w odpowiednich warunkach - wysypują się wówczas zarodniki, a sporofit obumiera.
CYKL ROZWOJOWY
Przemiana pokoleń u mszaków jest bardzo wyraźna. Samodzielny, wieloletni gametofit wytwarza gametangia. Są one umiejscowione zazwyczaj na szczycie łodyżek, u niektórych gatunków w kątach listków. Jeśli na jednym gametoficie powstają gametangia męskie (plemnie) i żeńskie (rodnie), mamy do czynienia z rośliną jednopienną. Jeśli natomiast powstają tylko gametangia męskie, a na innym osobniku tylko żeńskie - roślina jest dwupienna. Gametangia mają wielokomórkowe ścianki, a wewnątrz nich powstają gamety. Plemnie zwykle mają kształt maczugowaty lub kulisty, a rodnie butelkowaty, z wąską szyjką. Plemniki są ruchliwe i po pęknięciu ściany plemni w kropli wody przedostają się do rodni, gdzie następuje zapłodnienie pojedynczej komórki jajowej. Z zygoty wyrasta sporofit, na szczycie którego tworzy się zarodnia. W niej zachodzi mejoza, w wyniku czego powstają haploidalne zarodniki. Przy suchej pogodzie zarodnia się otwiera, a zarodniki się wysypują i kiełkują w gametofit.
