Porosty (Lichenes) to organizmy symbiotyczne. w skład organizmu wchodzą strzępki grzyba i komórki glonu. Grzybami najczęściej są workowce. Porosty są organizmami pionierskimi. Zasiedlają miejsca nieopanowane jeszcze przez żadne inne rośliny. Najczęściej można je spotkać na płotach, murach, nagich skałach. Jedna z teorii tłumaczy ten związek w ten sposób, że grzyb ochrania glona, zapewnia mu wilgotne środowisko życia. Dodatkowo wraz z pobieraną z gleby wodą, dostarcza również soli mineralnych. W zamian glon jako organizm samożywny dzieli się z nim związkami organicznymi, które wyprodukował.

Plecha porostów może występować w trzech postaciach; krzaczkowatej, skorupiastej, listkowatej.

Porosty potrafią czerpać również związki organiczne bezpośrednio z atmosfery. Jednak nie przeprowadzają selekcji między związkami pożytecznymi i trującymi. Wchłaniają wszystko wraz z zanieczyszczeniami. Akumulują te substancje wewnątrz organizmu. Zbyt duże stężenie zanieczyszczeń powoduje zamieranie porostów. Są one więc świetnym wskaźnikiem zanieczyszczenia atmosfery. Najbardziej wrażliwe są na związki siarki. Okazało się, że wysokie stężenie tego pierwiastka są w stanie znieść tylko porosty o plesze skorupiastej.

Siarka i jej związki dostają się do atmosfery wraz z produktami spalania ropy, węgla i benzyny. Do atmosfery dostaje się SO2 który pod wpływem tlenu atmosferycznego utlenia się w SO3. Cząsteczki tlenku siarki(VI) w reakcji z wodą dają kwas siarkowy H2SO4 . opisane reakcje prowadzą do powstania kwaśnych deszczy, które z spadają z deszczówką na Ziemię.

W klimacie umiarkowanym spotyka się cztery typy porostów na czterech typach podłoża:

  1. EPIFITY- porosty epifityczne- kora drzew i krzewów
  2. EPIKSYLE- porosty epiksyliczne- drewno
  3. porosty naziemne- ziemia
  4. EPILITY- porosty naskalne- skały

W monitoringu powietrza atmosferycznego wykorzystuje się zazwyczaj epifity, czyli porosty nadrzewne. W środowisku naturalnym rosną one na wszystkich drzewach.

Porosty są wskaźnikiem stopnia zanieczyszczenia powietrza. Prowadząc ich obserwację nie można dowiedzieć się o składzie związków chemicznych tylko o ich stężeniu.

Porosty są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenie powietrza. W pierwszej kolejności uszkodzeniu lega aparat fotosyntetyczny. Chlorofil, barwnik zielony glonów i roślin, zostaje unieczynniony. Bardzo duże stężenie dwutlenku siarki SO2 doprowadza do śmierci glonów symbiotycznych w bardzo krótkim odcinku czasowym. Następuje wymarcie porostów na zanieczyszczonym terenie, tzw. pustynia porostowa. Mniejsze stężenia nie prowadzą wprost do śmierci wszystkich porostów. Porosty w wyniku zmian w komórkach glonów( zwiększa się przepuszczalność błon komórkowych, zniszczeniu ulega plecha) szybciej wchłaniają toksyny i pyły. Warstwa zanieczyszczeń pokrywają porosty uniemożliwia im wymianę gazową. Mają również ograniczony dostęp do światła.

Stopień zanieczyszczenia określa się porównując porosty z danego terenu ze skalą porostową. Pod uwagę bierze się nie tylko gatunki porostów, ale również kształt i barwę.

SKALA POROSTOWA (wg Hawkswortha i Rosa)

" Strefa I >170 mikrogram SO2/m3

Strefa II 150-170 mikrogram SO2/m3

Strefa III 100-150 mikrogram SO2/m3

Strefa IV 70-100 mikrogram SO2/m3

Strefa V 40-70 mikrogram SO2/m3

Strefa VI 10-40 mikrogram SO2/m3

Strefa VII < 10 mikrogram SO2/m3"

STREFY

Strefa I - bardzo silnie zanieczyszczona, charakteryzuje się brakiem porostów na korze drzew, mogą występować glony. Jest to "bezwzględna pustynia porostowa".

Strefa II - bardzo silnie zanieczyszczona, mogą występować tylko porosty skorupiaste, np. Misecznica proszkowata, Liszajec zwyczajny. Jest to "względna pustynia porostowa".

Strefa III - silnie zanieczyszczona, występują w niej porosty o plechach skorupiastych i łuseczkowatych. Spotkać można: brunatkę kropkowatą, obrost wzniesiony, złotorost postrzępiony. Jest to "wewnętrzna strefa osłabionej wegetacji".

Strefa IV - średnio zanieczyszczona, na korach drzew rosną porosty listkowate: Pustułka pęcherzykowata, Tarczownica bruzdkowana. Jest to "środkowa strefa osłabionej wegetacji".

Strefa V - względnie mało zanieczyszczona, kora drzew porastają porosty krzaczkowate o mniejszej wrażliwości. Spotkać można mąklę tarniową, mąklika otrębiastego i gatunki odnożycy. Jest to "zewnętrzna strefa osłabionej wegetacji".

Strefa VI -nieznacznie zanieczyszczona. Na korze spotkać można porosty wrażliwe na zanieczyszczenie powietrza- porosty listkowate, krzaczkowate, np. włostka, brązowa, brodaczka kępkowa, płucnik modry. Jest to "wewnętrzna strefa normalnej wegetacji".

Strefa VII - czyste powietrze albo znikomo zanieczyszczone. Czynnikiem, który ogranicza wzrost porostów nie jest zanieczyszczenie powietrza a warunki siedliskowe. Strefę tą zamieszkują porosty bardzo wrażliwe na poziom zanieczyszczeń. Są to włostka, granicznik, pawężniczka, brodaczka. Jest to " strefa normalnej wegetacji.