Mniejszość litewska:
Liczebność oraz jej rozmieszczenie na obszarze Polski:
W naszym kraju począwszy od roku 1945, czyli zakończenia II Wojny Światowej w sposób oficjalny nie jest prowadzona statystyka pod względem narodowościowym. Jedynie podczas powszechnego spisu ludności, przeprowadzonego w 2002 roku odnotowano m. in. ilość osób o innym obywatelstwie niż polskie. Obywatelstwo jest wymagane na potrzeby służb specjalnych, podczas zawierania umowy o pracę, starania się o wydanie paszportu czy też w kwestionariuszach osobowych.
Ilość obywateli III Rzeczypospolitej o narodowości litewskiej wyznacza się w zasadzie tylko i wyłącznie w oparciu o szacunkowe obliczenia.
Zakłada się, że obecnie na terenie Polski zamieszkuje od dwudziestu do dwudziestu pięciu tysięcy osób narodowości litewskiej. Pojęcia narodowość nie należy utożsamiać i mylić z pojęciem pochodzenie!
Blisko dziesięć do dwunastu tysięcy osób narodowości litewskiej zamieszkuje na obszarze dawnego województwa Suwalskiego - są to ziemie należące niegdyś pod względem etnicznym do terytorium Litwy. Na obszarze Suwalszczyzny Litwini są obecni od samych początków kolonizacji i osadnictwa na tamtych terenach, czyli po wyeliminowaniu Jaćwingów. Te korzenie są niezwykle istotne, gdyż dają one silną podstawę Litwinom do zabiegania o swoje interesy i przywileje - mają oni do tego zdecydowanie większe prawo niż mniejszości, które osiedliły się na terenie naszego kraju jako imigranci lub uchodźcy!
Poza rejonem Suwalszczyzny większe zbiorowości mniejszości litewskiej zamieszkują w dużych miastach tj. m. in.: stolica naszego kraju (Warszawa) oraz Wrocław jak również Szczecin i Słupsk czy też Gdańsk. Głównymi przyczynami migracji do większych miast były: wyjazd na studia albo w poszukiwaniu pracy i lepszego życia lub też efekt repatriacji mieszkańców z dawnych rubieży wschodnich państwa polskiego oraz z rejonu Wileńszczyzny w głąb kraju.
II - Status prawny członków wchodzących w skład litewskiej mniejszości na obszarze Polski:
Litewska mniejszość, tak jak i inne mniejszości narodowe, nie ma nadal jasno określonej swojej sytuacji (pozycji) prawnej, oznacza to tyle, że nie został uchwalony właściwy akt prawny - odpowiednia ustawa, która normowałaby prawa, wolności oraz obowiązki tej mniejszości. W przeciwieństwie do wielu państw Starego Kontynentu, Polskie organy władzy niestety nie opracowały jak do tej pory aktu, który jest tak ważny dla stosunków narodowościowych w kraju. Nawet Konstytucja III Rzeczypospolitej Polskiej nie porusza w wystarczający sposób problemu mniejszości narodowych!
Tylko i wyłącznie kwestia oświaty - przyznano prawo do nauczania języków poszczególnych mniejszości narodowych jako ojczystych w niektórych szkołach zostało zagwarantowane rozporządzeniem wydanym przez Ministra Edukacji Narodowej.
Ustawa dotycząca kwestii związanych przede wszystkim z prawami dla mniejszości narodowych, koniecznie powinna zawierać m. in. uregulowania takiej jak:
1. Jasne sprecyzowanie, którzy spośród obywateli polskich, zaliczani są do grona mniejszości narodowej lub też mniejszości etnicznej.
2. Wyraźne zagwarantowanie prawa wszystkich mniejszości do podtrzymywania i krzewienia swoich tradycji oraz zwyczajów, zaznaczania swojej tożsamości narodowej jak również odrębności kulturowej a także określenie obowiązków organów władzy państwowej z tym związanych np. poprzez pomoc przy organizowaniu różnych przedsięwzięć kulturalnych.
3. Uregulowanie problemu związanego z zasadami posługiwania się imionami oraz nazwiskami narodowymi a także reguł ich pisowni np. w aktach urzędowych (m. in. akt zawarcia małżeństwa).
4. Uregulowanie kwestii związanych z ochroną dziedzictwa narodowego a także miejsc ważnych wydarzeń historycznych i kultu religijnego poszczególnych mniejszości.
Brak tego typu rozwiązań doprowadza do zbędnych konfliktów oraz niesnasek. Najlepszym potwierdzeniem takiego stanu rzeczy są problemy z wzniesieniem w miejscowości Sejny pomnika bis. Antanasa Baranauskasa.
5. Do najistotniejszych spraw nieuregulowanych dotychczas jeżeli chodzi o mniejszości narodowe jest określenie w prawie statusu języka litewskiego (również pozostałych języków). Do tej pory obowiązuje akt uchwalony w roku 1945, mówiący iż we wszystkich instytucjach na obszarze Polski dopuszczalne jest używanie wyłącznie języka polskiego.
Obecne przepisy prawa nie pozwalają na korzystanie języka litewskiego w kontaktach z organami administracji państwowej, nawet w jednostkach samorządowych, w których Litwini stanowią większość mieszkańców danego terenu! Również w sytuacji zawierania związku małżeńskiego - ślubu cywilnego w Urzędzie Stanu Cywilnego, trzeba wypowiedzieć przysięgę małżeńską w języku polskim. Nie jest dopuszczalne "pobranie się po litewsku".
6. Nie ma również żadnych przepisów dotyczących kryteriów ustalania ilości miejsc dla przedstawicieli mniejszości narodowych w jednostkach samorządu terytorialnego.
III - Organizacje litewskiej mniejszości narodowej, ich cele statutowe a także warunki funkcjonowania:
Pierwsza z organizacji litewskich o charakterze typowo narodowym to Litewskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne, powstało podczas zjazdu założycielskiego w miejscowości Puńsk, który odbywał się trzydziestego i trzydziestego pierwszego Marca roku pańskiego 1957. Założycielami byli zarówno Litwini z województwa suwalskiego jak również z pozostałych rejonów kraju.
Pierwszymi liderami ugrupowania byli: Józef Maksimowicz (pierwszy prezes Zarządu Głównego Litewskiego Towarzystwa Społeczno - Kulturalnego) oraz Józef Vain jak również Jan Stoskielunas a także Antoni Czapliński. Przedstawicielem środowiska litewskiego z ramienia towarzystwa w stolicy był doktor Bronisław Mickiewicz.
Wymienione wyżej postacie tworzyły pierwszy Zarząd Główny nowo powstałej organizacji zrzeszającej Litwinów. Niestety w stosunkowo niedługim czasie osoby te były zmuszone przez ówczesne władze komunistyczne do usunięcia się w cień organizacji za swoją zbyt aktywną działalność.
Zarząd Główny Litewskiego Towarzystwa Społeczno - Kulturalnego przeniesiono z miejscowości Puńsk, do miejscowości Sejn, która znajdowała się bliżej ówczesnego ośrodka władz na szczeblu powiatu.
Litewskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne przede wszystkim w swej działalności skupiało się na amatorskich zespołach artystycznych oraz rozwoju szkolnictwa i prowadzeniu zajęć po litewskim a także promocji czytelnictwa wśród mniejszości litewskiej. W okresie od 1957 do 1967 roku działalność artystyczna rozwijała się najbardziej dynamicznie. Szczególnie na wsiach z powodzeniem funkcjonowało około kilkunastu grup teatralnych, chórów oraz zespołów tanecznych.
Litewskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne na początku swojej działalności prowadziło we własnym zakresie różnego rodzaju kluby oraz czytelnie.
Poza tym kluby litewskie funkcjonowały w stolicy i we Wrocławiu oraz w Słupsku a także w Szczecinie.
Dodatkowo towarzystwo miało jeszcze jeden istotny atut - było apolityczne. Nawet gdyby Litwini chcieli walczyć o swoje interesy to niestety nie mogli "podciąć gałęzi, na której siedzieli" - towarzystwo to było finansowane ze środków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.
Tak też było do momentu zmiany ustroju w Polsce, w 1989 roku. Wtedy to opiekę nad organizacjami mniejszości narodowych przekazano z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na rzecz Ministerstwa Kultury i Sztuki. Niebawem również członkowie Litewskiego Towarzystwa Społeczno - Kulturalnego podjęli decyzję o zmianach w statucie oraz o przemianowaniu dotychczasowej nazwy na Stowarzyszenie Litwinów w Polsce.
Główną jednostkę organizacyjną w strukturach Stowarzyszenia stanowi oddział. Istnieją one na obszarze Suwalszczyzny a także w: stolicy i Wrocławiu oraz Szczecinie jak również Słupsku a także Gdańsku.
Obecnie największym problemem tej organizacji jest niewielka ilość budynków do dyspozycji i skromny budżet. Niemal wszystkie środki finansowe są przeznaczane na realizację wydawnictw różnego rodzaju (m. in. tomiki wierszy) dla czytelników a także organizowanie wszelkich przedsięwzięć o charakterze kulturalnym.
Nie wystarcza środków na pokrycie bieżących rachunków a pracownicy pracują w charakterze wolontariuszy!
Stowarzyszenie ma oczywiście charakter non profit - to znaczy niezarobkowy charakter działalności. Sytuacja pozostałych organizacji wygląda bardzo podobnie.
Dzięki zmianie ustroju na demokratyczny i tym samym powstanie korzystniejszych niż poprzednio warunków do walki o prawa mniejszości i ich rozwój, powstało wiele nowych organizacji, zrzeszających przedstawicieli litewskiej mniejszości narodowej w naszym kraju.
W XII 1992 roku oficjalnie rozpoczęła działalność Wspólnota Litwinów w Polsce. Jej statut zakłada, że współpracę z nią może podjąć każda osoba, posiadająca obywatelstwo polskie i uważająca, że przynależy do narodowości litewskiej.
Wspólnota ta nie uznaje terminu członek, ponieważ to członkowie pozostałych, litewskich organizacji są zjednoczeni pod jej "skrzydłami".
Zadania sprecyzowane w statucie tej Wspólnoty są niezwykle zbliżone do priorytetów działania pozostałych stowarzyszeń litewskich w naszym kraju. Jedyną różnicą jest cel, który zakłada zbiorowe reprezentowanie stanowiska oraz interesów o charakterze kulturalnym i społecznym czy też gospodarczym a w szczególności politycznym, w stosunku do różnych instytucji państwowych jak również organów administracji publicznej na terenie całego kraju.
Wspólnota Litwinów w Polsce należy do struktur Światowej Wspólnoty Litwinów - Pasaulio lietuviu bendruomene.
Trzynastego grudnia roku pańskiego 1993 reaktywowała się inna organizacja - Litewskie Towarzystwo imienia świętego Kazimierza. Poprzednio funkcjonowała ona w okresie dwudziestolecia międzywojennego.
W roku 1994 utworzono Związek Młodzieży Litewskiej w Polsce.
Stopień aktywności danej organizacji ocenia się biorąc pod uwagę następujące kryteria: ilość osób zrzeszonych jak też współpracujących i działalność artystyczna oraz zakres wraz ze skutecznością działań, podejmowanych na rzecz rozwoju edukacji, w szczególności dostępu do nauki języka litewskiego, itp.
Szacunkowo podaje się, że do struktur organizacyjnych Stowarzyszenie Litwinów w Polsce łącznie z Towarzystwem świętego Kazimierza należy blisko dziesięć procent ogółu Litwinów w Rzeczypospolitej Polskiej.
Czołowe organizacje:
1. Wspólnota Litwinów w Polsce.
2. Stowarzyszenie Litwinów w Polsce.
3. Stowarzyszenie Młodzieży Litewskiej.
4. Fundacja Seina.
5. Fundacja imienia biskupa Antanasa Baranauskasa "Dom Litewski w Sejnach".
Najistotniejsze tytuły gazet:
1. "Aušra": jest to dwutygodnik.
2. "Aušrelé": jest to miesięcznik skierowany do dzieci.
. Najistotniejsze wydarzenia kulturalne:
1. Jarmark Folklorystyczny "Żolines".
2. Festiwal Teatrów Stodolnych.
3. Festiwal Teatrów Dziecięcych.
4. Sąskrydis, czyli zlot litewskich zespołów nad jeziorem Gałduś.
5. Noc Świętojańską w Puńsku.
6. Zlot Litwinów w Pszczelniku.
