Prawa i obowiązki ucznia

Nie ma jednolitego dokumentu określającego prawa ucznia. 6 stycznia 2000 roku weszła w życie "Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka". Tematyki praw ucznia dotyka wiele ustaw i rozporządzeń ministra edukacji narodowej. W każdej szkole powinien istnieć samorząd uczniowski reprezentujący ogół uczniów danej szkoły działający na podstawie art. 55 Ustawy o systemie oświaty (Dz. U. nr 67 z 21 czerwca 1996 r.). Również w każdej szkole powinny być jasno określone prawa i obowiązki ucznia. W samej Ustawie, prawa i obowiązki, oprócz art. 55, są "porozrzucane" po różnych artykułach, a uczeń najczęściej zapoznaje się z nimi poprzez Statut Szkoły (o ile takowy istnieje) lub nie zapoznaje się z nimi w ogóle, przyjmując, że jego obowiązkiem jest chodzenie do szkoły, uczenie się, dostawanie ocen, zaś nauczyciel i tak zawsze ma rację.

Samorząd szkolny jest pierwszym przedstawicielem i obrońcą praw ucznia. Uczniowie szkół, w których nie zostały wypracowane formy samorządności muszą zwracać się bezpośrednio do wizytatorów pełniących funkcje rzeczników praw ucznia w Wojewódzkich Kuratoriach Oświaty

Prawa ucznia:

• • Każdy uczeń ma prawo do wiedzy o przysługujących Ci prawach oraz środkach, jakie przysługują Ci w przypadku ich naruszania. Na władzach szkoły spoczywa więc obowiązek dostarczenia uczniom podstawowych informacji na ten temat, promowanie konwencji o prawach dziecka.

 Prawo do nauki

• • Każdy uczeń ma prawo do warunków do nauki dla każdego. Zgodnie z Konstytucją RP: "Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18. roku życia jest obowiązkowa. [...].
  • Państwo zobowiązane jest do tego, aby nauczanie podstawowe było bezpłatne.

Wolność religii lub przekonań

• • To możliwość uzewnętrzniania (lub nieujawnienia) przekonań religijnych i światopoglądowych.
  • Chodzi też o równe traktowanie niezależnie od wyznawanej religii i światopoglądu i tolerancję wobec mniejszości religijnej, kulturowej oraz etnicznej.

Wolność wypowiedzi i wyrażania opinii

• • To wolność posiadania i głoszenia bez przeszkód własnych poglądów na każdy temat i w dowolnej formie.

Wolność od przemocy fizycznej i psychicznej

• • To zakaz stosowania jakichkolwiek form przemocy fizycznej (gwarancja nietykalności cielesnej) i nakaz poszanowania twojej godności (m.in. zakaz obrażania, poniżania, wyśmiewania, stosowania presji psychicznej).
  • Z europejskiej konwencji wynika: Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
  • Nie dotyczy to np. sytuacji wymierzenia klapsa przez rodzica, jeżeli mieści się to w granicach tzw. dopuszczalnego karcenia i nie ma znamion bicia czy znęcania się (takie zachowania zagrożone są sankcjami przewidzianymi w kodeksie karnym).

Prawo do ochrony prywatności

• • uczeń ma prawo do tajemnicy życia prywatnego i rodzinnego.

Prawo do ochrony zdrowia

Generalnie chodzi o higieniczne warunki nauki.

• • Masz prawo do odpoczynku, czasu wolnego, rozrywki i zabawy.

Prawo do odpowiedniego standardu życia

• • Jeżeli uczeń jest w trudnej sytuacji materialnej, masz prawo do otrzymywania pomocy materialnej.

Prawa proceduralne

• • To możliwość dochodzenia swoich praw, czyli m.in. możliwość obrony.

Obowiązki ucznia

I. Zachowania się na terenie szkoły i poza nią w sposób odpowiedzialny:

- postępować zgodnie z regulaminem szkoły - dbać o honor, dobre imię i poszanowanie tradycji,

- odnosić zachowania własne i cudze do znanego mu i szanowanego przezeń systemu wartości domu rodzinnego a także naszego kręgu kulturowego,

- w przypadku gdy zdarzy mu się niewłaściwie zachować potrafi przyznać się do popełnienia błędu i poddać to zachowanie krytycznej refleksji,

- dba o wygląd, higienę osobistą i zdrowie unikając zagrożeń związanych z uzależnieniami,

- chętnie współpracuje z innymi na terenie klasy, szkoły i poza nią realizując wspólne zadania.

II. Rzetelnie poszerzać swoją wiedzę i umiejętności poprzez:

- uczestniczenie w zajęciach lekcyjnych organizowanych przez szkołę,

- otwarcie na otaczający go świat i korzystanie z różnych źródeł wiedzy,

- poszukiwanie nowych obszarów dla swej aktywności oraz sposobów rozwiązywania problemów a nawet wyzwań, które pozwoliłyby mu sprawdzić się w oczach własnych,

- stawianie sobie celów wymagających pomysłowości i konsekwencji w działaniu,

- podejmowanie właściwych decyzji.

III. Postępować w sposób uczciwy, prawy, prawdomówny:

- doceniać zaufanie w kontaktach z ludźmi i starać się na nie zasłużyć,

- rozumieć złożoność zasad lojalności wobec różnych osób i grup a w przypadkach konfliktowych wybierać drogę szczerości i prawdomówności,

- umiejętnie rozróżniać osoby godne i niegodne zaufania.

IV. Przestrzegać zasad kultury i współżycia społecznego:

- szanować mienie szkoły i mienie wszystkich osób w niej przebywających,

- ze zrozumieniem traktować różnice wynikające z niejednakowych możliwości, motywacji i odmienności kulturowej ludzi,

- słuchać opinii innych i cierpliwie poszukiwać rozwiązań do przyjęcia dla różnych stron,

- korzystać właściwie z dóbr kultury, środowiska przyrodniczego,

- szanować tradycje, symbole narodowe i religijne własne i cudze.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 roku (Dz. U. Nr 62, poz. 624), propozycja obowiązków ucznia.