14 lipca 1998 roku, uchwalono ustawę, która likwidowała dotychczasowy podział terytorialny. Jej wynikiem było zredukowanie dotychczasowej liczby województw z 49 do zaledwie 16. Jednocześnie, powołano do życia powiaty i gminy. Można zatem powiedzieć, że w Polsce istnieje samorząd gminny, powiatowy i wojewódzki. Warto dodać, że poszczególne jego szczeble, nie mają prawa do naruszania własnej samorządności. Oznacza to, ze na przykład: władze województwa, nie mogą ingerować w decyzję podjęte przez gminę.
Gmina
Wszystkie osoby mieszkające w gminie, wchodzą w skład wspólnoty samorządowej. Gmina funkcjonuje w oparciu o przepisy prawa, a do jej kompetencji należy rozwiązywanie wszystkich spraw, mających charakter lokalny. Jednocześnie gmina wykonuje również wszystkie zlecenia, które zleciła jej administracja rządowa. Gmina zapewnia też swoim mieszkańcom dostęp do bezpłatnej ochrony zdrowia, szkolnictwa, dba o drogi i wodociągi na jej terenie, a także porządek i bezpieczeństwo publiczne. Zadania, które sprawuje gmina, można podzielić na obowiązkowe, czyli takie które musi wykonać, oraz nadobowiązkowe, które wykonuje wtedy, gdy ma do tego odpowiednie środki finansowe. Często administracja rządowa zleca jej organizowanie referendów, czy przeprowadzenie wyborów. Pod warunkiem jednak, że finanse na ten cel, zostaną jej przekazane przez rząd.
Do władz gminy zalicza się:
- Referendum gminne, w którym uczestniczą wszyscy mieszkańcy gminy, a które przeprowadzane jest dla rozstrzygnięcia najbardziej istotnych dla niej spraw
- Rada gminy, składa się z radnych, wybieranych w wyborach gminnych na okres czterech lat; na jej czele stoi przewodniczący, a do głównych zadań należy uchwalanie uchwał i kontrolowanie; radni zbierają się na sesjach
- Zarząd gminy, na czele z wójtem, wybieranym w wyborach powszechnych, tajnych, równych i bezpośrednich na okres czterech lat; na czele miasta, które liczy ponad 1000 tysięcy mieszkańców stoi prezydent, mniej niż 100 tysięcy mieszkańców - burmistrz
Gminy mogą wchodzić w związki komunalne, tworzyć stowarzyszenia oraz zawiązywać porozumienia z innymi gminami
Powiat
Podobne jak gmina, tak i powiat ma osobowość prawną. Jego działania jednak, nie mogą w żaden sposób naruszać samorządności gminy, ani podważać jej kompetencji. Podobnie jak gmina, powiat ma też własny zarząd, na czele ze starostą oraz radę, będącą organem uchwałodawczym i kontrolnym. Miastem powiatowym, jest tylko to, które liczy ponad 100 tysięcy mieszkańców, lub takie, które było kiedyś miastem wojewódzkim.
Województwo
W przeciwieństwie do gminy i powiatu, w województwie istnieje też przedstawicielstwo władzy rządowej. Na jej czele stoi, powoływany bezpośrednio przez premiera, wojewoda. Nadzoruje on wszystkie jednostki terytorialnego. Do głównych zadań województwa, należy prowadzenie polityki, zmierzającej do znacznego przyśpieszenia rozwoju regionalnego. Głównymi organami województwa są:
- Sejmik województwa, do którego kompetencji zalicza się uchwalanie budżetu, a także wybieranie zarządu na czele z przewodniczącym województwa
- Zarząd województwa, stanowiący organ wykonawczy, na czele z Marszałkiem
Osobami nadzorującymi pracę województwa jest Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda. Kwestie finansowe natomiast, są pod bezpośrednią kontrolą Regionalnej Izby Obrachunkowej. Jeżeli zostanie stwierdzone, że poszczególne organy samorządu działają niezgodnie z obowiązującym go prawem, wówczas mogą one zostać rozwiązane. Wówczas jest powoływany zarząd komisaryczny, na czele z komisarzem.
Warto pamiętać, że województwo może zawierać kontakty z przedstawicielami innych państw europejskich, jednakże pod warunkiem, że nie będzie ono naruszać kierunku przyjętego przez polską politykę zagraniczną.
