Uczenie się jest definiowane jako proces, który prowadzi do względnie stałych zmian w zachowaniu lub w możliwości zachowania. Opiera się ono na doświadczeniu. Cechą charakterystyczną tego procesu jest fakt, że zachodzi on jedynie poprzez nasze doświadczenie. Niektóre zmiany następujące w naszym organizmie np. pod wpływem działania środków chemicznych, a więc nie związane z doświadczeniem, nie są wyuczone. Poza tym zmiana nabyta w trakcie uczenia się powinna być względnie trwała. Zmiany krótkotrwałe i wrodzone nazywane są w psychologii odruchami. Samego procesu uczenia się nie można zaobserwować bezpośrednio, obserwacji podlegają jedynie zmiany, jakie występują w naszym zachowaniu. Dlatego też jako wskaźnik uczenia uznaje się zwykle podniesienie się poziomu wykonania jakiejś czynności, co możemy obiektywnie stwierdzić. Warto zaznaczyć również, że to, co jest wyuczone, nie musi koniecznie przejawiać się w widocznym zachowaniu. Ta zmiana możliwości zachowania w definicji oznacza, że niektóre rzeczy, których się nauczyliśmy, mogą, ale nie muszą, przejawiać się w ściśle określonych sytuacjach.

Tak więc podstawowym wskaźnikiem uczenia się jest wykonanie czyli obserwowalne zachowanie. Uczenie się zależy w dużym stopniu od procesów poznawczych związanych z reprezentacją i przetwarzaniem informacji, są to np. myślenie, zapamiętywanie, spostrzeganie i posługiwanie się językiem. Zasady dotyczące uczenia się i warunkowania znajdują odbicie w szkole. Są wykorzystywane w tworzeniu programów lekcji, by uczniowie mogli efektywnie przyswoić sobie daną część materiału.

Formy uczenia się to strategie umysłowe stosowane przez uczniów w zależności od materiału, który muszą sobie przyswoić. Przykładami najczęściej wykorzystywanych form uczenia się są: uczenie się "na pamięć", metodą prób i błędów, uczenie się sensoryczne, poprzez rozwiązywanie problemów oraz poprzez zrozumienie materiału.

Uczenie się pamięciowe - polega na dokładnym zapamiętaniu materiału tak, by móc go potem w całości odtworzyć. Zwykle taka forma uczenia się stosowana jest, gdy trzeba zapamiętać listę nazwisk, daty, wzory, definicje, itd. W celu wspomożenia swojej pamięci można zastosować specjalne strategie zwane mnemoniką, które ułatwiają zakodowanie długich szeregów faktów poprzez skojarzenie ich ze znaną i już wcześniej zapamiętaną informacją.

Uczenie się metodą prób i błędów - następuje w sytuacji zetknięcia się z zupełnie nową sytuacją. Przebiega dwuetapowo. Pierwszy etap polega na eksperymentowaniu czyli poszukiwaniu różnych możliwych sposobów rozwiązania danego problemu. W drugim etapie następuje wielokrotne rozwiązywanie problemu w określony sposób, co pozwala wyeliminować całkowicie źródła błędów. Pamięć również odgrywa tu ważna rolę, przy czym kodowane są tylko te elementy, które prowadzą do poprawnego rozwiązania problemu.

Uczenie się sensoryczne - jest to również forma zapamiętywania, która polega na kojarzeniu określonych części materiału z odpowiednimi bodźcami sensorycznymi wywołującymi reakcje odruchowe. Stosowane wcześniej bodźce ułatwiają potem opanowanie danego materiału.

Uczenie się przez rozwiązywanie problemów - to aktywna forma uczenia się, polegająca na wielokrotnym rozwiązywaniu zadań na różne możliwe sposoby. Taka strategia pomaga w eliminowaniu potencjalnych błędów, uczy efektywnego działania, wpływa również korzystnie na myślenie logiczne, kojarzenie różnych faktów. Przynosi trwałe efekty, jest jednak dość czasochłonne. Istotny jest optymalny poziom trudności problemu do rozwiązania, który nie powinien być zbyt łatwy, ale nie powinien tez przekraczać zdolności umysłowych ucznia.

Uczenie się przez rozwiązywanie problemów przebiega kilkuetapowo:

a) analiza problemu i rozłożenie go na części składowe,

b) próba rozwiązania poszczególnych elementów problemu na podstawie posiadanej już wiedzy,

c) określenie hipotetycznych sposobów rozwiązania problemu,

d) weryfikacja wszystkich założonych metod rozwiązania problemu i wybór tej właściwej,

e) wykonanie zadania.

Poszczególne etapy rozwiązywania problemu można ująć również w kategoriach analizy poszczególnych elementów problemu, ich synteza i poprawne rozwiązanie zadania. Rozwija to umiejętność myślenia analitycznego, logicznego. Uczy również aktywnego i samodzielnego poszukiwania rozwiązań.

Uczenie się przez zrozumienie - w przypadku tej formy uczenia o utrwaleniu danego materiału i jego zapamiętaniu decyduje zrozumienie jego treści. Zrozumienie ułatwia bowiem zakodowanie poszczególnych części materiału, zakłada ich wcześniejszą kategoryzację i organizację. Jest to najbardziej czasochłonna forma uczenia się, stosowana zwykle dopiero wtedy, gdy pozostałe strategie okażą się nieskuteczne. Gwarantuje jednak trwałe zapamiętanie materiału. Dzieje się tak, ponieważ poszczególne jego części powiązane są z informacjami, które już posiadamy i które przechowywane są w magazynie pamięci długotrwałej. Im bardziej znany materiał i im lepiej zorganizowany, tym lepsze jest przechowywanie.

Podsumowując, każda z zaprezentowanych tu form uczenia się wymaga zdolności zapamiętywania. Niektóre w większym stopniu wykorzystują myślenie logiczne oraz rozumienie. Najbardziej trwałe efekty przynosi uczenie się przez zrozumienie, angażuje bowiem różne rodzaje procesów poznawczych: pamięć, myślenie, spostrzeganie. Zrozumienie znaczenia danej informacji wymaga również analizy materiału i jego syntezy, organizacji jego treści i jej kategoryzację. Zorganizowanie materiału według jego znaczenia jest podstawą kodowania w pamięci długotrwałej, zatem to czego się w ten sposób nauczymy, na długo pozostanie w naszej pamięci.

Wyróżniamy dwa typy zrozumienia:

  • zrozumienie subiektywne - bierne rozumienie informacji, których się słucha,
  • zrozumienie obiektywne - zakłada umiejętność aktywnego zastosowania wyuczonego materiału w rozwiązywaniu konkretnych problemów.

Na koniec warto zapamiętać, że proces uczenia się nie zachodzi tylko w szkole, ale w każdym momencie naszego życia.

Bibliografia:

  1. Putkiewicz Z., Dobrowolska B., Kukołowicz T., "Podstawy psychologii, pedagogiki i socjologii" Warszawa 1987

2. Zimbardo, Ph. (1999). Psychologia i życie. Warszawa: PWN.