System Partyjny Republiki Włoskiej

System partyjny pierwszej Republiki Włoskie był typowym systemem wielopartyjnym, scena polityczna była bardzo podzielona i składała się z kilku partii prezentujących inne poglądy a przede wszystkim inne interesy. Kraj podzielił się politycznie ze względu na regiony i ze względu na poziom rozwoju poszczególnych regionów. Wysoko rozwinięta gospodarczo północna część kraju była przyczyną jej sporów ze znacznie biedniejszym południem. W tym czasie można wyodrębnić trzy rodzaje partii, prezentujące odmienne tradycje ideowe.

- partie laickie, jak, Włoska Partia Liberalna, Partia Radykalna i skupiające się wokół niej ruchy lewicowe, Włoska Partia Republikańska

- partia katolicka, Chrześcijańska Demokracja

- Partie marksistowskie, Włoska Partia Socjalistyczna, Włoska Partia komunistyczna

Scenę polityczną we Włoszech w latach 1944-1945 określa się jako rządy Eparchii, czyli związku koalicyjnego partii, które brały udział w Komitecie Wyzwolenia Narodowego i byli to, komuniści, chadecja, liberałowie, socjaliści, republikanie.

Kolejne lata 1946-1947 przyniosły koalicję chrześcijańskich demokratów, socjalistów i komunistów, którzy w pierwszych powszechnych wyborach uzyskały najwięcej głosów poparcia społecznego i razem legitymowały się ¾ wszystkich głosów.

Przełomowym rokiem dla systemu partyjnego Włoch okazał się rok 1948, który wprowadził pewną systematyczność i z niewielkimi zmianami dotrwał do roku 1990. W wyborach w 1948 roku wygrała chadecja, otrzymując 48 % głosów. W latach 1948-1962 partia chadecka próbowała utworzyć rządy w oparciu o własne siły lub z pomocą partii centrowych. Natomiast w roku 1963 chadecja związała się z socjalistami usytuowanymi na centrolewicy.

Po wyborach w 1975 roku chadecja nie otrzymała już tak miażdżącej przewagi nad innymi partiami i zmuszona była do połączenia sił z komunistyczną partią. Komuniści deklarowali wtedy współpracę z socjalistami i chadecją na rzecz wzięcia na siebie współodpowiedzialności za rządy. Jednak do historycznego kompromisu nie doszło, ponieważ komuniści zmienili swoje plany i chcieli zawiązać współpracę z lewicowymi partiami.

W 1978 roku socjaliści zrezygnowali z planów utworzenie alternatywnej lewicy, co w konsekwencji doprowadziło do powrotu rządów koalicyjnych partii centrolewicowych wraz z socjalistami.

W latach siedemdziesiątych scena polityczna we Włoszech znacznie się poszerzyła, ponieważ powstało wiele nowych ugrupowań politycznych, takich jak pacyfiści, zieloni czy ruch feministyczny. System partyjny pierwszej Republiki Włoskiej zmieniał się dość często.

Scena polityczne Włoch do końca lat osiemdziesiątych.

Siły polityczne aż do 1993 roku były trwałe i generalnie kolejne wybory nie przynosiły jakichś rewolucyjnych zmian. Układ polityczny po wojnie tworzył koalicję w skład, której wchodzili demokraci, socjaliści, komuniści i chrześcijanie. Taki stan rzeczy trwał do 1947 roku. Po 1947 roku wydarzenia na świecie i w europie doprowadziły do próby usunięcia partii komunistycznych nie tylko z rządu, ale i w ogóle ze sceny politycznej we Włoszech. Zabieg ten udał się i po trójkowej koalicji nadeszły rządy chadecji, a głównymi siłami tworzącymi rządy byli liberałowie, socjaldemokraci i republikanie. Taka sytuacja z raczej nie wielkimi i mało znaczącymi zmianami trwała aż do początku lat dziewięćdziesiątych. Przez cały ten okres partią można powiedzieć dominującą, ponieważ brała udział we wszystkich koalicjach rządowych była Chrześcijańska Demokracja. Chrześcijańska Demokracja zawierała koalicję z siłami z różnych stron, z centrolewicowymi partiami i z partiami centroprawicowymi. Natomiast zawsze unikała i odcinała się od partii komunistycznych. Wszelkie zakusy, które doprowadzić miały do współpracy chadecji z komunistami kończyły się na niczym i nigdy nie przyniosły zamierzonych rezultatów. Socjaliści również stanowili dość liczną grupę na scenie politycznej, jednak ich rozdrobnienie i wewnętrzne podziały spowodowały, iż nie mieli oni większego wpływu na politykę przez dłuższy okres czasu. Do roku 1983, kiedy to na czele rządu stanął przedstawiciel Włoskiej Partii Socjalistycznej Craxi Bettino. Od chwili powołania socjalistycznego rządu partia chciała doprowadzić do odbudowania zaufania publicznego.

Wybory w 1994 roku przyniosły zdecydowany podział w systemie partyjnym Włoch. Scena podzieliła się na partie prawicowe, Forza Italia, Sojusz Narodowy czy Liga Północna, i na partie lewicowe, wówczas będące w opozycji, gdzie główną rolę odgrywała Demokratyczna Partia Lewicy. Następne wybory odbyły się dwa lata później w 1996 roku w wyniku, których dotychczasowa główna partia opozycyjna Demokratyczna Partia Lewicy odniosła sukces i wygrała wybory. Partia wygrana wraz z Włoskim Odnowieniem i Zielonymi stworzyły koalicję rządową nazwaną Drzewem Oliwnym. Po drugiej stronie sceny politycznej usytuowały się partie centroprawicowe zwane Biegunem Ludności, czyli Forza Italia, Centrum Chrześcijańsko Demokratyczne, Sojusz Narodowy, Zjednoczeni Chrześcijańscy Demokraci oraz radykałowie.

Cechy charakteryzujące scenę polityczną Włoch w omawianych latach to na pewno odgrywanie głównej roli przez partie chadeckie i partie komunistyczne, zróżnicowane partie pod względem ideologicznym nastawione na polityczną autonomię, koalicje rządowe cechowały się dużą niestabilnością i często były skazane na niepowodzenie, brak współpracy pomiędzy partiami rządzącymi a opozycją i duża izolacja i odcinanie się partii od partii komunistycznych.

Prawo włoskie stanowi, iż,

Wszyscy obywatele mają prawo swobodnego zrzeszania się w partie celem wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie się polityki narodowej, ( artykuł 49 włoskiej konstytucji.).

Włoska konstytucja wprowadza również ograniczenie, co do zrzeszania się osób niepełnoletnich i duchowych stwierdzają, że,

Wprowadza zakaz tworzenia organizacji tajnych - dotyczy on także partii jak również instytucji, które dążą do realizacji swych celów przy pomocy organizacji o charakterze wojskowym, (artykuł 18).

Charakterystyka włoskich partii.

Chrześcijańska Demokracja, partia ta powstała jeszcze podczas II wojny światowej skupiała głównie tradycyjne włoskie ugrupowania polityczne o charakterze katolickim. DC brała udział w rządzeniu państwem, będąc w koalicji bądź samodzielnie aż do początku lat dziewięćdziesiątych. Po wyborach w 1948 partia uzyskawszy bezwzględną większość we włoskim parlamencie odcięła się zarówno od socjalistów jak i komunistów. DC określa się jako partię centrową, partia brała udział w rządach i centroprawicowych i centrolewicowych. Po roku 1975 partie tą określano jako pragmatyczną. Swoje podstawy brała czerpiąc głównie z nauk społecznych kościoła. Partia generalnie opowiadała się za prawami rodziny, propagowała idee samorządu pracowniczego, wprowadzała idee harmonii społecznej. Mówi się, że włoska Chrześcijańska Demokracja była najbardziej wyznaniową partią w skali Europy, choć należy zaznaczyć, że w latach osiemdziesiątych relacje na linii partia-kościół i partia-Watykan uległy pogorszeniu.

Włoska Partia Komunistyczna, jej korzenie sięgają początku lat dwudziestych, powstała po podziale partii socjalistycznej. W czasie panowania faszyzmu we Włoszech PCI działała nielegalnie. Partia głównie wsławiła się swoją walką z faszystami i walką o niepodległość kraju oraz znacznie wpłynęła na stworzenie demokratycznego charakteru państwa. Partia po II wojnie światowej weszła w skład obozu rządzącego i brała aktywny udział w pracach nad konstytucją. Po roku 1947 PCI została odizolowana od rządu, nie brała udziału w rządzeniu krajem, jej postawa wobec rządu była różna. Były okresy, kiedy postawa partii uzależniona była od programu rządu i od jego składu a więc miała charakter elastyczny i otwarty, były również okresy, kiedy partia była główną siłą opozycyjną bardzo ostro walczącą z obozem rządzącym. PCI była największą partią komunistyczną w Europie Zachodniej i cechowała się dużą samodzielnością i małymi zależnościami od polityki Kremla, w przeciwieństwie do innym komunistycznych partii w Europie, które w znacznym stopniu były uzależnione od Moskwy. PCI była partią, która próbowała wprowadzić inną socjalistyczną politykę niż ZSRR. Miała duży wpływ na kształtowanie się eurokomunizmu, czyli nowego oblicza socjalizmu, odmiennego od tego propagowanego przez Moskwę, opartego na zasadach demokratycznych. PCI była zwolennikiem wejścia Włoch w struktury EWG i NATO.

Socjaliści, jedno z najstarszych ugrupowań we Włoszech o charakterze politycznym. Jej historia sięga 1892 roku. Również odegrała znaczącą rolę w walce z faszyzmem i faszyzmem budowaniu demokracji we Włoszech. Bogata historia partii często ulegała przemianom czy rozłamom.

PCI utworzono w 1921 roku. W 1947 roku powstała Włoska Partia Socjaldemokratyczne. W 1964 roku powstała Włoska Partia Socjalistyczna Jedności Proletariackiej. Socjaliści w latach czterdziestych zawiązali współpracę z komunistami by w roku 1948 połączyć się i razem startować w wyborach parlamentarnych.

Włoski Ruch Społeczny, choć istnieje we Włoszech prawny, konstytucyjny zakaz zrzeszania się ludzi i tworzenia grup charakterze faszystowskim to właśnie Włoski Ruch Społeczny skupia byłych faszystów i polityków skrajnie prawicowych. Grupa ta opowiadała się za likwidacją systemu parlamentarnego i za silną i obdarzoną dużymi kompetencjami władzą wykonawczą.

Współczesny system partyjny we Włoszech.

Jak już wcześniej zostało napisane system partyjny we Włoszech od 1948 do początku lat dziewięćdziesiątym miał charakter tradycyjny a główni członkowie sceny politycznej to stare partie z tradycjami. System nie zmieniał się właściwie prze pół wieku. Dopiero rok 1992 przyniósł daleko idące zmiany. Właściwie wszystkie partie dotąd wchodzące zawsze w skład parlamentu nagle zaczęły tracić poparcie społeczne. Uformowany rząd po wyborach w 1992 roku zaistniał dzięki proporcjonalnemu systemowi wyborczemu. Mówi się o dwóch głównych przyczynach kryzysu we włoskim systemie partyjnym. Pierwszą przyczyną było wyjście na jaw sprawy o nielegalne finansowanie partii. Ugrupowania miały wydatki wynoszące kilkadziesiąt razy więcej niż wynikało to z dotacji budżetowej. Utrzymywały się dzięki nielegalnemu finansowaniu partii, co rodziło podejrzenia o łapówki, korupcje, działania na rzecz osób finansujących partie. Firmy wpłacały pieniądze na rzecz partii za konkretne działające na ich korzyść rozwiązania rządowe. Drugim elementem wpływającym na kryzys była ujawniona korupcja najwyższych urzędników państwowych. Prokuratura mediolańska otworzyła śledztwo prowadzące do zatrzymania winnych oskarżanych o korupcje. Wydarzenia te okrzyknięto akcją "czyste ręce". Śledztwo ujawniło, że firmy wspierały finansowo Włoską Partię Komunistyczną i Chrześcijańską Demokrację. Ujawniono również powiązania parlamentarzystów z sycylijską mafią, w tym byłego premiera Włoch Guliano Andreottiego.

Wydarzenia te w konsekwencji doprowadziły do zmiany ordynacji wyborczej i do likwidacji partii tradycyjnych. Nastąpił okres tworzenia się nowych partii. Po roku 1994 powstało kilka nowych ugrupowań, które wpłynęły na kształtowanie się systemu partyjnego od nowa.

Demokraci Lewicy (DS), jej początki wiążą się ze Zjazdem Włoskiej Partii Komunistycznej w 1989 roku. Stworzenie partii a właściwie to jej przekształcenie z Demokratycznej Partii Lewicy, głównie wiązało się z upadkiem komunizmu. Po wyborach w 1993 roku, uzyskując ponad 20 % głosów, była najsilniejszym ugrupowaniem politycznym w parlamencie i tworzyła koalicję Sojusz Postępu. Obecnie jest główną włoską partią lewicową. Była częścią koalicji Drzewo Oliwne. W wyborach 2001 uzyskała prawie 17 % głosów. Dziś po wyborach w 2006 roku DS. jest w opozycji tworząc przekształconą z Drzewa Oliwnego koalicję o nazwie Unia.

Partia Odrodzenia Komunistycznego, powstała w 1991 roku, w jej skład wchodzą członkowie byłej Włoskiej Partii Komunistycznej. Współtworzyła Sojusz Postępu. Po wyborach 2006 również wchodzą w skład opozycyjnej do rządu Unii.

Demokratyczni Socjaliści Włoscy, partia powstała w 1998 roku, jest wynikiem połączenia się Włoskiej Partii Socjaldemokratycznej i Partii Socjalistycznej oraz Ruchu na rzecz Jedności Socjalistycznej i Robotniczej.

Włoska Partia Ludowa, powstała po 1994 roku, kiedy rozwiązano chadecję, opowiadają się głównie za poszanowaniem wartości katolickich, ochroną własności prywatnej, są przeciwnikami komunizmu. Współtworzyła Drzewo Oliwne.

Sojusz Chrześcijańskich Demokratów i Centrodemokratów, katolicka partia o charakterze centrowym, dziś po wyborach w 2006 roku wchodzą w skład koalicji rządowej o nazwie Dom Wolności.

Forza Italia, partia powstała po kryzysie roku 1994, założył ją Silvio Berlusconni, w 1994 roku była główną siła koalicji Oś Wolności. W 2001 roku wygrała wybory we Włoszech. Ugrupowanie obiecywało wyborcom rozwój gospodarczy kraju, obniżenie bezrobocia, obniżenie podatków i walkę z korupcją, ograniczenie wpływu państwa na ekonomie, ograniczenie pakietów socjalnych w 2004 roku zdobyła 20,1 % głosów.

Liga Północna, partia powstała w 1989 roku, wchodziła w skład rządu Berlusconiego, podobnie w roku 2001. Celem partii jest uzyskanie niezależności i autonomiczności przez północną część Włoch. Jest to partia populistyczna.

Literatura

E. Gdulewicz Ustroje państw współczesnych tom 1, Lublin 1997 r.

K. A. Wojtaszczyk Partie polityczne w państwie demokratycznym, Warszawa 1998 r.