Georg Wilhelm Friedrich Hegel przyszedł na świat w 1770 roku w Stuttgarcie w rodzinie urzędnika. Na początku swojej drogi edukacyjnej studiował teologię w Tubingen. Podczas tych studiów poznał Friedricha Holderlina i Friedricha Schellinga. Filozofia wkroczyła do jego życia w 1801 roku, kiedy to rozpoczął wykłady na uniwersytecie w Jenie, a później w Heidelbergu i Berlinie. Podczas swojej kariery na stanowisku nauczyciela i wykładowcy zdobył uznanie i szacunek wśród wielu uczniów i został uznany za największego niemieckiego filozofa. Zmarł w Berlinie w 1831 roku podczas epidemii cholery, jaka nawiedziła ten kraj w tamtych czasach.

Filozofia, jaką wyznawał Hegel była niezwykle nowatorska, chociaż często odwoływała się do swoich poprzednich epok, czerpiąc z nich wiele informacji i wskazań. Ten niemiecki myśliciel w swych pracach powracał do min. dokonań Platona, Kanta, Fichtego.

Do najważniejszych dzieł Hegla należą:

  • "Fenomenologia ducha",
  • "Nauka logiki"
  • "Wykłady z filozofii dziejów"
  • "Filozofia prawa"

Hegel niezwykle dogłębnie zajął się pojęciem wolności, ukazując ją jako koncepcję wyczerpującą i

wszechstronną, uwzględniającą wiele istotnych i ważnych elementów. Wolność, jaką przedstawia nam ten myśliciel zawiera w sobie trzy zasadnicze i najważniejsze wymiary. Należą do nich:

  • wymiar metafizyczny
  • wymiar powszechnodziejowy
  • wymiar społeczno - polityczny.

Pierwszy aspekty metafizyczny dzieli rzeczywistość na przyrodniczą inaczej materialną i duchową czyli

psychiczną. Wolność w tym wymiarze wiąże się jednak tylko z tą druga sferą, jest jej bowiem specyficzną cechą, istotą ducha. Jak substancją materii jest ciężar, tak substancją, istotą ducha jest wolność. Hegel formułuje, iż wolność jest zależnością od siebie - w przeciwieństwie do bezwolnych przedmiotów, gdyż w nich siła ciężkości kierowana jest ku zewnętrznemu ośrodkowi. Miejsce odniesienia ducha znajduje się w jego wnętrzu, więc duch jest zawsze skierowany ku sobie, jest samowystarczalny i nie potrzebuje żadnych innych, zewnętrznych odnośników. Tak zostaje wyjaśnione pojęcie wolności, gdyż skoro jestem zależny, odnoszę siebie do czegoś innego, czym nie jestem. "(...) jestem zaś wolnym, gdy jestem u samego siebie". Wolność ukazuje nam, że jest przymiotem bytów rozumnych i duchowych, ponieważ tylko one mogą się samookreślić. To wskazuje na prostą drogę, że rzeczywistość materialna, która jest pozbawiona wszystkich tych cech nie może być nazwana rzeczywistością wolną.

Równocześnie Hegel przedstawia, że rzeczywistością przyrodniczą i duchową rządzi konieczność, co wynika z tego, że posiadają one struktury zdeterminowane przez pewne konieczne prawa egzystencji. Różnica jaka między nimi występuje ukazuje, że byty duchowe są w stanie odkryć i zrozumieć owe prawa, dzięki temu uwalniane są one w zależności od natury. Rzeczywistość materialna wskazuje zupełną bierność - przedmioty tylko istnieją, a wszelkie zmiany jakie powstają, nie są uwarunkowane ich aktywnością, a jedynie mają miejsce na skutek zewnętrznych uwarunkowań i praw.

Inaczej sytuacja wygląda w przypadku rzeczywistości psychicznej - jej rozwój jest możliwy tylko i wyłącznie dzięki własnej aktywności. Rozróżnienie jakie następuje między tymi dwoma bytami oparte jest ich świadomości rozwoju i aktywności, która to sprowadza ten rozwój do napędu lub ewentualnie jego braku. Jednym z zadań ducha jest wytwarzanie siebie. W ten sposób istnieje on dla siebie. Natomiast przedmioty fizyczne nie istnieją dla siebie, dlatego nie są one wolne.

Wolność ukazuje się jako samookreślenie. Podczas gdy następuje zmiana przyrody w sposób automatyczny, duch rozwija się w oparciu o swoją świadomość i działa na podstawie swojego rozumu. Często w tym momencie cytowane są słowa Richarda Schachta: "wolność w najpełniejszej formie to samowiedne rozumne samookreślenie.

Mimo różnic jakie wyraźnie uwydatniają się w bycie materialnym i duchowym, dostrzegamy w nich ścisłe powiązanie się ze sobą, ich wzajemne oddziaływanie na siebie. Duch opisuje przyrodę w sposób instrumentalny, próbując nad nią zdobyć przewagę poprzez odkrywanie praw, które nią rządzą. Wykorzystuje on również świat materialny do zaspokajania własnych potrzeb. Często jednak zdarza się niemożność opanowania żywiołów przyrody, choćby: mróz Laponii czy żar Afryki. Te oba zjawiska są dla człowieka zbyt potężnymi siłami natury, aby mógł się im przeciwstawić, oprzeć czy osiągnąć nad nimi jakąkolwiek kontrolę.

Według koncepcji Hegla panowanie nad światem zewnętrznym wpływa na rozwój ludzkiej podmiotowości w sposób bardzo istotny i szczególny. Związane jest to z dwuaspektowym pojmowaniem opanowywania przyrody. Poza próbami poskramiania świata zewnętrznego człowiek musie się zmierzyć z przyrodą, która pojawia się w nim z samym z takimi przymiotami jak: żądza i popęd. W początkowej fazie rozwoju duch jest zniewolony przez namiętność, jednak z upływem chwili uczy się zachowania kontroli nad nim. Nasz niemiecki myślicie w odróżnieniu od Kanta nie dostrzegał popędów w kategoriach negatywnych, zasługujących na całkowite stłumienie przez rozum. Hegel sądził, iż to żądze są siłą napędową wszystkich ludzkich poczynań i to one w znaczny sposób prowadzą do wzbogacenia ludzkiej osobowości, jak choćby poprzez odpowiednią obróbkę moralną. Stanowią nieodzowną część charakteru, tak więc nie mogą zostać wyeliminowane, powinny być natomiast kształtowane ale w zgodzie z kanonem etycznym .

Duże znaczenie na próbę uzyskania kontroli na przyrodą ma kategoria własności. Hegel wyjaśnia to słowo w sposób bardzo odmienny niż do tej pory formułowano. Bowiem dla niego istotą własności nie jest zaspokajanie potrzeb, lecz wkład w rozwój jej osobowości. Następuje tak, ponieważ własność staje się niezbędnym stadium przejścia od subiektywizmu do osobowości. Osobowość woli w sobie nieskończonej i ogólnej jest w pewien sposób ograniczona. Uważa, że jest tylko subiektywna, jawi się jako coś sprzeczne i nieważne. Dąży ona czynnie, aby tą ograniczoność znieść i nadać sobie realność lub zmierza do tego, by poprzednie istnienie założyć jako swoje własne.

Świadomość bycia podmiotem i dążenie do osiągnięcia pełni owej podmiotowości następuje wraz z powstaniem pragnienia posiadania przedmiotów materialnych i wzięcia ich w to posiadanie. Tutaj własność staje się rzeczą czysto subiektywną, kierowaną namiętnościami i pragnieniami. Subiektywność ulega przekształceniu w prawo, po wniosku jaki otrzymają jednostki, że właściciel jest osobą zdolną w pełni posiadać i korzystać z praw. W ten sposób dochodzi do narodzin człowieka jako osoby i podmiotu. Nazywamy to zewnętrznym potwierdzeniem ludzkiej osobowości urzeczywistniającym wolność, w którym to Hegel zauważa ścisły związek występujący pomiędzy kategoria wolności pojęciem własności. Wyjaśnia to powstanie wielowymiarowych stosunków społecznych, które ulegają rozwinięciu i poszerzeniu dzięki ekonomicznej współpracy i dążą do efektywniejszego i pełniejszego panowania nad przyrodą.

Doskonalenie i rozwijanie wolności ma również istotne miejsce w dziedzinie kontaktów człowieka z etyką. Mamy tutaj do czynienia z kolejnym rodzajem oddziaływań występującym pomiędzy duchem a przyrodą. Zasady moralnego postępowania, jakich uczy się istota ludzka od początku swego życia sprowadzają do narzucenia sobie przez człowieka pewnej dyscypliny i rygoru. Zadaniem tych cech jest okiełznanie naturalnych skłonności i namiętności. Prowadzi to do ukształtowania u ducha pewnego charakteru, pod warunkiem wykorzystania zewnętrznych przymus. Z biegiem czasu ten zewnętrznym nacisk zamienia się w samokontrolę. Według Hegla rozwój człowieka to stopniowe odkrywanie następujących składników charakteru, jak: intelekt, wola, rozumność oraz moralność. A także pomoc w kontrolowaniu naturalnych popędów. Wynika z tego, że wola i intelekt są cechami, które uwidaczniają się dopiero z czasem. W procesie powstania samookreślenia i samokontroli ma ogromny wpływ odpowiednie wychowanie. Duch posiada swoją rzeczywistość dzięki wynikającym potrzebom naturalnym, jak również zewnętrzną koniecznością narzucenia sobie granic i skończoności. Dzięki temu, że potrafi je przeniknąć, może je przezwyciężyć i osiągnąć obiektywne istnienie.

Wychowanie to uczynienie z człowieka osoby o charakterze etycznym, wiernego pewnym kanonom moralnym. Etyczność ta stanowi zespół reguł i zasad przyjętych przez wspólnotę ludzką jaką jest rodzina i naród, opartym na tradycji i zwyczaju. Musi ona znajdować odbicie w prawach, instytucjach, które są obecne w stosunkach społecznych. Wynika to ze swoistego pośrednictwa pomiędzy przyrodą i podmiotem, gdzie środowisko jawi się jako odpowiednik przyrody. Uwydatnia się tutaj zniesienie sprzeczności między namiętnościami a rozumem. Ważne jest tutaj rozumienie również pojęcia etyczności jako obowiązku, prawa substancjalnego, drugiej natury, która słusznie została nazwana, pierwszą jest byt zwierzęcy.

Według tego niemieckiego myśliciela jedynie w środowisku etycznym wolność człowieka może sprowadzać się do urzeczywistnienia. Należy nawet stwierdzić, że dla filozofa pojęcie etyczność jest tyle samo warte co słowo wolność. Nawet jest jej pewną odmianą, wolnością substancjalną czyli obiektywną i pozytywną. Wolność ta jednak ulega ciągłym zmianom oraz zdeterminowanym uwarunkowaniom historycznym.

Na tym etapie naszych przemyśleń ukazuje się powszechnodziejowy wymiar wolności. Tutaj, Hegel mówi o jej historycznym podłożu. Przedstawia wolność jako cel ludzkich dziejów, przez cały rozwój ludzkości nieustannie dąży się do osiągnięcia pełnej swobody. Podobne odczucia i myśli prezentowali już wcześniej inni myśliciele: Jan Jakub Rousseau, Immanuel Kant, Johann Gottlieb Fichte.

Niemiecki myśliciel trwał w przekonaniu, iż urzeczywistnienie jego poglądów dotyczących wolności prawdopodobne jest we współczesnej epoce, najszybciej w krajach Europy Środkowo - Wschodniej i Ameryki Północnej. Swą koncepcję procesu historycznego zawarł we "Wstępie do wykładów o filozofii dziejów". Ukazując w nich, że wolność rodzi się tam, gdzie znajdują się trwałe instytucje społeczne i polityczne oraz w miejscach gdzie zagwarantowane są przynajmniej podstawowe zasady etyczne. To są istotne cechy pozwalające na stopniowe zapanowanie nad światem zewnętrznym oraz własnymi popędami. W przypadku gdy warunki te nie zostaną spełnione będzie to stan natury, który uniemożliwi prawidłowy rozwój rozumu i woli, nastąpi to w wyniku braku odpowiedniego współdziałania jednostek. Stan natury wg Hegla jest równoznaczny stanowi zniewolenia. Poglądy te są całkowitym zaprzeczeniem teorii Tomasza Hobbsa, bowiem u niego wolność stanowi cechę przyrodzoną.

Niemiecki myśliciel formułuje poglądy mówiące o rodzące się wolności dopiero w warunkach cywilizacji a stan natury utożsamia z barbarzyństwem i niszczycielstwem. Wolność stanowi ludzki wysiłek, długotrwałą walkę i rozwój, kulturę i dzieje.

"Wolność (...) nie jest dana jako coś bezpośredniego i naturalnego, lecz musi być dopiero nabywana i zdobywana, mianowicie poprzez nieustające i narzucające dyscyplinę pośrednictwo wiedzy i woli. Dlatego stan natury jest raczej stanem bezprawia, gwałtu, niepohamowanego popędu naturalnego, nieludzkich czynów i uczuć".

Wg Hegla wyjście ze stanu natury związane jest z cywilizacją wschodnich imperiów. Lecz wolność w formie, która mogła zostać zaakceptowana wystąpiła po raz pierwszy dopiero w greckich polis, gdzie despotyzm i patriarchalizm ustąpiły swoje miejsce prawom zwyczajowymi i moralnym. Dzięki tym cechom Grecy chętnie utożsamiali się ze społeczną całością, znajdując spełnienie własnej natury w służbie wspólnocie. Filozof brał jednak pod uwagę, iż w życiu politycznym nie uczestniczy klasa wolna. Całe życie polityczne było realizowane i skupiało koło siebie jedynie klasę uprzywilejowaną.

W czasach rzymskiego imperializmu, despotyzm po raz kolejny zastąpił wolność, miał on jednak w tym okresie inny wymiar i charakter. Ta nowość polegała na wypracowaniu systemów cywilnych zabezpieczających w pełni interesy jednostki.

Istotnym wkładem w ten zwrot ku wolności było narodzenie się chrześcijaństwa, które wprowadziło koncepcje ludzkiej godności i równej wartości ludzi wraz z krytycyzmem wobec ziemskiej rzeczywistości. Według Hegla dało to początek wolności podmiotowej, która z biegiem lat i ciągłym rozwojem cywilizacji zaczęła przenikać do wszystkich dziedzin kultury i społeczeństwa.

Myśliciel urzeczywistniając hasło: ducha narodu, miał na myśli kulturę narodową, czyli zasady intelektualne i moralne, dające podstawę etycznych, prawnych i intelektualnych struktur. Każda społeczność buduje swoje własne, odmienne środowisko raz z inną kwestią natury człowieka, państwa i wolności. Cecha, forma i miara wolności są inne i odmienne w każdym kraju, gdyż ich rozwój stanowi własny cel. Nastąpienie wolności zdeterminowane jest stopniem świadomości członków wspólnoty. Frazę tą najlepiej ukazuje pojęcie niewolnictwa, wg Hegla przyczyną takiego stanu rzeczy było nie brak wiary, tradycji i siły, lecz nieświadomość panująca wśród niewolników, którzy akceptowali i zgadzali się na wszystko. Podany i wskazany im system wartości uważali za słuszny i naturalny.

Hegel był przekonany, że chrześcijaństwo i oświecenie stanowią siłę napędową na drodze do urzeczywistnienia wolności, a także stanowią o jej gwarancji. Pierwszą próbą okazało się odrzucenie dotychczasowych tradycyjnych instytucji i praw na rzecz racjonalizmu. Miało to miejsce podczas Rewolucji Francuskiej. Próba ta jednak nie uzyskała żadnego ze swoich postawionych wcześniej celów, gdyż za bardzo podczas niej kładziono nacisk na prawa polityczne, w tym wartość wolności negatywnej, a nie dbano o istotniejszą wolność pozytywną. Taką opinię wystawił myśliciel, bowiem należało wziąć pod uwagę kontekst instytucjonalny wolności oraz kontekst etyczny. Mimo tych niepowodzeń, Hegel dalej ceni znaczenie Rewolucji, twierdzi że jest to moment zwrotny w etapie wyzwolenia z kajdan tradycji i idei boskich uprawnień władców.

Koncepcja wymiaru wolności w okresie wczesnodziejowym uwydatnia, że historia stanowi proces przynoszący za każdym razem większy zakres wolności, który stopniowo ulega rozciągnięciu na większą liczbę jednostek. Postęp ten kieruje do pełniejszego urzeczywistnienia wolności, do chwili, w której pełnia zostanie osiągnięta.

Ostatnim, wymiarem wolności według Hegla jest aspekt społeczno - polityczny. W swoich "Zasadach filozofii prawa" określa państwo jako "rzeczywistą wolność". Nazwa ta związana jest z wcześniejszymi myślami, bowiem filozof uważa, że w prawdziwym państwie z własną kulturą, tradycją i etyką, jednostka jest w stanie osiągną samowiedzę i samookreślenie do wolności.

Państwo to nie jest organizacja narodu, społeczeństwa skupiająca się na przemocy i nie stanowi powiązania z zewnętrznymi ramami ustrojowymi. Państwo, według jego myśli etycznych i kulturowych tworzy wspólnotę, będącą równocześnie suwerennym bytem politycznym z wewnętrznie zróżnicowanym narodem i duchową jednostkę ale stanowiącą ograniczoną całość.

Hegel uważał, że ustrój nowoczesnego państwa w pełni urzeczywistni wolność. Miał na początku przekonanie iż nastąpi to po Rewolucji Francuskiej. Jak więc możemy zinterpretować i odczytać to nowożytne heglowskie państwo?

Stało się ono połączeniem wolności obiektywnej (niezbędne etyczne i obywatelskie prawa) oraz wolności subiektywnej (wiedza ludzi o samych sobie jako wolnych). Myśliciel wyraźnie dostrzegł granicę pomiędzy państwem o charakterze politycznym a społeczeństwem obywatelskim.

Społeczeństwo obywatelskie charakteryzuje pewna szczegółowość: "... a więc wszelkie ludzkie dążenia mają na celu zaspokojenie indywidualnych potrzeb, zaś więzi społeczne są stosunkowo luźne bądź nie ma ich w ogóle...". Ta występująca obywatelska wolność stała się podstawą do samookreślenia jednostek, które zdążały do realizacji własnych interesów oraz subiektywnych wyborów swoich celów i zadań. Państwo polityczne staje się zaprzeczeniem tego. W nim uwydatnia się ogólność. "... wolność w tej organizacji polega na samookreśleniu jednostki poprzez dążenie do celów o charakterze publicznym..." Wszystkie podejmowane działania przez osoby rządzące państwem nie mają na celu osiągnięcia jakichś prywatnych korzyści. Są one wykonywane w imieniu całej wspólnoty. Uczestnicy codziennego życia społecznego walczą o etyczność wspólnoty i próbują świadomie wskrzesić ducha narodu. Łącząc ze sobą te dwa hasła, Hegel zauważa, że w nowoczesnym państwie muszą przeważać cechy ogólne. Ten aspekt będzie prowadził do samorealizacji jednostki choćby poprzez aktywne włączenie się w codzienne życie. A w nowożytnym państwie polityczna wolność należy do ogółu społeczeństwa. W wyniku czego ogólność nie zobowiązuje i nie będzie realizowana bez interesu szczegółowego, bez jej wiedzy i woli. A jednostki nie będą żyły jako osoby prywatne. Należy jednak brać pod uwagę świadomość celu ostatecznego. Ta synteza ogółowości i szczegółowości dała początek urzeczywistniającej się heglowskiej koncepcji wolności konkretnej. Tutaj człowiek uznawany jest za istotę wolną i rozumną.

Hegel przedstawia w swojej pracy "Zasady filozofii prawa" obszary o narodzinach wolności w państwie. Musi to być wolność osobista i własności, czyli: prawo do życia, cielesna nienaruszalność, prawo nabywania i zbywania własności oraz zawiązywania umów, prawo do jawnego procesu sądowego i procesu przed sądem przysięgłych. Istotny jest tutaj również aspekt wyboru rodzaju pracy, która będzie stanowiła źródło dochodu człowieka. Kwestią istotną o której wspomina myśliciel jest prawo socjalne: bezpieczeństwo osoby i mienia, zabezpieczenia dobra i utrzymania jednostki, ochrona konsumenta przed oszustwem i wyzyskiem przez producenta, prawo do powszechnej edukacji, prawo do socjalnej pomocy tym, którzy cierpią nędzę z powodu osobistego nieszczęścia lub bezrobocia. To ludzkiego nastawienie filozofa spowodowane było wszechogarniającą świadomością o ograniczeniach wolności, których bezpośrednią przyczyną był rynek i olbrzymie zjawisko nędzy. Aby temu zapobiec Hegel postuluje za ochroną obywateli przed takim wpływem ze strony rynku oraz poprzez sankcjonowanie praw do tworzenia stowarzyszeń o charakterze gospodarczym i zawodowym. Takie organizacje funkcjonowały by zgodnie z interesami ich członków, wspierając w edukacji i poszerzaniu kwalifikacji, dążeniu do upragnionych i wymarzonych celów. To mogło by usprawnić działania o charakterze publicznym. W tych nowoczesnych państwach mieszkańcy uczestniczyli w ogólnych prawach państwowych, ale tylko w niektórych ich rozdziałach. Istotną kwestią było zapewnienie oprócz możliwości realizowania celów prywatnych także i promować pracę ogólną. Ogólność ta, nie zawsze udostępniana obywatelowi miała swoje miejsce w tych stowarzyszeniach.

Hegel bardzo krytycznie podejmuje temat swobodnego wyboru religii czy przyjęcia postawy ateistycznej. Wg niego najważniejszą wiarą w dodatku narzuconą przez państwo winno być chrześcijaństwo, bowiem ono dostarcza gruntownej, etycznej podstawy.

Całkiem inaczej rysuje się tutaj wolność w sensie politycznym. Zdecydowanie różniła się ona od tej o charakterze obywatelskim czy jednostkowym. Wolność tą cechowało dobro i interes ogółu, ujmowanie wspólnoty w ramach całości. Państwo rodzi się wówczas, gdy ludzie oddadzą władzę przeciwko sobie prawu i porządkowi. Opisywana tutaj przez nas wolność polityczna kreowana jest na dostrzeżeniu słuszności roszczeń wysuwanych przez rząd dla wspólnego dobra i dla zaakceptowania. Mimo tego, myśliciel niemiecki odrzuca etap, w której akceptacja dokonywana byłaby przez zgromadzenia przedstawicielskie. Staje się przeciwnikiem republiki i innych form ustrojowych, które opierają się na suwerenności ludu. Rozumny ustrój to monarchia z władzą wykonawczą, mianowaną i odpowiedzialną przed królem, służbami państwowymi opartymi na zasługach i dostępnymi dla wszystkich obywateli, zgromadzeniem przedstawicielskim opartym na pośredniej, funkcjonalnej reprezentacji interesów społecznych wraz z wolną w dużym stopniu opinią publiczną. To charakteryzuje przedstawicielstwo stanowe w wolności podmiotowej w polityce. Cechami doniosłymi są tutaj: pragnienie, wnoszone skargi, artykułowane poglądy jednostek na kwestie dotyczące państwa. Te atrybuty mają istotny wpływ na opinię publiczną. Równocześnie ta forma tworzy pośrednictwo pomiędzy artykułami partykularnymi a ogólnymi. Tutaj tworzy się pewna egzystencja, która w odniesieniu do państwa stanowi podmiotowy moment wolności ogólnej, z własnym rozumieniem i własną rolą w tej sferze. Opisując i przedstawiając tą formę możemy ją pokrótce nazwać "społeczeństwem obywatelskim".

Hegel w swej filozofii przedstawia również szereg praw politycznych mających stanowić elementy politycznej wolności: dziedziczność parów zasiadających w izbie wyższej organu ustawodawczego, prawo członków stowarzyszeń do wyboru deputowanych do stanów, jawność obrad parlamentu, prawo swobodnej wypowiedzi i wolnej prasy (z ograniczeniami związanymi z oszczerstwem i wybrykami).

Należy jednak dostrzec w myśleniu Hegla, że każdy naród posiada swój własny ustrój, zgodny z jego wyborem, odpowiadającym stopniowi jego samowiedzy. Naród musi się utożsamiać z jego prawem i wyrazem stanu. Brak nici łączącej wpłynie na państwo, które stanie się bez znaczenia i żadnej wartości.

Takie formułowanie problemu uwydatnia, że wg Hegla nie ma ścisłych reguł, które odgórnie narzuciłyby formę ustroju i zakres uczestnictwa w życiu politycznym. Prawo polityczne ulega zmianie zgodnie z warunkami w jakich funkcjonuje. Tak samo staje się z pojęciem wolności (np. w czasie wojny obszar wolności obywatelskiej staje się znacznie węższy niż w warunkach pokoju).

Główną funkcją, jaką państwo powinno spełniać jest ochrona narodu jako wspólnoty jednostek wyznających te same zasady i dążących do tych samych celów. Zamiast praw naturalnych, które zapoczątkował John Locke, Hegel wprowadza własne - rozumne prawo abstrakcyjne, które rozbudowuje się wraz z poszerzeniem samowiedzy obywateli. Prawa te stają się rzeczywistością wraz z kolejnymi wydarzeniami historycznymi. Rozumne państwo umożliwia prawidłowy rozwój tego procesu. Powstawania nowych praw sprzyja rozwojowo instytucji państwowych.

Koncepcja Georga Wilhelma Friedricha Hegla opiera się na dialektyce - począwszy od wolności prostej, czerpiącej dużo z negacji, przechodząc stopniowo do form uzyskujących bardzie doskonałe efekty. Dialektyka ta wynika więc z chęci pełnego samookreślenia. Za każdym razem odbywa się to poprzez zestawienie ze sobą dwóch przeciwstawnych aspektów: stadium teraźniejszości (tezy) i pożądanego (antytezy). W wyniku czego powstaje synteza (stan między tezą a antytezą), a to prowadzi do tezy. Sytuacja ta tworzy się nieustannie, czyniąc prawo i etyczność za każdym razem bardziej skomplikowanymi i bardziej dojrzalszymi oraz pełniejszym. Rzeczywistość jaką ukazuje nam ten filozof staje się nieustanną grą sprzecznych żywiołów, wszystko staje się rozdarte i chwiejne. Pełne jest własnych przeciwieństw i różnic. Życzenie istoty ludzkiej w tym dążeniu do owego punktu spoczynku musi pokonywać kolejne stadia Prawa Abstrakcyjnego oraz Moralności i Etyczności, które ulegają podziałowi na stadia rodziny, Społeczeństwa Obywatelskiego i Państwa. Dzięki rozwojowi jakiemu poddawana jest istota ludzka przez całe życie rozszerza się wachlarz jego swobód (prawnych, moralnych, etycznych, obywatelskich i politycznych), które urzeczywistniają uświadomienie woli w coraz to nowy, odmienny i adekwatny sposób. Pełne osiągnięcie swobody jest możliwe jedynie w warunkach rozumnego państwa. Rozumność ta wynika z połączenia wolności obiektywnej z wolnością ogólną. Substancjalnej woli i subiektywnej woli. Ma tutaj również wpływ wykorzystywanie praw i zasad, które posiadają ogólny charakter w dążeniu do samookreślenia.

Zbliżając się ku końcowi, należy zauważyć, że wolność o jakiej mówi nam Hegel nie jest środkiem, lecz stanowi ona źródło ludzkich działań, cel ostateczny jest istotą ducha. Byty duchowe ciągle dążą do urzeczywistnieniu zgodnym z ich samowiedzą koncepcji wolności. Reasumując, wolność nie jest niezmiennym ludzkim ideałem, lecz ruchem postępujących ideałów, a jej postępowość wynika z procesu dialektycznego. Ujęcie wolności według Hegla ma na celu pogodzenie rozkiełznanej emancypacji z ideą całości, zespolenia. Ma sprzyjać stworzeniu państwa i prawa, które pogodzi subiektywizm z racjonalną koniecznością. Hegel nauczył nas, że wolność i rozumność tworzą prawdę istnienia.

BIBLIOGRAFIA

1. Zbigniew A. Pełczyński, Wolność, państwo, społeczeństwo. Hegel a problemy współczesnej filozofii politycznej, Wrocław 1998.

2. Stanisław Filipowicz, Historia myśli polityczno-prawnej, Gdańsk 2003.

3. Krystyna Chojnicka, Henryk Olszewski, Historia doktryn politycznych i prawnych, Poznań 2004