Przestępczości kobiet, to jedno z wielu badanych zagadnień teoretycznych w kryminologii. Rozpatruje się ją w różnych aspektach. Najczęściej jednak w aspekcie jakościowym i ilościowym. W aspekcie jakościowym przedstawiając dyskusje na temat specyfiki popełnianych przestępstw i w aspekcie ilościowym ustalając rozmiary występowania przestępczości. Ostatni z aspektów ma na celu również wykazać czy kobiety są sprawczyniami większej czy mniejszej liczby przestępstw niż mężczyźni.

Utworzono wiele teorii, mających wyjaśniać przyczyny przestępczości pośród kobiet. Mówiąc o przyczynach we wstępie należy wspomnieć o teoriach biologicznych, których celem jest doszukiwanie się etiologii przestępczości wśród kobiet w nich samych.

Lombroso oraz Ferrero zwracają uwagę na trzy kobiece typy które posuwają się do popełniania zbrodni, są to: zbrodniarka z urodzenia cechująca się wrogością do macierzyństwa, męskim i śmiałym zachowaniem, wzmożonym popędem seksualnym, zbrodniarka z przypadku zdaniem autorów dopuszcza się popełnienia przestępstwo pod wpływem różnych sugestii oraz zbrodniarka z namiętności.

Burt, Healy i Bronner uważają, że przestępstw dopuszczają się przestępstw tylko te kobiety, które charakteryzują się nadmierną tężyzną fizyczną. Natomiast te, które charakteryzują się mniejszą siłą, są wątlejsze, zdaniem autorów nie dokonują czynów niezgodnych z prawem. Według Amelunxen'a, Damrow'a i Abrahamsen'a takie opinie uzasadniają mniejszy udział w przestępczości kobiet.

Przyczyn przestępczości dopatrywano się także w kobiecych fizjologicznych cyklach. Na ten temat Gulden przeprowadził własne badania, na podstawie których stwierdził, że menstruacja wpływa na popełnianie przestępstw przez kobiety. Z jego poglądami zgadza się również Hoppinger.

Natomiast okres ciąży i okres poporodowy sprzyja popełnianiu dzieciobójstw i znęcaniu się nad niemowlętami.

Kolejną przyczyną, o której mówi literatura, jest seksualność kobiet. Uwzględnia się przede wszystkim ich życie prywatne, autorzy tej teorii uważają, że związki dają kobietom powody do dokonywania przestępstw min. z zazdrości czy nienawiści. Na przestępczość kobiet wpływ mają także czynniki gospodarcze tzn. im większy rozwój ekonomiczny i gospodarczy, tym większa gotowość do popełniania przestępstw. Czynniki społeczno - ekonomiczne min. równouprawnienie kobiet, powoduje jednoczesny wzrost przestępczości.

Uwarunkowania kulturowe pokazują, że kobiety w społeczeństwie są pod presją zleceń oraz zakazów, co równocześnie ogranicza ich działalność kryminalną. Zdaniem Pete'a to kobiety z powodu swojej pozycji częściej popełniają tzw. przestępstwa ukryte, są one trudne do odkrycia.

Społeczna rola kobiet zaczęła ulega zmianie, zwraca na to uwagę Simon. Jego zdaniem wpływa na to zwiększona aktywność kobiet, podejmują się one nowych zadań, wyzwań i obowiązków. Decydują na prace fizyczne, kiedyś przeznaczone dla mężczyzn. Z tego względu przestępstwa kiedyś charakterystyczne przede wszystkim dla mężczyzn zaczęły być popełniane również przez kobiety. Lernel dopatruje się w tym przyczyn związanych z poczuciem nierówności kobiet wobec mężczyzn. To poczucie braku nierówności może być zdaniem Bielickiego źródłem działań przestępczych, u podstaw tego leży brak możliwości realizacji potrzeb, pragnień oraz aspiracji. Kobiety bardzo często oceniają standardy własnego życia porównując do standardów innych ludzi, może to być przyczyną frustracji i działań mających na celu polepszanie sytuacji. Niestety mogą one być niezgodne z prawem oraz powodować negatywne skutki prawne.

Krótko omówione w tej pracy teorie kryminologiczne pozawalają na przeprowadzenie analizy problemu. Trzeba zwrócić uwagę, że omawiana etiologia przestępczości wśród kobiet ma odzwierciedlenie przy orzekaniu wyroków. Na przykład w artykule 37 Kubańskiego Kodeksu Karnego, przyjmuje się jako okoliczność łagodzącą dla kobiet, dopuszczanie dokonania przestępstw spowodowanych nieprawidłowymi funkcjami psychicznymi spowodowanymi ciążą lub menstruacją. Łatwo zauważyć w tym przypadku teorię fizjologicznych cykli. Trzeba mieć jednak na uwadze to, że są kraje, gdzie za przestępstwa kobiety karze się surowiej aniżeli mężczyzn.

W Polsce panuje przekonanie, że kobiety dopuszczające się przestępstw są poddawane łagodniejszemu wymiarowi sprawiedliwości przez sądy. Takie twierdzenie to mit, ponieważ żadne przeprowadzane badania tego nie potwierdzają. Czasem bywa odwrotnie, dochodzi do przypadków kiedy sądy dopuszczają surowszego traktowania kobiet, zwłaszcza w przypadkach kiedy skazywane są one za znęcanie nad członkami rodziny. Zauważalna jest różnica pomiędzy skazaniami kobiet i mężczyzn za fizyczne i psychiczne znęcanie się nad dziećmi, przypadki dopuszczania się przemocy domowej pośród kobiet dotyczy 62 % wszystkich skazani mężczyźni za to samo przestępstwo stanowią 23 % ogółu.

Butkiewicz i Ryciak zwracają szczególną uwagę na zagadnienie dzieciobójstwa wśród kobiet, w 2001 roku zanotowano dwadzieścia sześć takich przypadków. Zazwyczaj te spośród kobiet skazanych za maltretowanie dzieci, głodzenie ich lub dzieciobójstwo zmuszone są znosić trudy i cierpienia będąc na samym dnie hierarchii pośród więźniów. Psycholog więzienny Elżbieta Dorosz uważa, że wymierzanie kar przez współwięźniarki to zjawisko częste i niestety niemożliwe do usunięcia. Najdotkliwszą z kar dla matek morderczyń stanowi przemoc psychiczna w więzieniu.

Występują także tendencje, charakteryzujące się surowszym karaniem kobiet za dokonywanie zabójstw. W roku 1997 na liczbę 643 skazanych za zabójstwo, 13 % skazanych to były kobiety (84 przypadki), natomiast pięć lat później podejrzanych kobiet o morderstwo było aż 161 z 1206 osób ogólnej liczby podejrzanych. Przykładów można podawać bardzo wiele, oto kilka z nich:.

  • M. Szymańska dostała wyrok na karę dożywotniego pobytu w więzieniu za zabicie ówczesnego maturzysty T. Jaworskiego. Szymańska zdaniem sądu kierowała zbrodniczym procederem, była "mózgiem" całej akcji.
  • Violeta Z. znana w środowisku jako "Piramidka" została oskarżona o planowanie i ostatecznie zorganizowanie zabójstwa na osobie Mariusza K, ówczesnego szefa finansowej piramidy "SkyLine". Morderstwa Mariusza K., który był jej kochankiem, wspólnie dokonali jej brat wraz z kolegą oraz konkubent. Zwłoki odkryto po upływie dziewięciu miesięcy od dokonania okrutnej zbrodni.
  • M. Osińska, "Osa" dowodziła grupą o charakterze przestępczym, grupa ta dopuściła się napaści rabunkowej a także zabójstwa innej kobiety. Motywem wspominanej zbrodni było pragnienie pozyskania pieniędzy na bal studniówkowy. Pomimo, tego że Osińska nie brała w zabójstwie bezpośredniego udziału dostała karę dożywotniego pozbawienia wolności.
  • Innym przykładem przestępczości wśród kobiet, była zbrodnia pewnej studentki resocjalizacji, która zdobyła broń w sposób niezgodny z prawem oraz zleciła zabicie kilku mężczyznom dwóch pracowników firmy "Era".

Zdaniem sędziów, kobiety które stoją na czele zorganizowanych przestępczych grup, charakteryzują się dużo większym niż w przypadku mężczyzn - przestępców, stopniem okrucieństwa. Często są one sprawczyniami bestialskich i agresywnych czynów, są zdecydowanie bardziej bezlitosne. Biorą czynny udział w narkotykowym biznesie, są egzekutorami haraczy i długów. Obecnie coraz wyraźniej widać udział kobiet podczas działalności gangów osiedlowych, dokonują one przede wszystkim kradzieży i włamań.

Według dr Leśniak kobiety będące przywódcami przestępczych grup wykazują wysoki iloraz inteligencji. Dla potwierdzenia tego może służyć przypadek Ewy L. Pochodzącej podwarszawskiego z Pruszkowa, zajmującej się wytwarzaniem amfetaminy, czy też Grażyny K. Pochodzącej z Warszawy i będącej na czele grupy zajmującej się fałszowaniem dokumentów i pieniędzy.

Zdaniem psychologa Gierowskiego pojawienie się w grupie przestępczej kobiety uruchamia wśród jej członków motywy seksualne, charakteryzujące się zdeterminowaniem w walce o poparcie przywódczyni a tym sposobem uwalnia najgorsze spośród cech czyli bezwzględność i okrucieństwo.

Trzeba także zwrócić szczególną uwagę na te zabójstwa, których dokonują kobiety we własnej obronie. Te przypadki, są definiowane w zdecydowanej większości jako zwyczajne zabójstwa, czasami jako zabójstwa dokonane pod wpływem ograniczonej poczytalności, a czasem jako zabójstwa uprzywilejowane. Natomiast gdy sprawcą jest mężczyzna, klasyfikuje się tę zbrodnię jako obronę własną i umyślne uszkodzenia ciała wraz z nieumyślnym spowodowaniem śmierci, za co, to oczywiste grozi kara niższa aniżeli za zabójstwo. Okoliczności te ukazują, zdaniem prof. dr hab. Zielińskiej, że w Polsce wymiar sprawiedliwości niestety nie widzi specyficzności zabójstw dokonywanych przez ofiary przemocy domowej, czyli w większości kobiety. Tym samym wymiar sprawiedliwości w Polsce nie dostrzega międzynarodowych zaleceń zwracających szczególną uwagę na kwestie koniecznej obrony z punktu widzenia historii przemocy.

Statystyki prowadzone przez Polskie Ministerstwo Sprawiedliwości wykazują, że w roku 1996 z łącznej liczby 227 731 wyroków prawomocnych skazujących ponad piętnaście tyś. dotyczyło samych kobiet, z tego największa liczba 1319 - dotyczyła zagarnięcia mienia, 1226 - dotyczyła fałszowania dokumentów oraz 1037 - dotyczyła różnych kradzieży.

W roku 2002 liczba 825 kobiet z ogólnej 10431 było skazanych za uszkodzenie ciała, a 1741 kobiet z łącznej liczby 22175 było skazanych za udział w pobiciu lub bójce, 992 kobiet z liczby ogólnej 22909 było skazanych za kradzieże i wymuszenia rozbójnicze, 7282 kobiet z 99093 ogółu było oskarżonych o kradzież i włamanie. Podane dane niestety nie są tylko suchymi zdarzeniami, poniżej zostało przytoczone kilka przykładów takich przestępstw z udziałem kobiet.

  • W pewien jesienny wieczór kilka młodych kobiet zaatakowało piętnastoletnią dziewczynę. Kobiety zaciągnęły dziewczynę do toalety i znęcały się nad nią, następnie ukradły swojej ofierze łańcuszek i zegarek o przybliżonej wartości 178 złotych. Niestety do takich czynów dochodzi coraz częściej i dopuszczają się ich coraz młodsze dziewczyny.
  • Pewnego styczniowego dnia w 2002 roku podczas przerwy lekcyjnej w jednej z gdańskich szkół ponadpodstawowych kilka uczennic pobiło do utraty nieprzytomności koleżankę ze swojej klasy. Coraz częściej dochodzi do podobnych sytuacji w szkołach.

W latach dziewięćdziesiątych liczba kobiet skazanych wzrosła aż o 16 %, dane te dotyczą każdego przedziału wiekowego. W większości jednak liczba ta wzrosła w wiekowych grupach od 20 do 29 roku życia i od 30 do 49 roku życia.

W roku 1997 liczba kobiet wynosiła 2,5 % ogólnie uwięzionych, 1263 kobiet przy liczbie 56019 mężczyzn. W tym samym roku w zakładach karnych, przebywało aż o 61% kobiet więcej niż w 1989 roku i więcej aż o 46% niż siedem lat wcześniej.

Zauważa się tendencje wzrostowe w przestępczości wśród kobiet, te tendencje są większa nawet w przypadku przestępczości mężczyzn i stale rosną.

Z przeprowadzonych badań wynika, że to kobiety w zdecydowanie większym stopniu niż mężczyźni doświadczają dolegliwości kary pozbawienia je wolności. W znacznej mierze ma to związek z ograniczeniem kontaktów z dzieckiem. To nie ma związku, choć mogłoby się tak wydawać, z określonymi limitami widzeń (limity widzeń są określone przepisami więziennymi), lecz z ogromną odległością między miejscem zamieszkania jej dzieci i miejscem zakładu karnego, przekłada się to na wysokie koszty przejazdu. Wobec takich problemów, kobiety przedstawiają propozycje dodatkowych przywilejów, spośród których najczęściej proszą o: częstsze przepustki w celu spotkania się z dziećmi, dłuższe widzenia się z dziećmi, większe zarobki w celu dawania pomocy materialnej swoim dzieciom, wcześniejsze zwolnienia warunkowe lub odrębne odbywanie kary.

Warto zaznaczyć, że coraz częściej aby umożliwić matce odbywającej karę w sprawowaniu bezpośredniej i stałej opieki nad niepełnoletnim dzieckiem organizuje się na terenie należącym do więzień domy dla dziecka i matki, w których jeśli wyrazi życzenie matka dziecko może przebywać aż do ukończenia trzeciego roku. Każdą sytuację bada się indywidualnie. W przypadkach gdy pewne względy zdrowotne lub wychowawcze, potwierdzone opiniami lekarzy lub psychologów więziennych, przemawiają aby oddzielić matkę od dziecka, bierze się je pod uwagę. Może to dotyczyć skrócenia bądź też przedłużenia okresu pobytu dziecka w takiej placówce przy więzieniu. Decyzję w tej sprawie podejmuje sąd opiekuńczy. Kobiety chore, ciężarne lub karmiące są pod stałą opieką specjalistyczną.

Pewne ustępstwa regulaminowe zaczęto wobec kobiet stosować dopiero w siedemdziesiątych latach, pojawiły się wówczas możliwości częstszych przepustek i widzeń, zrezygnowano także z ograniczania korespondencji.

Obecnie pomimo wielu zmian, widocznej poprawy żywieniowych warunków, poprawy stosunku pracowników zakładów karnych do osób skazanych, złagodzeniu regulaminu, korzystnej zmiany strojów więziennych, nadal kobiety które odbywają karę uważają, że warunki w których przyszło im ją odbywać są wciąż dla nich trudne i krzywdzące. Pomimo krytycznych uwag ze strony skazanych kobiet uważa się, że kara za popełnione przestępstwo ma pozostać karą.

Łatwo dostrzec, że przestępczość wśród kobiet to zjawisko społeczne. Nadal wykazuje wielkie zróżnicowanie w porównywaniu z przestępczością wśród mężczyzn. Różnice te można dostrzec w liczbie popełnianych przestępstw, etiologii, w strukturze i dynamice popełnianych przestępstw.

Warto zobaczyć:

  • Biel K.: Przestępczość dziewcząt. [W]: W. Kubik, Br. Urban (red.): Uwarunkowania i wzory marginalizacji społecznej współczesnej młodzieży. Kraków 2005. Wyd. WAM
  • http://www.policja.pl/