Wypracowania

Poradnictwo i orientacja zawodowa dla dorosłych

Do edukacji osób dorosłych należą nie tylko szkoły, różnego rodzaju kursy czy uniwersytety, lecz również orientacja oraz poradnictwo zawodowe, jak i inne instytucje zakładające indywidualne oddziaływania. Zagadnienie poradnictwa zawodowego stanowi ważny problem współczesnego systemu oświaty, a podejmowane w tej kwestii decyzje nabierają szczególnego znaczenia (niezwykle ważną jest tu kwestia planowania swojej drogi zawodowej). W dzisiejszym świecie, niezbędnym warunkiem rozwoju zarówno ekonomicznego jak i społecznego, stał się właśnie dobrze funkcjonujący system poradnictwa i orientacji zawodowej.

Terminem orientacji zawodowej określa się całokształt zabiegów wychowawczych, których celem jest pomoc w samodzielnym, odpowiednim i uzasadnionym wyborze zawodu, a więc działalność ta ma charakter wychowawczy. Natomiast mianem poradnictwa zawodowego nazywamy zaplanowane lub okolicznościowe działania, których celem jest pomoc w realizacji określonych zadań jednostce lub instytucji, a więc doradztwo obejmuje pomoc osobom dorosłym w rozstrzyganiu pewnych problemów, których to sami nie potrafią oni rozwiązać ani też wybrać odpowiedniego sposobu działania, przy czym mogą być to problemy będące wynikiem objęcia nowych obowiązków ucznia lub studenta, oraz koniecznością godzenia ich z pozostałymi rolami społecznymi, takimi jak: pracownik, współmałżonek czy rodzic. Porady takie mogą zarówno dotyczyć stanu zdrowia klienta, jego adaptacji do zawodu czy współżycia z otoczeniem, jak również problemów wychowawczych z dzieckiem. Poradnictwo zawodowe realizowane jest w takich instytucjach jak:

poradnie zawodowe
poradnie zdrowotne
poradnie rodzinne
poradnie przedmałżeńskie
poradnie rolnicze
poradnie techniczne
poradnie dla inwalidów
poradnie dla rodziców dzieci z deficytami rozwojowymi
i inne

Ponadto wyróżnia się trzy podstawowe formy działań podejmowanych w zakresie poradnictwa oświatowego, z czego każda pełni określone funkcje:

informacja - jej głównym zadaniem jest dostarczanie wszelkich wiadomości dotyczących różnych form edukacji dla dorosłych, programów, specjalności, typów zadań, zasadach przyjęć czy promocji oraz wartości dyplomów zapewnianych przez wybrane programy kształcenia; informacji tych udzielają organizujący proces kształcenia pracownicy oświatowi, możne je również znaleźć w różnego rodzaju informatorów, ogłoszeń czy folderów

orientacja - jej istotę stanowi pomoc w realizacji określonego programu, a więc obejmuje ona różnego rodzaju wskazówki, wyjaśnienia czy konsultacje oraz opisy przykładowych zajęć, które mają na celu właściwe zrozumienie celu wybranego kierunku kształcenia oraz właściwego przystosowania się do wymagań programowych i różnych form realizacji

doradztwo - stanowi pomoc w rozstrzyganiu problemów lub podejmowaniu ważnych decyzji, dotyczących wyboru drogi działania lub dalszej nauki; oprócz tych podstawowych zadań, doradztwo występuje również w formie doradztwa specjalistycznego: rolniczego, handlowego, urządzania mieszkań, szycia odzieży, lub w przypadku nauczycieli - pomoc w opracowaniu odpowiedniego stylu nauczania oraz organizacji procesu dydaktycznego

Orientacja zawodowa i poradnictwo mogą być ujmowane w różny sposób:

→ ujęcie wąskie ("orientacja w czymś") - to informacja zawodowa, porada, pomoc dokonaniu wyboru zawodu, porada

→ ujęcie szerokie ("orientacja na coś") - stanowi celową, systematyczną oraz długotrwałą działalność, której celem jest trafny wybór zawodu przez klienta oraz stwarzanie warunków wychowywania do pełnienia zawodu

→ ujęcie systemowe - uznaje to działanie w kategoriach zjawiska społecznego

Prowadzone w szkole zajęcia z zakresu orientacji zawodowej powinny przygotowywać młodych ludzi do odpowiedniego wyboru zawodu lub przyszłej szkoły, gdyż od chwili podjęcia tej decyzji, w życiu człowieka rozpoczyna się okres stopniowego i coraz bardziej pełnego uczestnictwa we wspólnym życiu społecznym. Zatem przygotowywanie do wyboru zawodu jest zarazem przygotowywaniem do samego życia oraz podejmowania samodzielnych i odpowiedzialnych decyzji. W związku z nałożonym na szkołę obowiązkiem orientacji i poradnictwa w zawodzie, powinna ona już w szkole podstawowej kierować uwagę swoich uczniów na zagadnienia społeczno - zawodowe. Podjęcie tak znaczącej decyzji, jaką jest wybór dalszej życiowej drogi - wymaga pomocy ze strony osób najbliższych oraz ze strony instytucji zainteresowanych dalszym ich kształceniem.

Największy wpływ na decyzje dotyczące zawodu młodzieży mają rodzice, od których to młodzi ludzie czerpią zazwyczaj wszelkie informacje dotyczące tej kwestii. To właśnie rodzice wpływają w największym stopniu na kształtowanie się postaw, aspiracji i zainteresowań swoich dzieci, jednak należy zaznaczyć, iż nie zawsze jest to wpływ pozytywny, ponieważ zainteresowanie danym kierunkiem kształcenia czy danym zawodem, nie zawsze prowadzi do zdobycia wysokiej pozycji społecznej, jak również nie zawsze zaspakaja ambicje rodziców. Niestety, zbyt często rodzicom trudno jest zrozumieć, iż w interesie ich dziecka leży zdobycie zawodu, który będzie adekwatny do jego zainteresowań zdolności czy ambicji.

Innymi znaczącymi doradcami w orientacji zawodowej młodych ludzi są nauczyciele czy inni pracownicy szkoły, których jednym z istotnych celów jest przekazywanie uczniom informacji z tego zakresu wiedzy, jak również dokonywanie ewentualnej korekty mniej trafnych wyborów zawodowych wśród uczniów. Zadania nauczyciela w zakresie poradnictwa i orientacji zawodowej, wynikają w bezpośredni sposób z pełnionej przez niego funkcji w procesie wychowywania swoich uczniów; wychowawca jest osobą znacząco wpływającą na intelektualny i emocjonalny rozwój dziecka, od niego zależy więc nie tylko uzyskanie przez dziecko niezbędnej w procesie rozwoju oraz precyzowaniu własnych zainteresowań pomocy, jak również rozbudzanie zupełnie nowych zainteresowań u wychowanków. To głównie od sposobu organizacji procesu kształcenia jak i umiejętności budowania właściwej motywacji do nauki, zależy proces rozwoju ciekawości jak i umysłowej aktywności dziecka.

Wybór kierunku dalszego kształcenia czy wybór zawodu w niemałej mierze zależy również od środowiska rówieśniczego, które jak wiadomo nie zawsze ma pozytywny wpływ na młodych ludzi. Zdarza się, iż tak ważne życiowe wybory podyktowane są jedynie tym, iż koledzy danego ucznia wybrali właśnie taką placówkę, a więc nie chcąc stracić z nimi kontaktów - on również wybiera tę samą.

Oprócz poradnictwa, istnieją również działania na polu społeczno - kulturalnej animacji, ponieważ rozbudzanie edukacyjnej aktywności dorosłych wymaga nie tylko organizacji odpowiednich instytucji czy placówek oświatowych, lecz samych uczestników tych działań, których oczekiwaniom będą odpowiadać wymienione miejsca, przez co sami uznają oni potrzebę uczestniczenia w proponowanych przez nie programach. Dla osiągnięcia tych celów niezbędni są animatorzy, badający potrzeby z zakresu aktywności edukacyjnej osób dorosłych oraz zachęcający do uczestnictwa w organizowanych zajęciach. Upowszechnianie tego typu działalności wymaga potrafiącego rozpoznać potrzeby oraz możliwości potencjalnych klientów specjalisty, który miał by również wpływ na kształt oświatowego programu danej placówki oraz przyciągał by do udziały w tym programie.

Tego typu działalność ma miejsce szczególnie we Francji, gdzie stworzono system kształcenia animatorów specjalnie na potrzeby rozwoju różnego rodzaju aktywności: kulturalnej, społecznej, edukacyjnej, politycznej, sportowej oraz gospodarczej i handlowej. Animatorzy upowszechniają aktywność edukacyjną wśród dorosłych, która obejmuje różnego rodzaju formy aktywności (np. kolekcjonerstwo, wymiana korespondencji, miłośnictwo itp.). Bez tego typu działań, obejmujących zarówno poradnictwo jak i animację kulturowo - społeczną, oświata dorosłych nie będzie w odpowiedni i wystarczający sposób służyła dorosłemu człowiekowi.

Poradnictwem dyrektywnym - polega na tym, iż doradca ma znaczną przewagę nad osobami radzącymi się; to właśnie doradca wie, co jest dobre i odpowiednie dla jego podopiecznych dlatego też steruje (a niekiedy nawet manipuluje) nimi oraz daje gotowe rozwiązania. Doradca, który zakłada, iż osoba radząca się nie jesteś wystarczająco samodzielna i nie potrafi sobie sama poradzić, podejmuje wobec niej takie działania jak:

wzmocnienia pozytywne
ocenianie
nakłanianie
przekonywanie
wykład
trening
dawanie wskazówek

Podczas gdy osoba radząca się:

werbalizuje swój problem
zadaje pytania
stosuje się do zaleceń
kontroluje swoje wyników

Wyróżnia się tutaj następujące rodzaje doradców zawodowych:

EKSPERT

→ jest skrajnym typem doradcy

→ doskonale zna wszelkie zawody (znajomość osobowości osoby radzącej się nie jest tak istotna)

→ skupia się on na czynnikach zewnętrznych, determinujących zachowanie osoby radzącej się

→ wykorzystując diagnostyczną koncepcję wyboru zawodu, diagnozuje cechy radzącego się oraz dopasowuje je do właściwego zawodu

→ posiada dużą wiedzę oraz doświadczenie i wie, co dla danej osoby jest najkorzystniejsze (jest to jego wewnętrzne przekonanie)

→ stosując techniki behawioralne w postaci kar i nagród (pochwały lub wskazywanie braków) wpływa na osobę radzącą się oraz nakłania ją do wyboru najbardziej odpowiedniego dla niej (jego zdaniem) zawodu

→ udziela radzącemu się instrukcji, wskazówek oraz poleceń

→ doradca jest całkowicie odpowiedzialny za swoje porady oraz decyzje podjęte za radzącego się, które jest w tej relacji bierny

INFORMATOR

→ stanowi typ nieco mniej ekstremalny niż ekspert

→ praca informatora dotyczy głównie informacji o możliwościach zatrudnienia i zawodach oraz propagowania według niego najlepszego zawodu dla osoby radzącej się, jest w sposób bardziej subtelny niż ma to miejsce w przypadku eksperta

Poradnictwo liberalne - koncepcja ta zakłada, iż siły napędowe ukierunkowujące działanie ludzkie tkwią wewnątrz człowieka i są przez niego najczęściej nieuświadomione. Jakakolwiek zmiana zachowania jest możliwa tylko dzięki psychoterapii, której głównym celem jest uświadomienie sobie przez pacjenta wewnętrznych konfliktów (koncentruje się na słabości) Humanistyczna koncepcja (także kładąca podwaliny pod poradnictwo liberalne) akcentuje natomiast przede wszystkim mocne strony osoby radzącej się oraz jej możliwości, przyjmując, iż człowiek nie zawsze potrafi je sam wykorzystać oraz samodzielnie rozwiązywać swoje problemy. Doradcę liberalnego cechuje:

- pozostawienie radzącemu się dużej swobody
- brak formułowania dyrektyw
- nie poddawanie pacjenta jakimkolwiek działaniom naprawczym

Ponadto, praca doradcy liberalnego przebiega według następujących zasad:

- ma on być kongruentny (czyli ma być sobą)
- musi w sposób bezwarunkowy szanować osobę radzącą się (pacjenta), akceptować ją taką, jaką jest
- musi posiadać głęboką empatię
- nie może oceniać lub krytykować

Zatem radzący się jest w typ przypadku samodzielny - sam określa i rozwiązuje własne problemy i trudności.

LESEFERYSTA

→ jest zorientowany na ucznia a nie na zawody

→ nie posiada gotowych rozwiązań i odpowiedzi co do wyboru zawodu przez klienta, gdyż ma świadomość, że każdy jest inny i to co jest cenne dla niego, może takim nie być dla osoby radzącej się

→ traktuje on wybór zawodu jako proces rozwojowo - wychowawczy, w którym chce wspólnie z klientem uczestniczyć w drodze do jego rozwoju zawodowego

→ poświęca on wiele czasu swoim podopiecznym

→ pobudza do wzajemnego poznania się

→ stwarza warunki dla samoanalizy

→ nie udziela żadnych rad

→ ostateczną decyzję podejmuje sama osoba radząca się

→ zatem odpowiedzialność spoczywa tutaj po stronie osoby radzącej się

SPOLEGLIWY OPIEKUN

→ jest on otwarty, ciepły i tolerancyjny

→ pobudza podopiecznych do aktywności własnej

→ podsuwa im nowe propozycje

→ w żadnym wypadku nie narzuca im swojego zdania, jednak proszony zawsze udziela porad

→ osoba radząca podejmuje własną decyzję przy udziale akceptacji doradcy, zatem odpowiedzialność leży tutaj po obu stronach z naciskiem na osobę radzącą się

Poradnictwo dialogowe - ta koncepcja nie przyjmuje obrazu człowieka jako istoty reaktywnej, sterowanej przez środowisko, ani nie zgadza się ze słabością istoty ludzkiej, którą kierują nieświadome pobudki. Według tej poznawczej koncepcji, zachowanie każdego człowieka jest zależne od informacji, zarówno tych z zewnątrz jak i z wewnątrz (ze struktur poznawczych), jednak wychodzi on również poza te dane informacyjne, gdyż również sam dokonuje organizacji posiadanej wiedzy. Zatem podstawę zmian zachowania człowieka stanowić tutaj będzie celowe oraz systematyczne wychowanie. Doradca jest tutaj równorzędnym partnerem osoby radzącej się: obydwie osoby są pewnego rodzaju badaczami, jednak doradca posiada większe kompetencje i doświadczenie. Doradca ukazuje klientowi nowe aspekty działania oraz inspiruje go do stawiania sobie wciąż nowych celów. Osoba radząca się dokonuje wszechstronnej analizy swoich problemów, zdobywa nowe informacje i eksperymentuje.

KONSULTANT

→ łączy w jednej osoby zadania orientacji zawodowej oraz poradnictwa, zajmując się zarówno osobami radzącymi się jak i zawodami

→ stosuje motywację dla podjęcia zawodu

→ zwraca uwagę na wartości, jakie radzący się chce uzyskać

→ klient dokonuje konsultacji swoich wyborów, zatem odpowiedzialność jest tutaj dzielona przez obydwie strony (jest to wspólne rozwiązywanie problemów)

W koncepcji poradnictwa dialogowego ma miejsce zarówno zaczerpnięte z poradnictwa liberalnego "uczenie się siebie", jak i charakterystyczne dla poradnictwa dyrektywnego - instruowanie.

Model

EKSPERT

INFORMATOR

KONSULTANT

SPOLEGLIWY OPIEKUN

LESEFERYSTA

rodzaje poradnictwa

dyrektywne

dialogowe

liberalne

podmiot

aktywność doradcy

aktywność doradcy i ucznia

aktywność ucznia

przedmiot

koncentracja na zawodach

koncentracja na uczniu i zawodach

koncentracja na uczniu

wybór zawodu

wybór zawodu jako jednorazowy akt

wybór zawodu jako proces trwający całe życie

wybór zawodu jako proces specyficzny dla pewnej fazy rozwojowej

stosowane środki

środki materialne - testy

środki materialne

środki łączące podawanie informacji z aktywizacją ucznia

środki pobudzające aktywność ucznia

metody

narzucone porady

porady wynegocjowane

porady ukazujące pole problemowe

metody

narzucanie tematu rozmowy

uzgadnianie stanowisk

pobudzanie aktywności i stwarzanie warunków dla samoanalizy

metody

instrukcje

informacje

rady i porady

sugerowanie naprowadzanie wspieranie rozwoju

wynik

wybór zawodu za ucznia

wspólna decyzja

samodzielny wybór ucznia

aspekt moralny

odpowiedzialność doradcy

odpowiedzialność ucznia i doradcy

odpowiedzialność ucznia

kategorie procesu społecznego

orientacja zawodowa (wąskie znaczenie)

poradnictwo zawodowe

orientacja zawodowa + poradnictwo zawodowe (szerokie znaczenie)

Coraz częściej głównym zadaniem poradnictwa staje się nauka wzajemnej komunikacji (szczególnie z ludźmi pochodzącymi z różnych kultur, o innej religii czy pochodzących z innego pokolenia), gdyż odkrywanie komunikacyjnych barier oraz dążenie do przełamywania ich i usuwania trudności w nadawaniu i odczytywaniu komunikatów (zarówno werbalnych jak i niewerbalnych) - staje się często momentem zwrotnym w życiu ludzi. Jednak, tak długo jak dorośli sądzić będą, iż (tak jak ich rodzice i nauczyciele) by zrozumieć młode pokolenie, wystarczy im odwołanie się do własnej młodości - porozumienia nie będzie.

Dlatego też, dzisiejsze poradnictwo ma charakter edukacyjny i terapeutyczny oraz jasno określony cel, którym jest pomoc w rozwiązywaniu problemów osób dorosłych poprzez rozszerzanie oraz podtrzymywanie ich refleksyjności, uczenie dostrzegania zachodzących w otaczającym świecie zmian oraz uczulanie na ich konsekwencje.

Kultura prefiguratywna, a więc ta, do której wkroczyliśmy wraz z erą internetu i telewizji satelitarnej, bezprzewodowym telefonem, otwarciem granic oraz całym mnóstwem innych zjawisk i odkryć - stanowi kulturę, w której to ludzie dorośli uczą się od swoich dzieci, co pociąga za sobą konsekwencje - również z zakresie poradnictwa zawodowego. Zmienili się doradcy oraz ich metody jak również oczekiwania klientów oraz ich relacje z doradcami, jednak nie wszystkie te zmiany obierają kierunek sprzyjający rozumieniu otaczającej nas rzeczywistości, a przede wszystkim - porozumieniu między pokoleniami.

Poradnictwo i orientacja zawodowa dla dorosłych

Model

INFORMATOR

KONSULTANT

Zobacz podobne