Dziecko z upośledzeniem umysłowym w szkole specjalnej.

Poziom rozwój społeczeństwa można wyrazić za pomocą jego stosunku do jednostek odstępujących od normy, czyli osób niepełnosprawnych. W ostatnich czasach widziana jest przemiana w postawach, w stosunku do osób niepełnosprawnych. Dawniej próbowano zataić istnienie takich ludzi. Przemiana postaw społecznych wynika z rozwoju nauk z podniesienia się poziomu wiedzy o ludziach niepełnosprawnych, ciężkiej pracy ludzi, którzy są związani z osobami niepełnosprawnymi. Przywracanie zdrowia, rehabilitacja oraz edukacja osób niepełnosprawnych wzbudza silne emocje, które związane są z moralnymi przekonaniami jednostki. Pomaganie ludziom cierpiącym przez spontaniczna działalność życzliwych ludzi oraz wyspecjalizowane, profesjonalne instytucje moralny obowiązek. Bardzo ciężkie jest jednak do usunięcia stereotyp wyrażający się w postawach do osób z upośledzeniem umysłowym. Wiąże się to z etiologią upośledzeń umysłowych a także z faktu, że ów upośledzenie jest trwałe. Jest to kalectwo zauważalne a ludzie często nie wiedzą, boją się swoich reakcji w stosunku do jednostek z upośledzeniem umysłowym. Nasze postawy tym bardziej nie powinny być bierne, ale dzięki naszemu zaangażowaniu i działaniu osoby niepełnosprawne umysłowo mają szanse na godne życie. Nauczyciele nauczania zintegrowanego powinni zdobyć, orientować się w specyficznych zagadnieniach dotyczących właśnie takich uczniów. Wszelkie metody stosowane w pracy z takimi uczniami powinny prowadzić do jak najlepszego rozwoju jednostek. Jest to problem interdyscyplinarny i wielo wymiarowy. W Polsce rozwój pedagogiki specjalnej przypada na XIX w. Prekursorem była Maria Grzegorzewska. Wyróżniła ona działy pedagogiki specjalnej:

- oligofrenopedagogikę,

- surdopedagogikę,

- pedagogikę resocjalizacyjną,

- tyflopedagogikę,

- pedagogikę terapeutyczną,

Oligofrenopedagogika ciągle się doskonali i pogłębia. Janina Wczesany wyróżniła dwa modele niepełnosprawności:

- medyczny,

- społeczny,

Definiuje ona upośledzenie umysłowe inaczej niedorozwój umysłowy jako "stan obniżonej sprawności umysłowej w stosunku do stanu normalnego, charakteryzujący się niedorozwojem lub zaburzeniami procesów percepcyjnych, uwagi, pamięci i myślenia w wyniku procesów patologicznych. Zwykle spowodowane pewnymi ograniczeniami i funkcjonalnymi zmianami w korze mózgowej".

Przyczyny powstawania upośledzenia umysłowego możemy podzielić na:

- pierwotne, czynniki genetyczne. Rodzice przekazując nieprawidłowe lub uszkodzone geny i chromosomy powodujące, że embrion i płód nie rozwija się normalnie. W konsekwencji dziecko rodzi się upośledzone umysłowo.

- wtórne, czynniki, które mają wpływ na korę mózgową. Mogą to być czynniki działające na płód w okresie ciąży np. choroby zakaźne, alkoholizm. Możemy również powiedzieć o czynnikach, które działają w czasie porodu bądź po urodzeniu np. zapalenie opon mózgowych, nieszczęśliwe wypadki. Dawniej dzielono upośledzenie umysłowe na:

- debilizm,

- imbecylizm,

- idiotyzm,

Jednak doprowadziło to do krzywdzących postaw i obraźliwych stwierdzeń

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego może opierać się na:

- etiologii, obejmuje upośledzenie pierwotne i wtórne,

- stopniu wyuczalności i zdolności do uczenia się,

- postaciach upośledzenia w aspekcie psychiatrycznym.

Literatura przedmiotu posługuje się często innymi określeniami niż najbardziej popularne upośledzenie umysłowe np. niepełnosprawność umysłowa, niedorozwój umysłowy, otępienie umysłowe. J. Kostrzewski za upośledzenie umysłowe uważa stan, w którym poziom funkcjonowania intelektualnego jest o wiele niższy od przeciętnego. Autor podzielił wszelkie dysfunkcje intelektualne o zasięgu globalnym i parcjalnym. Poprzez zaburzenie globalne rozumie zaburzenie całego rozwoju intelektualnego, wyróżniając przy tym opóźnienie, obniżenie, zahamowania rozwoju bądź upośledzenie umysłowe. Natomiast w zaburzeniu parcjalnym wyróżnił upośledzenie jednej określonej funkcji, bądź zahamowanie jej rozwoju.. Upośledzenie umysłowe możemy klasyfikować na podstawie ilorazu inteligencji według ŚOZ [WHO].

- stopień lekki, iloraz inteligencji od 52% do 67% (75%),

- stopień umiarkowany, iloraz inteligencji od 35% do 51%,

- stopień znaczny, iloraz inteligencji od 20% do 35%,

- stopień głęboki, iloraz inteligencji od 5% do 19%,

Stopnie te określa się na podstawie badań psychologicznych, przeprowadzonych przy pomocy testów inteligencji (różnica między wiekiem umysłowym a faktycznym). Stosunkowo duża grupa osób znajduje się na pograniczu normy umysłowej i upośledzenia umysłowego: iloraz inteligencji od 68% do 83%.

.Wielu autorów przywołuje podział dysfunkcji intelektualnych wg J. Kostrzewskiego. Jeśli szkodliwe czynniki działają na dziecko do 3 roku życia i owa niepełnosprawność jest zauważalna mówi się wtedy o upośledzeniu umysłowym natomiast, jeśli szkodliwe czynniki działają po 3 roku życia, wtedy jest to obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego. Pod pojęciem zahamowanie rozwoju intelektualnego rozumie się natomiast zatrzymanie rozwoju w pewnym wieku, który spowodowany jest różnymi czynnikami. Zatrzymanie to może nastąpić może przejawić się w jakimś odcinku czasowym, po czym dziecko może powrócić do tempa swojego rozwoju. Opóźnienie tempa rozwoju umysłowego spowodowane jest czynnikami chorobowymi albo społecznymi. Dziecko rozwija się wolniej od swoich rówieśników, co powoduje zaburzenie tempa i rytmu rozwoju. Opóźnienie można wyeliminować poprzez stworzenie odpowiednich działań pedagogicznych i terapeutycznych.

Do szkół masowych bardzo często uczęszczają dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim. Ważne jest, aby nauczyciel zaznajomił się z możliwościami rozwojowymi takich uczniów jak i w pewnych ograniczeniach. Według H. Bożyszkowskiej, J. Wyczesany podłoże upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim jest działanie kilku czynników oraz należy do globalnych dysfunkcji rozwojowych. Upośledzenie, więc jest wynikiem uszkodzenia i niepełnosprawności funkcjonowania danego narządu w przypadku upośledzenia umysłowego dotyczy to mózgu. Jednostka upośledzona nie może uczestniczyć w pełni w życiu społecznym. Dysfunkcja ta dotyczy funkcjonowania w wypełniania ról społecznych, członka rodziny, ucznia, pracownika czy kolegi.

Zazwyczaj osoby z upośledzeniem umysłowym żyją w nieprawidłowo funkcjonującej rodzinie a jego środowisko rodzinny przyczynia się także do powstania niedorozwoju. Jest, więc ono uwarunkowane społecznie. Trudne jest określenie poziomu funkcjonowania dziecka, które ma nieodpowiednio zapewnione warunki rozwojowe w rodzinie. Ważna jest, zatem diagnoza dziecka. Dzieci z upośledzeniem umysłowym nie różnią się wyglądem od swoich rówieśników. Istotne różnice można zauważyć podczas sprawdzenia procesów poznawczych, czyli: postrzegania, myślenia czy praktycznej działalności. Osoby upośledzone w stopniu lekkim pozostają na poziomie myślenia konkretno-obrazowego. Nie potrafią wyobrazić sobie rzeczy, jeśli nie jest ona pokazana. Wszelkie rzeczy powinny być udostępniane i poznawane przez dotyk. Mają zaburzone myślenie abstrakcyjne oraz myślenie logicznego. Najczęściej w wyniku uszkodzenia centralnego układu nerwowego poziom spostrzegania u tych dzieci jest także zaburzony. Spostrzegają niedokładnie, wybiórczo, co wynika z zaburzonego procesu analizy oraz syntezy. Maja trudność w wyodrębnianiu figury z tła. Uwaga jest zaburzona, krótkotrwała. Mają trudności w koncentrowaniu się, jeśli chodzi o czynności abstrakcyjne. Stymulowanie uwagi przez nauczyciela wymaga ogromnej cierpliwości i wykorzystywania różnych umysłów. Jest to bardzo ważny element pracy rewalidacyjnej gdyż dzięki uwadze możliwy jest proces spostrzegania i myślenia. Pamięć mechaniczna u dzieci upośledzonych w stopniu lekkim jest w zasadzie dobra. Trudności pojawiają się z pamięcią logiczną. Odtwarzanie informacji przebiega według kolejności zapamiętanych wyrazów. Trudność sprawia im tabliczka mnożenia, ponieważ wymaga wybiórczego używania zapamiętanych wiadomości. Aby coś zapamiętać muszą dużo razy to powtórzyć. Mowa u dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim jest zazwyczaj opóźniona w swoim rozwoju. Biorąc pod uwagę ich pamięć mechaniczną przy pobudzaniu przez środowisko są w stanie opanować dużo słownictwa. Trudność sprawia im konstruowanie własnych logicznych wypowiedzi. Większość dzieci upośledzonych w stopniu lekkim mają wadę wymowy.

Trudności szkolne u dzieci upośledzonych w stopniu lekkim:

- słaba orientacja w przestrzeni,

- słaba sprawność grafomotoryczna,

- zaburzony rozwój motoryczny,

- wady wymowy,

- zaburzona koncentracja uwagi,

- mylenie liter podczas czytania,

- słabe rozumienie tekstu,

- słabe rozumienie definicji, reguł,

- zaburzona wyobraźnia przestrzenna,

- trudności w posługiwaniu się pojęciami czasowymi i przestrzennymi,

- brak krytycyzmu,

- impulsywność,

- agresja,

- nadpobudliwość psychoruchowa,

- mała samodzielność podczas wykonywania jakiejkolwiek pracy.

Owe trudności nie zawsze będą się przejawiać się u chorych jednostek. Każdy uczeń jest inny, inaczej funkcjonuje w szkole a inaczej w domu. Jego zachowania, możliwości oraz ograniczenia wyznaczają jego samego, ponieważ każdy uczeń jest inny.

Podejście do każdego ucznia powinno być indywidualne. Dzięki bacznej obserwacji swoich podopiecznych nauczyciel może zorientować się w specyficznych trudnościach występujących u poszczególnych jednostek. Uświadomienie sobie przez nauczyciela sytuacji, jakie mogą go spotkać podczas procesu nauczania dzieci z upośledzeniem umysłowym, daje możliwość skonstruowania odpowiedniego planu działania dla każdego z osobna dziecka. Wiedza nauczyciela powinna dokładnie opisywać to, co chce on osiągnąć i jakie musi wybrać kierunki działania, aby w pełni móc zrealizować określony cel.

Szkoła specjalna jest to instytucja, która różni się znacznie od szkoły masowej. Ma ona wypełniać zadania i cele pedagogiki specjalnej. Kształci i wychowuje dzieci i młodzież upośledzoną a także umożliwia im wypełnianie obowiązku szkolnego. Nauczanie i wychowanie w szkole specjalnej głównie sprowadza się do osiągnięcia możliwie wszechstronnego rozwoju uczniów, ich rewalidację, wychowanie w dostępnym dla nich zakresie świadomych, odpowiedzialnych obywateli. Przede wszystkim program nauczania jak i metody stosowane w pracy z uczniami są odmienne niż w szkole masowej. Na podkreślenie zasługuje także mniejsza liczebność uczniów w klasie, co spowodowane jest koniecznością indywidualnego podejścia do każdego ucznia. Zadania, jakie stoją przed szkołą specjalną to wyrabianie zamiłowania i przygotowanie do pracy jak i wyposażenie ich w dostępnym im zakresie w dyspozycje psychiczne, fizyczne i umysłowe. Szkoła specjalna przyjmuje uczniów, których rozwój umysłowy jest zaburzony w wieku 7 lat oraz przyjmuje ze szkół masowych dzieci i młodzież, które nie są w stanie sprostać normalnym wymaganiom i hamują one pracę dydaktyczną i wychowawczą w szkole masowej, która nie może zapewnić odpowiednich środków i metod kształcenia. Szkoła specjalna realizuje specyficzne cele i zadania umożliwiając tym samym jednostce upośledzonej maksymalny rozwój. Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w młodszym wieku szkolnym mogą uczęszczać do tzw. klas integracyjnych. Jednak kontynuowanie w zwykłej szkole przez nie nauki jest nie możliwe ze względu na trudność treści programowych i brak metod o charakterze rewalidacyjnym. Głównym cele szkoły, która kształci uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym jest usprawnianie procesu myślenia. Dzieci i młodzież przede wszystkim podczas swojej działalności posługują się zmysłami. Odpowiedni dobór metod pozwala na efektywną pracę i sukcesy w nauczaniu. W metodach stosowanych do dzieci upośledzonych w stopniu lekkim powinny dominować metody oglądowe. Ważne jest praktyczne oddziaływanie na sferę wielozmysłową tych, że osób. Słowo podczas procesu nauczania schodzi na plan dalszy. Wykorzystuje się ilustracje czy schematy, edukacja i kształcenie to zbieranie doświadczeń i uczenie się przez ogląd i przeżywanie. Zasada poglądowości polega na przybliżeniu i ułatwieniu zrozumienia problemu, które pojawiają się w trakcie nauczanie. Jej rolą jest wzbudzanie zainteresowań poprzez tworzenie mikrosytuacji poprzez rysunki, ilustracje, praktycznego pokazu. Cel podstawowy szkoły kształcącej uczniów upośledzonych to usprawnianie procesów myślenia, na bazie oglądu, słuchu, porównywania. Dzieci z upośledzeniem umysłowym mają zaburzone procesy poznawcze. Spostrzegają wolno, niedokładnie, mimo iż mają prawidłowo funkcjonujące zmysły. Uczniowie szkół specjalnych mają trudności z kształtowaniem pojęcia przestrzeni jak i trudności z umiejscowieniem przedmiotu w przestrzeni. Problem sprawia im rozłożenie przedmiotów na części oraz dopasowanie części figur. Nie potrafią dostrzec podobieństw czy różnic oraz uchwycić najważniejsze cechy przedmiotu.

Dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim charakteryzują się uwagą mimowolną, choć występuje uwaga dowolna, ale ograniczona, nietrwała i mało podzielna. Mają słaba pamięć zwłaszcza logiczną jednak, co do pamięci mechanicznej można powiedzieć, że jest dobra. Słabo pamiętają treść.. Zdarza się, że uczniowie z upośledzeniem w stopniu lekkim potrafią odtworzyć długi tekst, ale bez rozumienia treści. Odtwarzanie logicznego opowiadania sprawia im trudność. Podczas tej czynności wymyślają wydarzenia uzupełniając w ten sposób luki pamięciowe.

Myślenie dzieci z lekkim upośledzeniem charakteryzuje się jak wyróżniła Obuchowska: niepewnością własnych opinii, konkretnością, małą przerzutność uwagi. Niepewność wygłaszanych sądów przejawia się rozbieżnością podczas mówienia a rozumowania. Konkretność myślenia oznacza odwoływanie się i bazowaniem na konkretach podczas procesów myślowych. Mała przerzutność oznacza przywiązanie się do jakiejś myśli i trudność z oderwaniem się od niej.

Owe trudności związane z myśleniem dzieci z upośledzeniem w stopniu lekkim przejawiają się w szczególności podczas mówienia. Mowa jest zazwyczaj opóźniona oraz nieprawidłowa, co jest najbardziej zauważalne podczas artykulacji. Ich zasób słownictwa jest niewielki. Czasami można zauważyć, że wypowiedzi dzieci są nasycone bogatym słownictwem, ale jest ono raczej nie zrozumiałe. Wypowiedź jest nie logiczna, nie trzyma się jednej głównej myśli, zdania są zaprzeczeniem uprzednio wypowiedzianych myśli. Nie potrafią uogólnić swoich wypowiedzi. Podczas rozmowy najczęściej używają czasowników oraz rzeczowników rzadko przymiotników. Zdania ich są raczej ułamkami zdań, a one same nie rozumieją wypowiedzi osób zwłaszcza, jeśli nie mają z nim bezpośredniego kontaktu. Motoryka u dzieci z lekkim upośledzeniem jest zazwyczaj zaburzona. Trudności mają podczas wykonywania precyzyjnych ruchów a także podczas wykonywania czynności ruchowych jednocześnie. Nie chętnie podejmują działanie z własnej inicjatywy a każda wykonywana czynność jest mało samodzielna.

U dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim jest duże zróżnicowanie rozwoju społecznego. W kształtowaniu się prawidłowego oraz zaburzonego zachowania w stosunku do innych bardzo mały mają wpływ czynniki organiczne i intelektualne. Można zauważyć, że dzieci te mają zaburzony rozwój społeczny, ponieważ doświadczyły odrzucenia, etykietowania czy segregacji. Można zaobserwować jak mówi Małgorzata Kościelska w swojej książce poświęconej owej problematyce, że dzieci z upośledzeniem umysłowym zachowują się podczas różnych sytuacji tak jak ich rówieśnicy. Cechy zachowań dzieci z upośledzeniem umysłowym są najbardziej widoczne w okresie młodzieńczym. Seksualność dziecięca przejawia się u nich dążeniem przede wszystkim do stałej bliskości z matką oraz przyleganiem fizycznym, obłapianiem się i tuleniem do innych. W okresie dorastania u młodzieży upośledzonej w stopniu lekkim łatwiejsze jest zharmonizowanie tempa rozwoju fizycznego z poznawczym, emocjonalnym społecznym. Ale najczęściej osoby te są mniej związane z grupą i uzależnione od niej. Dążą do zdobycie więzi emocjonalne przynajmniej z jedną osobą dorosłą. Bywa też, że są one nieśmiałe, natrętne w stosunku do jednej wybranej przez siebie osoby. Infantylne zachowania u osób z upośledzeniem umysłowym są przede wszystkim formą zdobywania życzliwej pomocy.

Wszystkie deficyty, które charakteryzują dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim nie muszą powodować zaburzeń w innych sferach życia. Najczęściej dzieci te maja pewne uzdolnienia związane z wykonywanie artystycznych, plastycznych dzieł. W szkołach specjalnych są dzieci bardzo zróżnicowane pod względem emocjonalnym, intelektualnym i neurodynamicznym. Placówki szkoleniowe powinny zapewnić im jak najlepsze warunki do optymalnego rozwoju tych dzieci.

Działalność szkoły specjalnej jest uwarunkowana przede wszystkim od pracy pedagoga specjalnego. Nauczyciel-wychowawca w szkole specjalnej musi zrozumieć swoją rolę w procesie nauczania i wychowania. Jego wiedza nie powinna opierać się jedynie na zagadnieniach pedagogicznych czy umiejętnościach metodycznych. Powinien dokładnie poznać swoich uczniów oraz zorientować się w ich specyficznych zaburzeniach. Do każdego dziecka z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim należy podejść indywidualnie. Każdy jest inny, ma inne mniej lub większe zaburzenia w określonej sferze, dlatego też zaznajomienie się z tymi dysfunkcjami daje możliwość efektywnej pracy.

Działalność szkoły specjalnej i jej kierunek pracy został wyznaczony i opisany przez Zarządzenie nr29 dnia 4 października 1993 roku. Informacja zawarta mówi o wszechstronnym rozwoju i rewalidacji społecznej uczniów wraz z wychowaniem w dostępnym dla nich zakresie na świadomych, odpowiedzialnych obywateli. Przede wszystkim szkoła specjalna ma na celu przygotowanie uczniów do przyszłej pracy i wyrabiać zamiłowanie do niej. Wychowanie powinno odbywać się z uwzględnieniem humanistycznych zasad współżycia, pobudzać oraz utrwalać poczucie obowiązku oraz dyscypliny społecznej. Treści kształcenia specjalnego są dopasowane do potrzeb rozwojowych dzieci.

W szkołach podstawowych jak i gimnazjach została wprowadzona ustawa programowa dotycząca kształcenia ogólnego. Zawarte są w niej cele kształcenia i zadania edukacyjne, które powinny być realizowane na kolejnych szczeblach nauczania. Podstawa programowa dla sześcioletnich szkół podstawowych i gimnazjów zawiera podstawowe treści nauczania, a jej struktura zawiera cele zadania szkoły i treści nauczania. Na jej bazie powstały inne programy dla różnych rodzajów szkół, a w tym dla szkoły specjalnej kształcącej uczniów z upośledzeniem w stopniu lekkim. Ów program zawiera I i II etap edukacyjny szkoły specjalnej.

Pierwsze lata w szkole podstawowej to kształcenie zintegrowane obejmujące trzy lata nauki. Nie występują na tym etapie podziały na przedmioty, a nauczyciel ustala plan lekcji, według którego reguluje czas nauki oraz przerwy, dostosowany do aktywności uczniów. Dalsze nauczanie jest częściowo blokowe, co oznacza występowanie kilku przedmiotów, ale dwa są podstawowe. Pierwszy łączy w sobie treści humanistyczne: język polski, historię, naukę o społeczeństwie, sztukę oraz drugi przyrodniczy zawierający geografię, chemię, fizykę, matematykę. Są również nowe przedmioty uwzględniające naukę poprawnej komunikacji i informatykę. Podczas zajęć edukacyjnych realizowane są ścieżki edukacyjne, czyli pewne kręgi umiejętności i treści wychowawcze, które wpływają na rozwój odpowiednich postaw i osobowości uczniów. Na II etapie nauczania można wyróżnić ścieżkę prozdrowotną, ekologiczną, czytelniczą, medialną czy wychowanie do życia w rodzinie czy w społeczeństwie.

Program edukacyjny dla szkół specjalnych zawiera poza wcześniejszymi treściami, które winny być realizowane z uwzględnieniem deficytów uczniów, treści odnoszące się do wychowania komunikacyjnego. Cele, które są określone w programie przede wszystkim odnoszą się do usprawniania, korygowania i kompensowania zaburzonych funkcji uczniów a także stymulowania wszechstronnego rozwoju, zdolności oraz zainteresowań. Ponadto zawierają podstawowe cele zawarte w podstawie szkół masowych a więc wykształcenie umiejętności mówienia, pisania, czytania, rachowania, obserwowania, odtwarzania i tworzenia, dzięki, którym dzieci zdobywają wiedzę o otaczającym świecie. Szkoła masowa jak i specjalna powinna wychowywać i kształtować prawidłową postawę społeczno-etyczną a także kształcić w kierunku umiejętności dobrej interakcji społecznej. Uczyć wrażliwości na piękno przyrody i kultury oraz kształtowanie potrzeb dbania o własne zdrowie. Jest to sprawa bardzo ważna ze względu na to, iż oprócz problemów zdrowotnych, które towarzyszom im tak jak dzieciom zdrowym mają zaburzenia i deficyty rozwojowe. Okres szkolny daje możliwość działań korekcyjnych, wyrównania nieprawidłowości rozwojowych. W tej sytuacji stymulowanie rozwoju zachowań prozdrowotnych jest zadaniem w procesie edukacyjnym. Wynika z tego pewna myśl, która ma na celu ujęcie działań rewalidacyjnych jak i edukacji zdrowotnej w upośledzeniu umysłowym jako zintegrowane, kompleksowe, prowadzone wielotorowo oddziaływanie. Edukacji osiąga w zasadzie swój cel, jeśli nie kończy się na poziomie wiedzy, ale dociera do psychiki dziecka a ta z kolei reguluje zachowanie jednostki a więc jej postaw, nawyków. W edukacji specjalnej musie także dominować wychowanie nad nauczaniem. Oznacza to, że kształtowanie umiejętności szkolnych powinno być poprzedzone nabywaniem kompetencji społecznych i osobowościowych. Bez działalności wpajania zachowań prozdrowotnych nauczanie specjalne i wychowanie przypominałoby raczej pracę nad dzieckiem a nie kształtowanie u dziecka prawidłowych postaw, zachowań czy nawyków.

Nauczyciel pracujący z osobami upośledzeniem w stopniu lekkim przed podjęciem odpowiednich działań edukacyjnych oraz wychowawczych powinien zaznajomić się z celami zawartymi w podstawie programowej jak i w różnych opracowaniach naukowych. Dzięki opracowaniom, publikacjom dotyczącą funkcjonowania dzieci z upośledzeniem nauczyciel w swojej pracy ma możliwość lepszego poznania swojego ucznia z osobna. Biorąc pod uwagę w swojej pracy cele ogólne będzie miał możliwość sformułowania tzw. indywidualnych celów szczegółowych dla poszczególnych jednostek. Na początku roku szkolnego podobnie jak w szkole masowej nauczyciel winien stworzyć plan dydaktyczny zawierający działalność na cały rok w szkole. Daje mu to stworzenie w trakcie prowadzenia zajęć sprawnej organizacji bez chaosu. Tworzyć plan dydaktyczny oznacza posiąść pewne wiadomości zawarte w programie nauczania jak i informacje o uczniach ich możliwościach psychofizycznych, potrzebach i zainteresowaniach. Takie informacje można zdobyć z dokumentacji dziecka psychologiczno pedagogicznej, rozmowy z rodzicami, logopedą. Znajomość uczniów daje możliwość stosowania trafnych oraz skutecznych oddziaływań na uczniów.

Praca nauczyciela specjalnego oprócz znajomości celów zawartych w podstawach programowych szkoły specjalnej, przygotowanie odpowiednich działań, zaznajomienie się z możliwościami uczniów, powinna odzwierciedlać się w jego postawie, umiejętnościach dobierania odpowiednich metod nauczania, form pracy oraz środków dydaktycznych. Ważna jest także, co daje się zauważyć po dającej wyniki pracy, współpraca ze środowiskiem rodzinnym i lokalnym. Trudności w pracy wychowawczej nauczyciel spotyka bardzo często. Mogą one wynikać z uwarunkowań psychofizycznych wychowanka, ale także z wpływu nieprawidłowo funkcjonującej rodziny czy grupy rówieśniczej. Nauczyciel, aby usunąć nieprawidłowe zachowanie dziecka, co jest w przypadku dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim problemem dosyć obszernym musi znaleźć podłoże, które powoduje owe odstępstwo od prawidłowego zachowania. Następnie musi znaleźć odpowiednią metodę korygującą to zachowanie. Ważne jest również zindywidualizowanie podejścia do każdego z ucznia osobno. Należy pamiętać, że każdy wychowanek jest inny i należy traktować go indywidualnie. Stosowanie nagród i kar jest także w dużej mirze uzależnione od indywidualnych właściwości dziecka. Kary i nagrody stosowane powinny być z uwzględnieniem właściwości psychofizycznych każdego ucznia. Nauczyciel powinien wiedzieć, że stosowanie kar powoduje jedynie chwilowe zahamowanie niepożądanych zachowań, natomiast nagrody oraz pochwały utrwalają zachowania i większe szanse na wystąpienie powodzeń wychowawczych niż kara. Z założenie psychologii humanistycznej w procesie wychowania każdy uczeń powinien być traktowany podmiotowo, mając na uwadze jego autonomię, niepowtarzalność oraz że jest osobą ludzką i jak każdy zasługuje na szacunek. Takie podejście umożliwia wykazanie się uczniów jako twórczych niezależnych osobowości. Świadomość uczniów, że są oni w stanie sprostać powstałym problemom w szkole zsuwa metody oraz techniki wychowawcze na drugi plan. Humanistyczna koncepcja wychowawcza ma jednak pomimo wielu zalet i wady. Chodzi tu przede wszystkim o uleganie dziecku, które może przerodzić się w odpowiedzialność za czyny dziecka spoczywającą na nauczycielu. Nauczyciele nie powinni zapominać, że uległość najczęściej kończy się w momencie wyczerpania cierpliwości, po czym następuje stosowanie kar, poczucie winy u nauczyciela bądź brak konsekwencji i znów powrót do ulegania.

Każdy nauczyciel przed podjęciem pracy wychowawczej powinien zastanowić się nad wyborem właściwej strategii wychowawczej opierając się na własnej wiedzy pedagogicznej oraz psychologicznej a także praktyce. Daje to możliwość postępowania zgodnego z własnymi założeniami i przekonaniami. Po wyborze strategii wychowawczej najważniejsze jest stosowanie się do zasad i pod żadnym wypadkiem nie łamanie ich.

Współpraca nauczyciela z środowiskiem rodzinnym jest niezwykle ważnym elementem pracy nauczyciela w szkole mając na uwadze także szkołę specjalną. Systematyczna i szeroka współpraca umożliwia nauczycielowi zdobycie dogłębniejszej wiedzy na temat dziecka i warunków, w których się rozwija. Dzięki informacją od rodziców nauczyciel o wiele lepiej może zorganizować i podjąć odpowiednie oddziaływania pedagogiczne. Współpraca szkoły i środowiska rodzinnego daje także możliwość pozytywnie ukierunkować rodziców dziecka z upośledzeniem umysłowym w pewnych kwestiach dotyczących go. Rodzice powinni zorientować się i pozyskać informacje na temat oddziaływań wychowawczych, które powinny zostać ujednolicone w szkole i środowisku domowym. Nie można godzić się, aby rodzice postępowali przeciwnie niż nauczyciel przykładowo nie stosując kary za jakieś przewinienie, jeśli w szkole takie zachowanie jest nie jest dopuszczalne. Rodzice i nauczyciel powinni być konsekwentni w swoim postępowaniu, dlatego ważne jest spójne oddziaływanie w szkole jak i w domu.

Kontakt nauczyciela i rodziców jest bardzo ważny. Daję możliwość wniknięcia w sprawy szkoły oraz zaobserwowania jak funkcjonuje dziecko w środowisku szkolnym. Rodzić ponadto staję się i czuje się równorzędnym partnerem w wychowaniu. Zadnie, jakie stoi przed nauczycielem, czyli nawiązanie pozytywnych kontaktów z rodzicami swoich uczniów nie jest łatwe. Dzieje się tak, dlatego że duża grupa rodzin mających dziecko z upośledzeniem umysłowym nie należycie swoich funkcji. Czasami bywa też tak, że rodzina nie przejawia zainteresowań dzieckiem w szkole, uważając pójście do niej dziecka jako moment spokoju i brak jakiś kłopotów.

Szkoła specjalna jest placówką, która w jakiś sposób izoluje dzieci z upośledzeniem od ich zdrowych rówieśników, dlatego też nazwana bywa placówką segregacyjną. Nauczyciel nie powinien zapominać, że kontakt z rówieśnikami zdrowymi pozytywnie wpływa na proces wychowania. W jego zadaniu leży organizowanie swoim podopiecznym spotkań ze środowiskiem społecznym w formie wspólnych uroczystości, wycieczek czy imprez sportowych. Nauczyciel szkoły specjalne powinien zaznajomić się z metodami odpowiednimi do stosowania dla swoich uczniów. Mam tu na myśli metodę problemową czy sytuacyjną oraz metody ekspresyjne oraz impresyjne. To właśnie dzięki tym metodom praca w szkole specjalnej daje efekty i satysfakcję. Metody, które są ogólnie stosowane w placówkach specjalnych to metody oglądowe oraz opierające się i angażujące działalność praktyczną. Metody słowne są bardziej użyteczne w pracy z uczniami starszymi, co jest uwarunkowane ich możliwościami w starszym wieku. Pomoce naukowe mogą być robione przez samego nauczyciela, dzięki czemu może on wykazać się swoją pomysłowością i umiejętnościami twórczymi. W swojej pracy często napotyka na trudności związane z samym procesem wychowawczym. Szukając odpowiednich sposobów, aby jak najlepiej rozwiązać problem stosuje różnorodne metody i formy pracy z dziećmi z upośledzeniem w stopniu lekkim. Jego praca powinna oddawać jego zaangażowanie się w sprawy uczniów i ich problemy. Dzięki swoim kompetencjom, jakie powinien posiadać każdy nauczyciel, pedagog specjalny mając na uwadze kompetencje komunikacyjne, autonomiczne oraz autokreacyjne, instrumentalne i usprawniające funkcjonowanie placówek specjalnych będzie o wiele bardziej efektywniejsze.

Scenariusz zajęć:

Ćwiczenia ruchowe z wykorzystaniem muzyki dla osób z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim.

Temat dnia: Poznaję kroki tańca greckiego i poloneza.

Liczba uczniów: 20 uczniów z upośledzeniem umysłowym.

Miejsce zajęć: sala gimnastyczna.

Środki dydaktyczne: instrumenty muzyczne, kotyliony, koła hula hop, piłeczki ping - pongowe, piłki magnetofon z nagraniem tańca greckiego oraz poloneza.

Formy pracy: grupowa, podział na grupy dwuosobowe, zbiorowa, frontalna.

Metody pracy: ćwiczenia ruchowe przy zastosowaniu naśladownictwa, zabawa z uwzględnieniem ekspresji twórczej, metoda naśladowniczo - ścisła, metoda zabawowa klasyczna.

Cele:

- terapeutyczne:

1) rozwijanie umiejętności współpracy w grupie,

2) ćwiczenie motoryki dużej,

3)utrzymanie prawidłowej postawy ciała podczas wykonywania ćwiczeń,

- kształcące:

1) doskonalenie poczucia rytmu i zgrabności wykonywania ruchów,

2) ćwiczenie koordynowania i łączenia ruchów z muzyką,

3) doskonalenie współdziałania analizatora wzrokowego, słuchowego i ruchowego,

- poznawcze:

1) poznanie oraz rozwijanie wyobrażani, twórczości i pomysłowości podczas zabaw i tańców,

- wychowawcze:

1) rozbudzanie zainteresowań dotyczących polskich i zagranicznych tańców,

2) kształtowanie prawidłowych zachowań podczas pracy zespołowej,

3) uczenie umiejętności prawidłowego zachowania się podczas zajęć,

4) czerpanie satysfakcji oraz radości podczas ćwiczeń.

Uwagi:

Podstawowym celem ćwiczeń z uwzględnieniem nauki tańców jest wykazanie uczniom, iż ruch twórczy oraz rytm, jaki towarzyszy temu ruchowi wywodzi się z pracy i podlega tym samym zasadom, co, co ruchy pracy. Rytm jest naturalnym zjawiskiem i ma właściwości stymulujące ruch.

Metoda ruchowej ekspresji twórczej:

U podstaw tej metody leży naturalna ruchliwość i naturalny styl motoryki dziecka. Każde, bowiem dziecko odznacza się szczególną skłonnością do wyrażania swoich stanów psychicznych, nastrojów i uczuć za pomocą ruchu. Nauczyciel powinien pozwolić i dawać dzieciom jak najwięcej okazji do spontanicznego wyrażania się za pomocą ruchów i do kształtowania form ruchowych bez wypaczania jego charakteru. Uczniowie powinni dowiedzieć się dokładnie, co mają wykonać, nauczyciel określa zadania, ale całkowitą swobodę ich wykonania zostawia uczniom. Jak zadanie wykonają zależy to od ich inwencji twórczej, pomysłowości, fantazji, poczucia estetyki, nabytych doświadczeń ruchowych. Można zastosować ćwiczenia przy użyciu przyborów, ale wtedy także uczeń powinien wykazywać własną pomysłowość. Metoda ruchowej ekspresji twórczej odpowiada nowoczesnym hasłom nauczania wychowującego, a także spełnia postulaty i indywidualizacji, rozwija zdolności twórcze, odkrywcze i nowatorskie.

Metoda naśladowcza ścisła polega na ścisłym odtwarzaniu demonstrowanego wzorca ruchu. Każde ćwiczenie jest ściśle określone i ma tylko jedno rozwiązanie. Stosuje się ją w przypadku wyuczania czynności ruchowych. Nauczyciel demonstruje i wyjaśnia ćwiczenia, objaśnia, wydaje komendy. Uczeń jest sterowany zewnętrznie przez nauczyciela. Aby osiągnąć cel, czyli wyrobić u ucznia nawyk ruchowy, musi on ćwiczenie powtarzać dziesiątki a nawet setki razy. Taki styl kierowania uczniem nie rozwija osobowości, ponieważ obniża zdolność sterowania sobą.

Metoda zabawowa klasyczna związana jest z zabawami i grami ruchowymi. Zabawy i gry ruchowe wymagają od uczestników różnorodnej aktywności ruchowej. Choć zabawa jest swobodną formą ruchową, konieczne jest jednak utrzymanie pewnej dyscypliny oraz przestrzeganie zasad i reguł gry.

Tok lekcji	Czynności uczniów	Czas ćwiczenia / częstotliwość wykonywania	Uwagi i refleksje
Faza wstępna. Przywitanie. Ćwiczenia organizacyjne.	Uczniowie ustawiają się w dwuszeregu. Powtarzają za nauczycielem słowa: hip hip hura.	2 minuty,	Nauczyciel przedstawia się, przypina dzieciom kotyliony i przedstawia temat lekcji.
Zaprezentowanie dzieciom tańca greckiego	Taniec grecki. Nauczyciel liczy do sześciu a uczniowie ustawieni są w koło i wykonują następujące kroki podczas odliczania: I - odstawienie, II - dostawienie nogi lewej do nogi prawej, III - noga prawa krok do przodu, IV - dostawienie nogi lewej do nogi prawej, V - odstawienie nogi prawej krok do tyłu, VI - dostawienie nogi lewej do nogi prawej,	12 minut,	Nauczyciel prosi dzieci o ustawienie się w koło, a następnie prosi dzieci ażeby usiadły. Prowadzący w celu zainteresowania dzieci zapala świecę a następnie opowiada im o tańcu greckim. Po zakończeniu ćwiczenia nauczyciel gasi świecę.
Zajęcia w parach	Zajęcia w parach. Ćwiczenie pierwsze. Nauczyciel rytmicznie uderza w bębenek. Dzieci poruszają się swobodnie po sali Ostatnie uderzenie określa koniec ćwiczenia i jest akcentowane głośniejszym wybiciem. Gdy prowadzący przestaje bić ćwiczący zaczynają się szukać. Dzieci szukają swojego partnera z pary. Odnalezienie go okazują stają nieruchomo i podnoszą szarfy tego samego kolory do góry.	5 minut,	Nauczyciel prosi dzieci o dobranie się w pary według wzrostu. Prowadzący rozdaje ćwiczącym kolorowe szarfy. Pary wyróżniają się od innych kolorem szarf. Wybijany na bębenku rytm powinien być prosty - pojedyncze uderzenia w odstępach sekundowych.
Ćwiczenia z rekwizytami	Ćwiczenie drugie. Ćwiczący dwójkami kładą się naprzeciw ciebie trzymając przed sobą kółko plastikowe. Na rozkaz prowadzącego podnoszą jednocześnie kółko do góry (wykonując wdech powietrza), a następnie na rozkaz opuszczają je w dół (wykonując wydech powietrza z klatki piersiowej) Ćwiczenie trzecie. Uczniowie ustawiają się na środku sali, a ich zadaniem jest uniknięcie zetknięcia się z piłką rzucanej z lewej strony prawą przez dwoje rówieśników z klasy wybranych przez nauczyciela. Rzucający są ustawieni dokładnie naprzeciwko siebie, a miedzy nimi poruszają się swobodnie pozostałe dzieci. Gdy podczas rzutu piłką np. z lewej strony na prawą uczeń zostanie dotknięty przez piłkę eliminuje go to z gry. Ćwiczący ma możliwość zajęcia pozycji rzucającego chwytając do rąk lecącą piłkę.	5 minut, 5 minut,	Nauczyciel prosi o dobranie się ćwiczących dwójkami i rozdaje im kółka plastikowe typu hulaj-hop Prowadzący przynosi piłkę do gry w siatkówkę. Następnie wyjaśnia zasady nowej zabawy i wybiera losowo dwie osoby z grupy dzieci, które zajmą pozycje rzucającego.
Zabawa "Kot na spacerze, kot w domu"	Uczniowie tworzą dwie duże grupy o nazwach koty i domki. "Domki" dobierane są w pary i w klęku podpartym w miejscu unoszą ręce do góry tworząc "domek". Na sygnał nauczyciela, który rytmicznie zaczyna uderzać w trójkąt, dzieci "koty" spacerują swobodnie na czworakach po sali. Gdy nauczyciel przestaje uderzać w trójkąt wydaje komendę "Koty w domu!". Uczniowie po tym sygnale szukają schronienia i chowają się do "domków". Uczniowie dwukrotnie wykonują ćwiczenie, po czym następuje zmiana: Dzieci "koty" są "domami", a dzieci "domy" są kotami".	5 minut,	Nauczyciel dzieli dzieci w grupy, dwuosobowe uwzględniając ich wzrost. Prowadzący uderza w trójkąt pałeczką rytm prosty. Wychowawca powinien zwracać uwagę na dokładność wykonywania ćwiczeń, utrzymania prawidłowej postawy ciała. Dzieci "domki" powinny być wyprostowane - niezgarbione.
Faza końcowa	Uczniowie w parach poruszają się marszem po okręgu stawiając kroki taneczne "poloneza". Pary poruszają się jedna za drugą po okręgu. Kolejnym układem tanecznym "poloneza" jest utworzenie przez pary kolumny na środku sali i zatrzymaniu jej. Następnie dzieci podnosząc ręce do góry tworzą "tunel", którym do przodu przechodzi para znajdująca się na samym jego końcu. Po przejściu przez tunel wszystkich par kolumna przechodzi połowę obwodu a następnie rozdziela się: jedna para na lewo, jedna para na prawo. Nowo stworzone kolumny tworzą tunele - jedna kolumna go ustawia a druga pod nim przechodzi, a następnie zmiana, kolumna, która przechodziła pod tunelem teraz go formuje. Ostatecznym elementem "poloneza" jest przejście podwójnych par środkiem, które zakończone jest ukłonem. Pożegnanie.	10 minut, 1 minuta.	Nauczyciel pokazuje oraz ćwiczy z dziećmi kroki tańca "polonez". Asystent obsługuje sprzęt grający. Uczeń powinien trzymając jednakowe tempo poruszać się po okręgu. Prowadzący powinien pomóc dobrać ćwiczącym się w pary zwracając szczególną uwagę na ich zróżnicowany wzrost. Wychowawca prezentuje zasady związane z układem tanecznym, oraz jak partner powinien zaprosić i podziękować za taniec. Po ukończeniu "poloneza" partner odprowadza partnerkę i dziękuje za wspólny taniec. Nauczyciel dziękuje wszystkim za współprace oraz wspólną zabawę. Żegnając się z ćwiczącymi kończy zajęcia.

Zajęcia sportowe z wykorzystaniem "Biegu na orientację".

Zajęcia szkolne w szkole dla uczniów na II i III etapie edukacyjnym powinny uwzględniać szeroki wachlarz form ruchowych, aby uczeń mógł optymalnie rozwijać swoją sprawność fizyczną. Za doskonalenie oraz stymulowanie rozwoju fizycznego i sprawności fizycznej odpowiedzialny jest prowadzący zajęcia z wychowania fizycznego. Bardzo ciekawą, ale jeszcze mało znaną w Polsce formą pracy z dzieckiem jest "Bieg na orientację". Owa dyscyplina sportu polega na pokonaniu trasy, która zaznaczona jest na mapie mając na uwadze jak najkrótszy czas pokonywania. Uczestnicy zabawy swoją obecność potwierdzają wpisem do karty startowej w punktach kontrolnych, do których musza przybyć. Pokonanie odcinka drogi pomiędzy punktami zależy od zawodnika, który wybiera swoją drogę. Uczestnik może zostać zdyskwalifikowany, jeśli nie dotrze do punktów kontrolnych uwzględniając ich kolejność. Pomyślnie ukończy bieg ten, kto w odpowiedniej kolejności i we wszystkich punktach dokonał wpisu swojej obecności. O zajęciu miejsca i wyniku biegu decyduje czas przebytej drogi. Zawodnicy podczas biegu są wyposażeni w kompas, dzięki czemu może łatwo odnaleźć drogę, jeśli z niej zboczył a także niezbędna jest mapa, która przygotowana zostaje specjalnie dla biegu. Mapy wykonane są precyzyjnie. Można na nich znaleźć informacje o terenie, na, którym odbywa się bieg a także o charakterystycznych obiektach. Długość pokonywanej trasy jak i ilość miejsc kontrolnych zależy od wieku uczestników, formy zawodów i od terenu, na, którym odbywa się bieg. Długość drogi do przebycia w kategorii najmłodszych uczestników wynosi od 1,5 do 2 kilometrów. Starsi mogą mieć do pokonania trasę nawet 10 kilometrową lub większą. Uczestnicy muszą pokonać i omijać przeszkody terenowe: pagórki, górki, gaje itp. podczas pokonywania trasy należy wykazać się nie lada umiejętnościami, aby w jak najkrótszym czasie pokonać dany odcinek drogi z przeszkodami. Bieg na orientacje jest sportem raczej trudnym, który wymaga wysokiej formy fizycznej, psychicznej oraz intelektualnej. Uczestnicy biegu powinni odznaczać się dobra orientacja w terenie i koncentracja uwagi, gdyż brak skupienia i uwagi może prowadzić do zboczenia z drogi a w konsekwencji do zgubienia się. Sport ten jest traktowany jako zabawa, miła forma spędzania wolnego czasu a także jako okazja do aktywności fizycznej. Ale o wygranej nie decyduje jedynie dobra sprawność fizyczna, ważna jest spostrzegawczość, koncentracja, logiczne myślenie.

Forma biegu na orientację jest wykorzystywana nie tylko na zajęciach wychowania fizycznego, ale przede wszystkim podczas zajęć rekreacyjnych. Jest to niesamowity sport w formie zabawy, który umożliwia obcowanie z przyrodą. Forma ta jest przygotowana dla uczniów na II oraz III etapie edukacyjnym. Treści umożliwiają wyrabianie nowych umiejętności oraz stanowią nierozłączna część prozdrowotnej ścieżki edukacyjnej.

Cele główne:

- wszechstronne rozwijanie osobowości,

- kształtowanie prozdrowotnych postaw,

- rozwijanie umiejętności i współpracy w grupie,

Cele szczegółowe:

- uczestnik poznaje kolory i symbole używane na mapach do biegu na orientację,

- uczestnik potrafi porównać symbole na mapie z obiektami w terenie,

- uczestnik potrafi wyobrazić sobie ukształtowanie terenu patrząc na mapę,

- uczestnik nabywa umiejętności odczytywania skali na mapie,

- uczestnik nabywa umiejętności dotyczące oceniania odległości trasy w terenie,

- uczestnik nabywa umiejętności szacowania oraz mierzenia rozmiarów obiektów w terenie a także trafnie ocenia odległości między nimi,

- uczestnik nabywa umiejętności orientacyjne,

- uczestnik doskonali utrzymanie koncentracji oraz kierunku,

- uczestnik potrafi rozróżnić i sklasyfikować drogi porównując je z zaznaczonymi na mapie,

- uczestnik doskonali pamięć podczas biegu,

- uczestnik ćwiczy sprawne i szybkie składanie mapy,

- uczestnik odnajduje punkty kontrolne w terenie,

- uczestnik potrafi rozłożyć swoje siły na całej trasie,

- uczestnik rozwija umiejętności rywalizacji, współpracy, komunikowania się,

- uczestnik poznaje ukształtowanie danego terenu,

- uczestnik dostrzega współzależność pomiędzy działalnością człowieka a przyrodą,

- uczestnik potrafi podjąć odpowiednią decyzję,

- uczestnik rozumie potrzebę dbania o własne zdrowie,

- uczestnik potrafi korzystać z różnych źródeł informacji.

Treści:

- zapoznanie się z mapą oraz rozeznanie w terenie. Ćwiczenia dotyczące sprawnego ustawienia mapy,

- zapoznanie się z kolorami na mapie,

- orientowanie się na mapie podczas zmiany kierunku poruszania się,

- mierzenie za pomocą kroków odległości między punktami na mapie,

- orientowanie się wzdłuż linii,

- umiejętność odczytywania obiektów w terenie przy pomocy elementów liniowych,

- umiejętność wyszukiwania skrótów,

- orientowanie się na mapie przy użyciu kompasu,

- umiejętność wyboru najprostszych wariantów przy przemieszczaniu się między punktami kontrolnymi,

- umiejętność precyzyjnego posługiwania się kompasem,

- bieg z utrzymaniem kierunku,

- rzeźba terenu,

- orientowanie się mając na uwadze formę terenu,

Osiągnięcia uczestników biegu na orientację:

- potrafi prawidłowo posługiwać się mapą,

- wie, co oznaczają kolory oraz symbole na mapie,

- potrafi odnaleźć obiekt na mapie,

- potrafi mierzyć długość przebiegu,

- potrafi wykorzystać podczas biegu kompas,

- potrafi odnaleźć na mapie najkrótszą trasę,

- potrafi zmienić i dostosować tempo swojego biegu do ukształtowania terenu,

- potrafi dokonać potwierdzenia swojej obecności w punkcie kontrolnym,

- wie, że należy dbać o zdrowie,

- wie, że człowiek działa na przyrodę,

Uczniowie, którzy biorą udział w biegu na orientację powinni wcześniej odbyć ćwiczenia oraz zawody na terenie leśnym. Niezbędne będzie także w tym przypadku użycie mapy a także korzystanie z kompasu. Powinien on opanować umiejętność poruszania się w terenie, które nie powinny wykraczać za jego możliwości. Plan ćwiczeń musi zostać opracowany od przechodzenia od ćwiczeń łatwiejszych do coraz trudniejszych. Każda umiejętność powinna zostać sprawdzona przez nauczyciela, ponieważ dokładne jej opanowanie pozwoli na opanowywanie następnych czynności. Uczeń jest przygotowany, aby uczestniczyć w biegu na orientacje, jeśli:

- potrafi posługiwać się mapą i kompasem,

- zna założenia umiejętności,

- ćwiczył podczas zajęć praktycznych na znanym terenie i nieznanym.

Ćwiczenia przygotowujące do biegu powinny odbywać się w dwóch etapach:

- ćwiczenie umiejętności, czyli tzw. trening częściowy,

- wykorzystanie nabytych umiejętności podczas trenowania w terenie.

Nauczyciel pierwszy trening powinien prowadzić w terenie znanym uczniom. Może to być teren szkoły, znanego parku. Następnie uczniowie mogą odbywać trening w lesie gdzie występują różnice wzniesień, elementy liniowe jak drogi, rzeczki.

Trening powinien uwzględniać:

- ćwiczenia orientacyjne, które powinny być zajęciami teoretycznymi. Chodzi tu o naukę posługiwania się mapą, analizowanie błędów, wariantów,

- ćwiczenia sprawnościowe, które maja na celu kształtowanie cech motorycznych, wytrzymałości i ogólnej sprawności fizycznej,

Pierwsze mapy, którymi posługują się uczniowie powinny dotyczyć najbliższego otoczenia. Uczniowie po pierwsze muszą nauczyć się lokalizacji obiektów poprzez opis słowny i graficzny. Zapoznajemy uczniów z kolorami oraz symbolami, jakie zamieszczone są na mapie podczas biegu na orientację. Przechodzimy od map związanych z najbliższym otoczeniem do map terenowych, ale z nielicznymi obiektami i dużą skalą. Następnie zaczynamy używać map różnego rodzaju: mapy poziome, turystyczne, plany itp. zajęcia w lesie powinny odbywać się w formie zabawy. Uczniowie powinni ćwiczyć umiejętność pomagania innym oraz rozwijać wrażliwość oraz spostrzegawczość. Kolejnym etapem będzie wprowadzenie punktów kontrolnych ze zmianą elementu liniowego. Kompas można używać początkowo bez używania mapy.

Bieg na orientację rozwija wyobraźnię, kształtuje uwagę oraz spostrzegawczość. Posiada ogromne walory poznawcze oraz edukacyjne. Nauczyciel powinien sprawdzać umiejętności uczniów poprzez testy badające opanowanie umiejętności orientacyjnych a także sprawdziany ogólnej sprawności fizycznej mając na uwadze przede wszystkim zwinność oraz szybkość ucznia.