Praca z uczniem zdolnym

W polskich szkołach, w przeludnionych klasach, gubią się gdzieś uczniowie wybitnie uzdolnieni. Gubią się w tłumie, przeciętności, szarości, pośpiechu. Nauczyciele zdają się ich nie zauważać, bo i tak nie wiedzieliby co z nimi robić. A społeczeństwo czeka

na wybitne jednostki. Czeka na nowe odkrycia, na rozwój cywilizacji i techniki, na nowe osiągnięcia w każdej dziedzinie naukowej.

Szkoły zmagają się z wielkimi problemami , zjawiskami natury patologicznej. Coraz więcej uczniów przychodzi z różnego rodzaju zaburzeniami, schorzeniami, nieprzystosowaniami. Nauczyciele chcąc zrealizować normę programową nieustannie musza podciągać uczniów słabych, by pójść z materiałem do przodu. Taka koncentracja

na słabych uczniach powoduje, że dzieci zdolne, które nie sprawiają trudności wychowawczych są niezauważane, zostawiane samym sobie, bo przecież: jakoś sobie poradzą.

Prawda jest taka, że marnuje się w szkołach duży potencjał. Wielu genialnym jednostkom podcina się skrzydła lub nie daje możliwości ich rozwinąć. Traci na tym cała społeczność. Uczniów wybitnie uzdolnionych nie jest dużo. Tym bardziej trzeba

ich zauważyć, poznać i pomóc im, zająć się nimi, stworzyć im sprzyjające warunki, podłoże do optymalnego wzrostu, tak, aby w przyszłości mogli wydać najlepsze owoce. Trzeba w nich zainwestować. Inwestowanie w człowieka wiąże się najpierw z dokładnym poznaniem go. Poznawanie osoby ludzkiej to proces. Obejmuje zarówno obserwację, przeprowadzone rozmowy, wywiady, analizę jego działalności wytwórczej, badanie

za pomocą różnych testów. Poznawać trzeba osobowość ucznia, jego potrzeby, pragnienia, możliwości, uzdolnienia, talenty, cechy charakteru, temperament. Trzeba zainteresować się jego sytuacją rodzinną, środowiskową, wychowawczą, miejscem i warunkami nauki

i życia codziennego. Kiedy już zrozumiemy, że osoby wybitnie uzdolnione muszą zostać zauważone, wyłowione z tłumu i poznane, należy zastanowić się co dalej: jakie są sposoby pracy z uczniem zdolnym, za pomocą jakich metod, zajęć można najlepiej stymulować

ich rozwój, kto powinien to czynić i kiedy należy rozpocząć planową i systematyczną pracę z nimi.

Poznawanie dzieci uzdolnionych.

Już w okresie przedszkolnym można zauważyć u dzieci owe specyficzne uzdolnienia. Zauważają je rodzice, jeśli się tylko dzieckiem interesują, zauważać też powinni nauczyciele, przedszkolanki. Dokonuje się to na drodze poznawania dziecka. Poznawanie dziecka w klasach początkowych jest obowiązkiem nauczycieli, gdyż jest to najlepszy moment zauważenia zdolności dziecka, na progu jego edukacji, by umożliwić

mu odpowiedni dobry start w dalszą naukę. Pierwszy nauczyciel dziecka jest ważną osobą w całym życiu dziecka, uczeń pamięta go zwykle długo po zakończeniu szkoły

i systematycznej edukacji. Spoczywa na nim doniosła rola. Może dzięki różnym metodom poznawania i diagnozowania uczniów rozpoznać zarówno jednostki zaburzone, jak

i te wybitnie uzdolnione. Wczesne rozpoznanie obu stanów, prowadzi do szybkiego rozwoju. Zdarzają się niestety nauczyciele, którzy lekceważą swoje zadanie, wypełniając go połowicznie, przez skupienie się jedynie na jednostkach słabych. Zdarzają się i tacy, którzy nie tylko lekceważą uczniów zdolnych, ale także wyśmiewają ich wobec klasy,

są dla nich nieżyczliwi czy wręcz agresywni. Taka postawa nauczyciela wobec młodego talentu najczęściej powoduje jego zablokowanie, zniechęcenie do dalszej pracy

i pogorszenie się jego wyników. Nauczyciel musi sobie mocno uświadomić konieczność pomocy każdemu uczniowi, także zdolnemu, zgodnie z jego potrzebami i możliwościami. Stymulowanie rozwoju wychowanków powinno obejmować wszystkie sfery jego życia: poznawczą, emocjonalną, fizyczną, społeczną i duchową. Talent ucznia powinien zostać zauważony jak najwcześniej i wspierany systematycznie ze strony nauczyciela. Wymaga

to od niego niemałej pracy, stąd wielu z nich wycofuje się z tego zadania. Jest to jednak jeden z ich podstawowych obowiązków, który jeśli jest spełniany rzetelnie, przynosi pomoc uczniom, dobre efekty w nauce, wspaniałe osiągnięcia, a nauczycielowi dostarcza prawdziwej satysfakcji i dumy. Potrzeba tylko dobrych chęci ze strony nauczyciela, odpowiedniej motywacji, którą należy zarażać, inspirować młodych ludzi podczas

ich studiów przygotowujących do pełnienia zawodu nauczyciela.

Badania empiryczne.

Aby sprawdzić jak w praktyce wygląda poznawanie uczniów i wyławianie tych, którzy posiadają niezwykłe uzdolnienia, oraz czy podejmowana jest z nimi jakaś praca, czy poświęca im się specjalną uwagę, a jeżeli tak, to jakie są metody pracy z uczniem zdolnym, zostały przeprowadzone badania w jednej ze szkół podstawowych w dużym mieście. Wywiadu udzieliła nauczycielka początkowych klas, która pracuje z dziećmi

już dwadzieścia cztery lata. Jest to osoba niezwykle doświadczona i wiele dzieci przeszło przez jej klasy. Na samym początku stwierdziła jednak, że w całej swojej pracy pedagogiczne nie spotkała zbyt wielu uczniów specyficznie uzdolnionych. To zadziwiające stwierdzenie można tłumaczyć na wiele sposobów. Jednym z nich może być fakt,

że szkoła, w której przyszło pracować owej nauczycielce znajduje się w okolicy, w której nasilone są zjawiska patologiczne. Szkoła zmaga się z całą rzeszą uczniów zaburzonych, niedostosowanych społecznie, pochodzących z rodzin rozbitych, alkoholowych, czy też przestępczych. To wybitnie niekorzystne miejsce dla zdolnych uczniów. Starania nauczycieli są skoncentrowane na pomocy uczniom zagrożonym i słabym. W takim klimacie trudno jest oczekiwać zadowalających informacji dotyczących pracy z uczniem zdolnym. I rzeczywiście badana respondentka potwierdza te obawy. Stwierdza, że dzieci zdolnych jest niewiele, a sposobem ich identyfikacji jest jej długoletnie doświadczenie, które po prostu wskazuje jej, który uczeń jest zdolny. A zdolny uczeń to, według nauczycielki, dziecko wykazujące większe, niż reszta klasy, możliwości myślenia logicznego, porozumiewania się i kojarzenia. Nie stosowała ona zatem w ciągu swojej pracy z uczniami żadnych metod, testów, czy innych sposobów, które mogłyby w sposób rzetelny i konkretny określić jednoznacznie jakie zdolności posiada dziecko, ani też jakie ma braki, jakich zdolności nie posiada. Brak wielostronnego diagnozowania uczniów, poleganie jedynie na swoim doświadczeniu może być kolejną przyczyną nie zauważania dzieci bardziej zdolnych. Sama tylko obserwacja, choć jest koniecznym elementem diagnozy, jest właśnie - tylko jednym z elementów poznawania uczniów.

Ponieważ respondentka nie stwierdziła, że nigdy nie spotkała ucznia bardziej zdolnego, a jedynie, że było ich niewielu, zadano jej pytanie odnośnie metod pracy

z takimi uczniami. W jaki sposób dba o ich rozwój, za pomocą jakich metod, technik, zajęć? Okazuje się, że nauczycielka zauważając że w klasie jest uczeń bardziej zdolny, skupia się przede wszystkim na jego rozwoju intelektualnym. Aby rozwijał tkwiący w nim potencjał nauczycielka stara się stawiać mu coraz większe wymagania, które znacznie odbiegają od tych, które stosuje wobec pozostałych uczniów z klasy. Przejawia

się to w zadawaniu mu dodatkowych poleceń, zadań o podwyższonej trudności, wymagających od niego dodatkowej pracy. Nauczycielka uważa, że istotne jest udzielanie uczniom zdolnym zachęty i motywowanie go do podejmowania trudu własnego rozwoju, przez wykonywanie dodatkowych zadań, rozwijających jego intelekt. Kolejna kwestia podjęta w rozmowie z nauczycielką nauczania początkowego dotyczyła trudności

i przeszkód, na jakie napotykają nauczyciele, którzy chcieliby podjąć pracę z uzdolnionymi uczniami. Respondentka dostrzega mnóstwo takich ograniczeń. Pierwszą rzeczą

są pieniądze, środki materialne na prowadzenie dodatkowych zajęć dla uczniów zdolnych, na zakupienie jakichś pomocy naukowych, środków dydaktycznych, eksponatów, które umożliwiałyby poszerzanie wiedzy, rozbudzanie zainteresowań zdolnych dzieci. Kolejną przeszkodę dla nauczyciela stanowią zbyt liczne klasy. Ogarnięcie opieką całego tłumu dzieci, nie zawsze pozwala skupić uwagę na każdym z nich z osobna. Indywidualne podejście do każdego ucznia jest konieczne, ale warunki są do tego niesprzyjające. Trzeba zresztą najpierw zająć się uczniami trudnymi, aby mieć możliwość przeprowadzenia lekcji. Nauczycielka dostrzega więc poważne trudności, na jakie napotyka pedagog pragnący poświęcić swoją uwagę dziecku ponadprzeciętnemu. Nauczycielka została również zapytana o kontakty dziecka uzdolnionego z resztą klasy. Kontakty te bywają często ograniczone, stwierdziła nauczycielka, gdyż albo dzieci uzdolnione same odsuwają

się od reszty klasy, popadając w jakąś dumę, wyższość, albo też są odrzucane przez pozostałych uczniów. Tak więc najczęściej dzieci zdolne zmagają się z poczuciem inności, nieakceptacji, są izolowane i osamotnione, nie posiadają prawidłowych relacji

z rówieśnikami. W kontaktach z innymi nauczycielami głównie odgrywa rolę osobowość dziecka. Jeżeli dziecko uzdolnione przejawia cechy wyższości, zarozumialstwa, dumnego wywyższania się ponad innych, wówczas nie będzie lubiane także i przez nauczycieli. Nauczyciele bowiem, nie zawsze umieją przejść ponad ich emocjonalnym nastawieniem

do uczniów i nie zawsze odnoszą się z życzliwością do uczniów, których nie lubią. Jest

to często spowodowane tym, że motywy wyboru zawodu nauczyciela są nieprawidłowe. Nauczyciele, którzy nie mają powołania, bardzo szybko stają się niewrażliwi na potrzeby dzieci i nie stanowią dla nich prawdziwego oparcia. Traktują swoją pracę jako wielki ciężar, przymus, dlatego wkładają minimum wysiłku i poświęcenia dla dzieci. Jest

to również przyczyną nie zwracania uwagi na dzieci zdolniejsze.

Następna wypowiedź nauczycielki, która udzielała wywiadu, dotyczyła metod pracy

z uczniem zdolnym. Ona sama nie robi programu dla takich uczniów, gdyż zbyt mało dzieci mogłaby nim objąć. Pozostali nauczyciele z grona pedagogicznego pracującego

w tej szkole też nie piszą programów dla dzieci zdolnych. Dyrekcja szkoły nie jest temu przychylna. Nauczycielka twierdzi, że dyrektor powinien wspierać takie inicjatywy, jeśliby one się w ogóle pojawiły wśród nauczycieli, ale w jej szkole nie jest to raczej realne.

Na barkach dyrektora spoczywa mnóstwo obowiązków, jest przeciążony problemami finansowymi szkoły, nie jest w stanie zajmować się każdym nauczycielem z osobna. Wychowawca w takiej szkole, który chciałby podjąć się jakiejś systematycznej pracy

z uczniem zdolnym, musi więc liczyć tylko na siebie. Musiałby również przełamać pewne opory dyrektora, przekonać kolegów z placówki o sensowności i konieczności pisania programów dla dzieci wybitnych. W szkole, w której pracuje respondentka są dwie, mało przyciągające, propozycje dla uczniów ponadprzeciętnych. Jedną z nich są koła zainteresowań oraz zajęcia pozalekcyjne. Dzieci nie czują jednak, by mogły rzeczywiście rozwijać zainteresowania uczestnicząc w kółkach. Zajęcia pozalekcyjne często zaś sprowadzają się do odrabiania zadań, a czasem nawet są traktowane jako zajęcia korekcyjne i przychodzą na nie słabsi uczniowie. Jest to wywołane faktem, że takich uczniów jest bardzo dużo, wymagają one nieraz wielu dodatkowych godzin, by nadrobić zaległości. Szkoła nie stanowi więc miejsca sprzyjającego rozwojowi dzieci uzdolnionych. Jeżeli rodzice uczniów zdolnych zauważają ten fakt, mogą szukać ciekawszych ofert jedynie poza szkołą, w innych placówkach. Często jednak dzieci wychowują

się w domach, w których nikt nie zwraca uwagi na ich talenty, zainteresowania, ponadprzeciętne zdolności. Ich potencjał nie zostaje wykryty ani przez rodziców, ani przez szkołę. Marnuje się w dziecku, bo ono samo nie jest w stanie rozwinąć go w tak niesprzyjających warunkach. Dzieci, które nie mają odpowiedniej motywacji do swego rozwoju, będą unikały wychylania się poza poziom reszty klasy, gdyż przede wszystkim zależy im na relacjach z rówieśnikami, na ich akceptacji, na poczuciu, że są jednym z nich.

Teoria.

Teoretyczne rozważania nad kwestią ucznia zdolnego prowadziła E. Gondzik. Według niej uczeń zdolny to ten, który posiada wysoki iloraz inteligencji, twórczą wyobraźnię, możliwość osiągania sukcesów w wielu dziedzinach, wybitne specjalne uzdolnienia, szerokie zainteresowania, łatwość w uczeniu się, przyswajaniu wiedzy

i jej rozumieniu, pracowitość i samokrytycyzm. Również W. Panek definiuje uczniów zdolnych. Zwraca uwagę na takie cechy jak: łatwość rozwiązywania problemów, czego wynikiem jest dobre przystosowanie się do warunków szkolnych; osiąganie bardzo dobrych wyników w nauce; posiadanie żywej wyobraźni; przejawianie uzdolnień ogólnych i specjalnych; wykazywanie się różnorodnymi zainteresowaniami; umiejętność zdobywania wiedzy, sięganie do odpowiednich źródeł, posiadanie specyficznego sposobu uczenia się.

Z. Pietrasiński podaje definicję "zdolności". Uważa, że są to pewnego rodzaju cechy rozumu, właściwości psychiki ludzkiej, które są konieczne do prawidłowego rozwiązania jakiegoś problemu, wykonania jakiegoś zadania. W. Okoń wypowiada się również

w kwestii zdolności. Według niego przejawem zdolności jest niezawodność, samodzielność i skuteczność w podejmowanej działalności. Zdolność polega na łatwym docieraniu do źródeł informacji, szybkim nabywaniu i przetwarzaniu wiadomości. Okoń traktuje zdolność również jako umiejętność podejmowania właściwych decyzji. W. Panek upatruje przyczyny zdolności w ich organicznym podłożu. Są to według niego pewne właściwości psychiczne, które wchodzą w skład osobowości człowieka i stają się jego cechami charakterystycznymi. Dzięki odpowiednim zdolnościom człowiek jest w stanie wykonywać proste i skomplikowane czynności związane z procesem uczenia się i z pracą.

Człowiek posiada różne rodzaje zdolności. Najbardziej podstawowe to zdolności naturalne. Są one uzależnione od czynników genetycznych. Posiadamy również zdolności nazywane "rzeczywistymi", które nabywamy w procesie uczenia się. Tworzą się one jakby wtórnie, a ich podłożem są te pierwotne naturalne zdolności. Inny podział zdolności uwzględnia zdolności ogólne, związane z generalną zdolnością rozwiązywania problemów, zadań, generalnym sposobem nabywania i przetwarzania informacji. Ogólne zdolności związane są z procesem abstrahowania oraz ze sposobem pracy naszego umysłu. Zdolności ogólne rozumiane są jako takie parametry pracy całego mózgu, które wywierają wpływ

na wszystkie czynności poznawcze. Wchodzi tutaj w grę tempo aktywności umysłowej, wyznaczone przez indywidualne właściwości fizjologiczne mózgu, ogólna sprawność reprodukowania zapamiętanego materiału, wreszcie ogólna sprawność kojarzenia. Drugim typem zdolności są zdolności specjalne, szczegółowe, kierunkowe, dotyczą konkretnej dziedziny. Ujawnią się w zadaniach wymagających sprawności spostrzegania wzrokowego, słuchowego, węchowego itp., a także sprawności motoryczne.

Talent, którym cechują się uczniowie zdolni, jest rezultatem nakładania się kilku różnych elementów: zdolności ogólnych i szczegółowych, wewnętrznych czynników pozaintelektualnych, warunków środowiskowych oraz elementów losowych.

Charakterystyka ucznia zdolnego.

Najnowsze badania pedagogiczne i psychologiczne dowodzą, że każdy uczeń jest zdolny. Nie należy jednak mylić ucznia zdolnego z uczniem wybitnie zdolnym. Uczeń wybitny potrafi szybciej niż pozostali uczniowie selekcjonować informacje. Ma większą łatwość w ich zapamiętywaniu i sprawność w rozwiązywaniu problemów. Uczniowie wybitnie utalentowani posiadają z reguły wiele zainteresowań, są ciekawi świata

i dociekliwi. Ich uwaga jest podzielna. Są to jednostki bardzo zindywidualizowane, samodzielne, niezależne, krytyczne wobec siebie i otaczającego świata. Mogą osiągnąć bardzo dużo i często im się to udaje. Przewyższają swoich rówieśników pod względem poziomu zdolności, poziomu pracy, wyprzedzają ich w tempie pracy i rozwiązywania zadań. Dzieci utalentowane przejawiają posiadanie rozbudowanej wyobraźni, wybujałej fantazji. Szybkość ich uczenia się jest wspomagana przez umiejętność wykorzystywania dotychczasowych zasobów, już przetworzonych informacji. Są to dzieci twórcze

i oryginalne w swoim myśleniu.Uczniowie wybitnie utalentowani łatwo skupiają uwagę, potrafią się mocno skoncentrować na tym, co ich prawdziwie interesuje. Są wytrwali, posiadają takie cechy charakteru i temperamentu, które ułatwiają to wytrwałe dążenie

do celu, do zamierzonego osiągnięcia. Często jednak potrzebują pomocy w zbudowaniu

i podtrzymywaniu silnej motywacji. Nie wszystkie dzieci wyjątkowo uzdolnione aktualizują swój potencjał. Nie wszystkie zdobywają dobre stopnie w szkole. Szkoła dostarcza wielu z nich wielu przykrości i przeszkód. Brak zauważenia takich dzieci, brak odpowiedniego do nich podejścia, powoduje, że borykają się z trudnościami adaptacyjnymi do warunków szkolnych. Nie potrafią nawiązać właściwych relacji z rówieśnikami, przez co obniża się ich poczucie własnej wartości, zaczynają popadać w dwie skrajności: albo uciekają w naukę i izolują się zupełnie od grupy, stając się przy tym udowodnić pozostałym uczniom, że są najlepsi, lub też starają się za wszelką cenę upodobnić do ogółu dzieci, zaprzestając podejmowania wysiłków naukowych. Rezultat jest taki, że nie urzeczywistniają posiadanych możliwości, zaprzepaszczony zostaje ich wybitny talent.

Metody odkrywania jednostek wybitnie uzdolnionych.

Istnieje wiele różnych sposobów wyłapywania osób z nieprzeciętnymi uzdolnieniami. Służą do tego specjalne testy, opracowane przez pedagogów i psychologów. Badają one nie tylko poziom inteligencji, ale także uzdolnienia i całą osobowość dziecka. Oprócz testów należy stosować wnikliwą obserwację dziecka. Należy przyglądać się procesowi

i wynikom jego działania. Stosować trzeba tzw. pomiar twórczości, który polega

na analizie prac i wytworów dziecka, analizie jego osiągnięć szkolnych.

Pełna diagnoza w zakresie zdolności ucznia należy do specjalistów, wykwalifikowanych psychologów i terapeutów z poradni. Jednak najpierw dziecko musi być rozpoznane jako uzdolnione przez swoich rodziców. Ważne zadanie pełni również szkoła, która powinna stworzyć warunki sprzyjające zaistnieniu ucznia z jego predyspozycjami.

Odkrywanie osób uzdolnionych nie jest rzeczą łatwa. Niekiedy uczniowie sami ujawniają swoją ponadprzeciętność poprzez wysoki poziom inteligencji, wiedzy, zainteresowań. Większość wymaga jednak odkrycia.

Uczniowie zdolni w polskich szkołach.

Praktyka, poparta badaniami, pokazuje szarą rzeczywistość polskich szkół, w których aż roi się od przeciętnych uczniów. Obecny system edukacyjny nie ułatwia jednostkom wybitnym zaistnienia w szkole. Dziecko uzdolnione trafia do licznej klasy, gdzie nie ma szans na jakieś szczególne traktowanie przez nauczyciela. Uczeń wybitny jest często uczniem trudnym, jeżeli się tylko zacznie wychylać. Dlatego też uczniowie wolą ukrywać się ze swoimi zdolnościami. Nie narażają się wówczas nauczycielom, są normalnie traktowani przez rówieśników.

Wielu nauczycieli uważa, że uczeń zdolny to ten, który dobrze się uczy, ma wysokie wyniki w nauce. Często jednak uczniowie wybitnie uzdolnieni nie otrzymują wysokich wyników. Dzieje się tak częściowo z powodu niewłaściwego programu nauczania szkolnego, a częściowo z powodu sytuacji domowej ucznia. Przyczyny mogą tkwić też

w nauczycielu, w jego nieodpowiednim stosunku do dziecka zdolnego. Częściowo winna jest reszta klasy, ponieważ odrzuca i izoluje jednostki, które się lepiej uczą, więc dziecko wybiera poprawne stosunki z rówieśnikami w zamian za rozwój swoich możliwości intelektualnych. Wreszcie przyczyną niskich osiągnięć ucznia uzdolnionego może być

on sam, jego lenistwo, zniechęcenie, wszelkie dolegliwości, jak na przykład nadpobudliwość psychoruchowa.

Uczniowie rzeczywiście uzdolnieni bywają dla nauczyciela kłopotliwi. Stawiają zbyt wiele pytań, zbyt szybko rozwiązują zadania, nudzą się na lekcji i przeszkadzają

w zwyczajnym toku zajęć. Prowadzi ich to często do konfliktu z nauczycielem,

z rówieśnikami. Spychani są na margines, upominani, lekceważeni. Prowadzi

to do powstania zahamowań w ich rozwoju. Zniechęcają się do nauki i przestają się uczyć. Otrzymują coraz niższe stopnie. Nauczyciele nie oceniają ich rzeczywistych możliwości osiągnięć poznawczych, ale koncentrują się na ich społecznych umiejętnościach, które często rzeczywiście są niskie. Często bowiem rozwój intelektualny dzieci uzdolnionych nie idzie w parze z rozwojem emocjonalnym.

Praca z uczniem zdolnym.

Istnieje szereg metod opracowanych z myślą o uczniu zdolnym. Coraz częściej pojawiają się nauczyciele, którzy wprowadzają je w życie, stwarzając dla zdolnych dzieci dogodne warunki do wszechstronnego rozwoju. Praca z uczniem zdolnym na lekcjach realizowana jest głównie w formie pracy indywidualnej. Jest to optymalna forma pozwalająca precyzyjnie dobrać treść i dostosować tempo uczenia się. Sposobami pracy

z uczniem zdolnym podczas zajęć są: praca w grupach o podobnym poziomie uzdolnień, gdzie zadawane są zadania trudniejsze dla grup zdolniejszych; praca w grupach, w których uczniowie uzdolnieni pełnią rolę liderów, a praca może być formą konkursów.

Indywidualny tok nauczania pozwala zaliczać materiał w dowolnym czasie.

Jest również możliwe uczenie się treści programowych z różnych przedmiotów w różnym tempie, np. szybsze tempo przedmiotu, którym się dziecko interesuje i z którego wykazuje szczególne utalentowanie, a pozostałe przedmioty realizowane zgodnie z programem. Kolejna metodą są tak zwane klasy półroczne, czyli semestralne. Dzieci mają możliwość opanować materiał rozłożony na cały rok w normalnym toku nauczania, w ciągu pół roku. Czyli po upływie dwóch semestrów zrealizują materiał z dwóch lat. Istnieje

też ewentualność przyjmowania do szkoły młodszych dzieci, które choć nie osiągnęły wymaganego do rozpoczęcia nauki wieku, to jednak wykazują się gotowością szkolną.

Praca z uczniem zdolnym odbywa się głównie na zajęciach pozalekcyjnych. Czynne uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych sprzyja kształtowaniu osobowości dziecka, rozwijaniu jego zainteresowań, jego twórczej wyobraźni. Zajęcia pozalekcyjne pozwalają nauczycielowi lepiej uczniów poznać. Zauważa wtedy dokładnie, jakie mają zdolności

i predyspozycje. Wspólna praca: nauczyciela i ucznia oparta na zasadach partnerskich przynosi wiele korzyści. Zwiększa zainteresowanie uczniów przedmiotem, co podnosi

ich efektywność na lekcjach. Działają również koła zainteresowań. Należy w nich skupić uwagę na zagadnieniach mających związek tematyczny z materiałem programowym oraz problemach dotyczących różnych i ciekawych pojęć oraz doświadczeń, z którymi uczniowie nie zetkną się w normalnym toku nauki. Praca koła nie powinna być przedłużeniem tradycyjnych metod i form lekcji. Potrzebna jest tu swoboda, samodzielność, właściwy klimat, dyskretne kierowanie przez nauczyciela rozwojem ucznia, jego zdolnościami i zainteresowaniami.

Celem pracy z uczniami uzdolnionymi jest:

• zdiagnozowanie klasy pod względem ich zdolności, zainteresowań oraz problemów ich dotykających,
• zadawanie uczniom zdolnym dodatkowych zadań podczas prac klasowych
• i domowych,
• korygowanie przez uczniów zdolnych błędów kolegów
• (szukanie błędów w rozumowaniu),
• prowadzenie przez uczniów zdolnych fragmentów lekcji
• (czasami przygotowanie całej lekcji),
• zachęcanie ich do czytania czasopism związanych z danym przedmiotem,
• zwiększanie wymagań, co do ścisłości i precyzji ich wypowiedzi,
• organizowanie konkursów w rozwiązywaniu zadań trudniejszych,
• samodzielne poznawanie przez ucznia zdolnego nowego materiału
• (ewentualne niejasności konsultuje z nauczycielem),
• przekazywanie pod opiekę stałą lub doraźną uczniów słabych uczniom zdolnym,
• powierzanie im przewodnictwa w grupach lekcyjnych.

Praca dydaktyczna z uczniem zdolnym może być organizowana w różnorodnych strukturach organizacyjnych. Mogą to być specjalne szkoły dla dzieci wybitnie zdolnych, specjalne programy, indywidualne toki pracy, a także wielopoziomowe nauczanie

w klasach.

Wiele dzieci zdolnych oczekuje na pomoc ze strony nauczyciela. Nauczyciel podejmując pracę z takim dzieckiem musi najpierw dokładnie poznać jego potrzeby, zająć się jego emocjonalną stroną rozwoju. Dopiero potem można przejść do działań mających na celu poszerzanie jego intelektu. Należy ustalić z dzieckiem i rodzicami plan działania. Nauczyciel powinien zaproponować jakąś metodę pracy z takim dzieckiem, wspólnie powinni dobrać odpowiednie techniki nauczania, które będą najbardziej dla dziecka odpowiednie. Stworzenie dogodnych dla rozwoju dziecka warunków musi nieustannie iść w parze z odpowiednim motywowaniem go do dalszej pracy, docenianiem samodzielności i oryginalności jego myślenia, skupianiem się nie tylko na efektach, ale i na przebiegu jego pracy. Trzeba nieustannie podnosić poziom zadawanych uczniowi zadań, aby były

dla niego wyzwaniem intelektualnym, oczywiście zgodnie z jego możliwościami, zawsze stawiać przez jego oczami cele, przypominać o sensowności podejmowanego przezeń trudu, oceniać i nagradzać jego osiągnięcia. Edukacja dzieci uzdolnionych winna przypominać proces badawczy.

Efekty pracy z uczniem zdolnym przejawiają się w tym co uczeń potrafi:

• samodzielnie i aktywnie uczestniczyć w lekcjach,
• ma rozbudzoną potrzebę samorealizacji (bierze udział w konkursach, olimpiadach),
• potrafi i chce samodzielnie korzystać z dodatkowych źródeł wiedzy,
• w pełni wykorzystać swoją wiedzę i pomaga innym w rozwiązywaniu problemów,
• bierze czynny udział w życiu klasy i szkoły.

Trudności w pracy z uczniem zdolnym.

Pierwszy problem z jakim spotyka się nauczyciel w pracy z uczniem zdolnym jest trudność związana z rozpoznawaniem i identyfikacją uczniów wybitnie zdolnych. Potrzeba jest wielkiego skupienia nauczyciela, koncentracji jego sił, aby móc przeprowadzić rzetelną obserwację i zastosować badania testowe. Następnie nauczyciel pośród wielu obowiązków musi znaleźć czas na opracowanie konkretnego planu i programu pracy

z uczniem zdolnym. Trudno jest znaleźć czas zarówno na koncentrację na tych najsłabszych uczniach, by ich podnosić i wspierać, jak i dla tych najzdolniejszych. Nauczyciel musi się zmierzyć z tym problemem. Kolejną sprawą jest sama osoba ucznia zdolnego. Uczniowie wybitni są najczęściej odrzucane i izolowane przez rówieśników. Nie znaczy to jednak, że nie posiadają potrzeby przynależności do społeczności klasowej, czy szkolnej. Kwestia identyfikacji z grupą jest dla nich istotna, nawet jeśli przejawiają zachowania, które sugerowałyby, że sami się izolują od rówieśników. Rówieśnicy często mają im za złe, że się wywyższają, że są zarozumiali, że nieustannie absorbują uwagę nauczyciela, że nie są tolerancyjni dla słabszych, że są egoistami. Takie uwagi rówieśników wysuwane wobec ucznia zdolnego w mniej lub bardziej delikatny sposób,

na pewno nie pozostają bez oddźwięku w jego rozwoju emocjonalnym i społecznym,

a czasem również bywają powodem zahamowań w rozwoju zainteresowań. Nauczyciel staje przed trudnym zadaniem wprowadzenia ucznia zdolnego w klasę, a także pracy nad nim samym, aby poprawić jego stosunki z reszta dzieci, a tym samym poprawić atmosferę klasową i polepszyć warunki uczenia się.

Przed nauczycielem, który zdecyduje się pracować z uczniami zdolnymi stoi jeszcze jedno wyzwanie - rodzice. Rodzice często przerzucają na dziecko swoje niespełnione marzenia, aspiracje. Staje się to powodem wygórowanych wymagań wobec niego. Rodzice chcą czasem widzieć swoje dziecko bardziej utalentowane niż ono w rzeczywistości jest. Dostarcza to nauczycielowi wielu kłopotów, gdyż wymagają oni, by poświęcał ich dziecku największą uwagę, traktując go jako dziecko wybitne.

Do wymienionych problemów, dochodzi jeszcze szereg innych trudności, także finansowych, z którymi zmagają się nauczyciele.

Środowisko rodzinne dzieci wybitnie uzdolnionych.

Efekty działań wychowawczych i edukacyjnych szkoły nigdy nie są oddzielone

od tego, co dzieje się w domowym środowisku ucznia. Niesłychanie ważną sprawą jest współpraca obu tych środowisk. Największe zagrożenie, jakie jest ze strony środowiska rodzinnego w przypadku uczniów zdolnych, polega na popadaniu rodziców w dwie skrajności. Kiedy dziecko pochodzi z rodziny dysfunkcyjnej, w której nie są zaspakajane jego podstawowe potrzeby jest najczęściej zaniedbane, a jego talent jest całkowicie nie odkryty, nieuświadomiony, często też posiada takie dziecko zaburzenia emocjonalne

i społeczne, sprawia wrażenie dziecka nieprzystosowanego społecznie. Drugą skrajnością są rodzice o nadmiernych ambicjach. Zauważają oni talent dziecka i otaczają go specjalną opieką, jednak jest to często nadmierna opieka, skupiona bardziej na rozwoju zdolności dziecka, niż na nim samym i jego potrzebach. Takie podejście rodziców jest bardzo niszczące, bywa przyczyną zahamowań w rozwoju emocjonalnym dziecka. Rodzice przejawiają też czasem cechy nadmiernej dumy z dziecka, co popycha ich do poczucia wyższości i gardzenia rówieśnikami dziecka, mniej uzdolnionymi. Zaczynają wybierać dziecku środowisko, ograniczają jego kontakty z "przeciętnymi" osobowościami. Owocuje to zaburzeniami u dziecka w sferze kontaktów interpersonalnych i funkcjonowania

w społeczeństwie. Bywa też czasem powodem nieszczęść w rodzinie, jeżeli dziecko wyraża gwałtowny bunt wobec takich postaw rodziców, skończyć się to może bardzo tragicznie.

Interesem całego społeczeństwa jest, aby dzieci szczególnie uzdolnione były objęte opieką. Wcześnie rozpoznane talenty można odpowiednio formować i rozwijać,

co pozwala na osiąganie donośnych efektów. Dzieci uzdolnione nie mogą być pozostawione samym sobie. Podjęta przez szkołę praca z uczniami zdolnymi powinna iść w kierunku zapewnienia im równomiernego rozwoju wszystkich wymiarów

ich osobowości: poznawczego, emocjonalnego, społecznego, fizycznego, moralnego, estetycznego i duchowego. Praca powinna odbywać się w przyjaznej atmosferze, tak aby wychowanek miał poczucie uczestniczenia w wielkiej przygodzie intelektualnej. Stawia się nacisk na aktywność samego ucznia, samodzielność i wybór tych treści, które

go rzeczywiście interesują. Nie należy mu stawiać nadmiernych wymagań, bo to może

go zniechęcić do dalszej pracy, do własnych twórczych poszukiwań. Dziecko uzdolnione nie może być również instrumentem spełniania czyichkolwiek ambicji i marzeń.

Warto również zdać sobie sprawę z zagrożeń, jakie mogą być wynikiem nieodpowiedniego podejścia do dzieci uzdolnionych. Badania wykazują, że wiele bardzo zdolnych dzieci opuszcza szkołę i stacza się na dno. Popada w konflikt z prawem, przyłączając się niekiedy do grup przestępczych. Wiele z nich kończy jako nałogowi alkoholicy, narkomanii, prostytutki, czy też popełnia samobójstwo. Ponadprzeciętny potencjał, który w nich tkwi, musi znaleźć ujście.