Praca jest rodzajem działalności odgrywającym niezwykle istotną rolę. Mówiąc ogólnie, praca to taka działalność, która jest podejmowana przez jednostkę w sposób celowy, a jej efekty polegają na tym, że określone dobra są przekształcone i przystosowane w taki sposób, aby zaspokoić poszczególne potrzeby jednostki. Człowiek to jedyna istota, która przekształca określone dobra w celu zaspokojenia swoich potrzeb. Pracująca jednostka ma poczucie sprawstwa ("ja działam"), a jej praca umożliwia pozostawienie czegoś po swojej osobie. Praca umożliwia ludziom godne warunki życia, osiągnięcie prestiżu i szacunku, a dla niektórych może być jedną z form wyrażania siebie (np. artyści). Jednostka poprzez pracę może zrealizować swoje cele, pomysły i plany.

Przedstawiciele różnych kierunków filozoficznych oraz nurtów światopoglądowych twierdzą zgodnie, że praca może pełnić istotną rolę w procesie samorealizacji, może wpływać w sposób pozytywny na rozwój osobowości oraz na osiąganie pełni egzystencji. Jeden z polskich pedagogów i filozofów - Bogdan Suchodolski - zauważył, że jednostka pracuje nie tylko dlatego, że jest zmuszona do niej przez określone konieczności życiowe, ale również dlatego, że jej natura potrzebuje takiego kontaktu z rzeczywistością, który może być zapewniony tylko dzięki pracy.

Jednym z elementów, które składają się na szeroko pojęte szczęście jest praca rozumiana jako swobodna, wolna i twórcza działalność jednostki. W tak rozumiana pracę jednostka angażuje nie tylko siły fizyczne, ale także siły intelektualne oraz serce i uczucia. Taka praca pozwala wykazać się inicjatywą, indywidualnością, pozwala odczuwać radość i zadowolenie.

Na II Soborze Watykańskim ustalono, że praca umożliwia człowiekowi nie tylko przekształcanie rzeczy i środowiska społecznego, ale przede wszystkim jest szansą na doskonalenie samego siebie. Człowiek pracujący zdobywa nowe wiadomości i doświadczenia, poznaje nowe rzeczy, rozwija własne umiejętności, zdolności i zainteresowania. W pracy daje z siebie wszystko, a tym samym przekracza samego siebie. Takie wewnętrzne doskonalenie jest bardzo istotne i dla wielu ma wyższą wartość, niż zewnętrzne bogactwo zdobyte dzięki pracy. Parafrazując pytanie Ericha Fromma "mieć czy być" można powiedzieć, że wartość człowieka wyznacza to, kim on jest, a nie to, co posiada.

Do wykonywania określonej pracy w sposób prawidłowy i uczciwy nie wystarczy odpowiednie wykształcenie oraz przygotowanie do zawodu. Na jakość wykonywanej przez daną osobę pracy ma także wpływ osobowość jednostki oraz jej sytuacja rodzinna. Jeżeli jednostka jest osobą niedojrzałą, posiada nieodpowiednią hierarchię wartości i norm, ma zaburzone relacje z otoczeniem oraz nie czuje się dostatecznie wolna, to wtedy może okazać się złym pracownikiem albo nawet może okazać się niezdolna do podjęcia jakiejkolwiek pracy. W tym przypadku nie pomoże ani wszechstronne wykształcenie ani odpowiednie przygotowanie do wykonywanie zawodu.

W momencie kiedy stawało się to coraz bardziej oczywiste, rozumienie pojęcia "kapitał" zaczęło ulegać zmianie i inaczej zaczęto patrzeć na rolę istoty ludzkiej w zachodzących procesach ekonomicznych. Przez kilkaset lat za najważniejszy kapitał oraz wyznacznik bogactwa była uważano ilość posiadanej ziemi. Rewolucja przemysłowa, która miała miejsce w czasach nowożytnych spowodowała w tej kwestii zasadniczą zmianę. Podstawowymi elementami kapitału stały się zakłady fabryczne oraz maszyny. Od kilkudziesięciu lat wielu właścicieli fabryk zaczęło uświadamiać sobie, że najważniejszym kapitałem oraz źródłem wszelkiego rozwoju - także ekonomicznego - jest po prostu człowiek. To od wiedzy, umiejętności, zdolności i doświadczenia człowieka zależy odpowiednie wykorzystanie wszelkiego kapitału w postaci fabryk, ziemi czy pieniędzy. Większość pracodawców, którzy uświadomią sobie tą zależność są w stanie płacić wykwalifikowanym fachowcom płace adekwatne do ich wiedzy i umiejętności. Doskonale zdają sobie sprawę z tego, że wiedza staje się dobrą inwestycją, a solidna, uczciwa i profesjonalna praca pracownika jest wartościowym towarem, wartym nawet wysokiej ceny.

Zmiany w spojrzeniu na kapitał i pracę człowieka trwają do dnia dzisiejszego. Obecnie coraz więcej przedsiębiorców - szczególnie w państwach rozwiniętych - zdających sobie sprawę z konieczności solidnej i wydajnej pracy dostrzega fakt, że oprócz wykształcenia liczy się także osobowość pracownika, jego charakter, podejście do życia, wyznawana filozofia, światopogląd, postawa wobec otoczenia i stosunek do wykonywanej pracy. W związku z tym pracodawca, który prowadzi rekrutacje przyszłych pracowników stara się zwracać uwagę nie tylko na wykształcenie kandydatów, ale także na ich odpowiedzialność, dojrzałość, uczciwość i solidność. Czasami jeszcze można spotkać się z naiwnym, a nawet groźnym przekonaniem, że istnieje możliwość oddzielenia pracy człowieka od poziomu jego dojrzałości i od sposobu zachowywania się i działania poza miejscem pracy. Tymczasem nie wolno zapominać o zależności mówiącej o tym, że im wyższym poziomem dojrzałości charakteryzuje się dany człowiek i im bardziej udane jest jego życie osobiste, tym ma on większe możliwości odniesienia sukcesów na polu zawodowym.

Nie ulega wątpliwości, że praca wywiera określony wpływ na postawy i poglądy jednostki, na jej stosunek wobec wykonywanych zadań, wobec współpracowników (przełożonych i podwładnych) i wobec zadań realizowanych przez zakład pracy. Postawy wykształcane w jednostce nie zawsze muszą być pozytywne. W niektórych zakładach (np. zajmujących się produkcją) pracują jeszcze osoby z minionego ustroju, które nadal mogą być przyzwyczajone zwyczajów panujących kilkanaście lat temu )np. pijaństwo, lekceważenie pracy). Takie osoby mogą wywierać negatywny wpływ na młodych pracowników, którzy dopiero wchodzą na rynek pracy. Jednak takie sytuacje są już coraz rzadsze. W zakładach nowoczesnych, które są nastawione na efektywność i wydajność pracy nie ma ani czasu ani miejsca na takie postępowanie. Solidność w wykonywaniu danej pracy jest często doceniana i w sposób adekwatny nagradzana przez pracodawców.

Współczesny pracownik powinien wykazywać się sumiennością, dokładnością, uprzejmością, często uległością (wykonywanie poleceń), dyspozycyjnością (możliwość pracy w nadgodzinach), inteligencją, miłą aparycją, odpowiednimi kwalifikacjami, kreatywnością, zdecydowaniem i wytrwałością. Natomiast idealnym pracodawcą jest ktoś, kto nie tylko sam posiada wyżej wymienione cechy, ale także potrafi docenić je u swojego pracownika i posiada umiejętność motywacji do dalszego rozwoju. W czasach obecnych do jednym z najważniejszych czynników motywujących można zaliczyć odpowiednie wynagrodzenie. W związku z tym często mamy do czynienia z obrotem spray na zasadzie koła - pracownik zachowuje się z godnie z oczekiwaniami pracodawcy, aby zdobyć jego uznanie i mieć szansę na wyższe wynagrodzenie i lepsze stanowisko, co w konsekwencji prowadzi go do większej mobilizacji i większych starań. Warto tu wspomnieć także o tym, że często spotykamy się z sytuacją, gdzie pracownicy nie tylko nie dostają odpowiedniego wynagrodzenia za swoja pracę, ale często są wykorzystywani za bardzo niskie stawki. Pracodawcy charakteryzuje się nieuprzejmością, często bezczelnością i niskim wykształceniem. Ludzie często godzą się pracować w takich warunkach i za bardzo małe pieniądze. Przyczyny takiego stanu rzeczy mogą być różne - często są to ludzie mało przebojowi, pozbawieni odwagi, ludzie, którzy nie dostają innych propozycji pracy lub ludzie, którzy boją się zaryzykować zmianę pracy. Bardzo trudno jest przeciwstawić się takiemu pracodawcy, gdyż zazwyczaj jest to jednoznaczne z utratą zatrudnienia.

W powyższych rozważaniach skupiliśmy się głównie na pracy zawodowej. Warto także wspomnieć o pracy społecznej, której głównym wyznacznikiem jest to, że jest ona dobrowolna i nie przynosi korzyści materialnej. Częste uwarunkowania pracy społecznej to: chęć wykazania się, możliwość ofiarowania czegoś od siebie, współuczestnictwo, poczucie satysfakcji. Do prac społecznych można zaliczyć: remont klasy, w której uczy się dziecko, praca na rzecz jakiejś instytucji, organizacja zajęć w klubie osiedlowym, budowa placu zabaw. Praca społeczna wymaga poświęcenia wolnego czasu, ale gwarantuje poczucie satysfakcji i służy szerokiej grupie ludzi. Człowiek, który podejmuje się pracy społecznej i poświęca jej swój wolny czas ma poczucie bycia potrzebnym i zdobywa świadomość tego, że dobra materialne nie są czymś najważniejszym w życiu.

Jedną z form pracy społecznej jest wolontariat. Jednostki podejmują się wolontariatu, gdyż daje on szansę na dokonanie w życiu czegoś wartościowego. Za wolontariat nie otrzymuje się gratyfikacji finansowej, ale najbardziej cenną zapłatą jest radość i zadowolenie osoby, której się pomogło. Wolontariat daje szansę dowartościowania własnej osoby, a tym samym sprawia, że jednostka kształtuje własną cierpliwość, wrażliwość i dojrzałość emocjonalną.

Istotny wpływ na proces samorealizacji ma także udział w pracy twórczej, nowatorskiej lub innowacyjnej. Do takiego rodzaju pracy możemy zaliczyć pracę naukową, twórczość artystyczną, dokonywanie wynalazków czy praca w szeroko rozumianej dziedzinie kulturalnej. Działalność twórcza umożliwia jednostce wykorzystanie swoich zdolności, talentów, zainteresowań i umiejętności.

Każdy człowiek charakteryzuje się tym, że odczuwa potrzebę sensu życia. Owa specyficzna potrzeba powoduje to, że wszelka działalność podejmowana przez jednostkę musi być adekwatna do jej możliwości oraz ukierunkowana i oceniona w sposób pozytywny. Oznacza to tyle, że w działalności podejmowanej przez jednostkę istnieją wartości, które odpowiadają za sens jej życia. Dzięki nim człowiek może funkcjonować w sposób prawidłowy. Jednostka, która nie posiada celu nadrzędnego, która wykonuje polecenia z zewnątrz pod presją i jednocześnie ich nie rozumie, nie potrafi zaspokoić sensu życia.

Każda praca podejmowana przez jednostkę wpływa na rozwój jej osobowości - kształtuje poglądy i postawy, na jedne kwestia uwrażliwia, a na inne zobojętnia. Duży wpływ ma na to rodzaj wykonywanej pracy oraz to, czy jest ona zgodna z określonymi predyspozycjami jednostki. Bardzo istotny jest właściwy wybór profesji zawodowej. Efektem złej decyzji może być niezadowolenie z pracy, niechęć do niej, a tym samym brak sensu życia. Jednostka charakteryzująca się żywiołowością, energią, ciekawością i wytrwałością nie powinna wykonywać tej samej czynności przez kilka lub kilkanaście godzin. Taka jednostka powinna pracować w zawodzie, który umożliwi podejmowanie jej nowych wyzwań stykanie się z coraz to nowym otoczeniem. Takie warunki umożliwią jej samorealizację i odpowiednie wykorzystanie własnej energii. Natomiast jednostka cicha, spokojna, z tendencją do przywiązywania się do miejsc i ludzi nie będzie dobrym reżyserem reklam czy organizatorem wycieczek. Taka jednostka może pracować przez wiele lat w tym samym miejscu, dlatego odpowiedni dla niej etat to np. etat księgowej. Specyficzną pracą jest praca wykonywana przez nauczyciela i dlatego odpowiedni kandydat do tego zawodu musi być cierpliwy, sprawiedliwy, tolerancyjny. Do wykonywania zawodu strażaka potrzebna jest odwaga, wytrwałość, poświęcenie. Natomiast nie można mieć klaustrofobii oraz lęku wysokości. Najlepsza kandydatka do zawodu pielęgniarki powinna charakteryzować się cierpliwością, uprzejmością, życzliwością, wrażliwością, delikatnością, wytrwałością oraz ciepłym podejściem do innych ludzi. Zawody nauczyciela, strażaka czy pielęgniarki oprócz dochodów materialnych, przynoszą także satysfakcję oraz zadowolenie i często nadają sens życiu. Przedstawienie cech, które predysponują do wykonywania określonych zawodów jest podkreśleniem tego, jak ważny jest wybór zawodu, który będzie zgodny z określonymi predyspozycjami jednostki. Z upływem czasu oraz w wyniku nabywania doświadczeń można wykształcić w sobie określone cechy, ale warto pamiętać o ty, że niekompetentna pielęgniarka nie zdobędzie zaufania pacjentów, a gaszący na wysokości ogień strażak nie pozbędzie się lęku wysokości.

Bibliografia:

1. Górski S., Metodyka resocjalizacji, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1985

2. Nowacki T., Praca i wychowanie, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1980

3. Pietrasiński Z., Rozwój człowieka dorosłego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990

4. Skorny Z., Koncepcje samorealizacji, w: Oświata dorosłych, 1/1989